‘Harekat son çare değildi’

İNGİLTERE’nin Irak’ın işgaline katılımı hakkında 2009 yılında başlatılan, daha çok “Chilcot Soruşturması” olarak bilinen Irak Soruşturma’sının raporu dün açıklandı. İngiltere’ye yaklaşık 10 milyon sterline (38 milyon TL) mal olan, eski Başbakanlar Tony Blair, Gordon Brown ve bazı eski bakanlar ile dönemin üst düzey askeri ve istihbarat yetkilileri dahil 150’den fazla kişinin ifade verdiği, birtakım engellerle karşılaşan soruşturma sonrası ortaya çıkan Chilcot Raporu, 12 ciltten ve 2 milyon 600 kelimeden oluşuyor. “Savaş ve Barış” romanının dört katı uzunlukta. Raporu hazırlayan soruşturma komisyonunun başkanı Sir John Chilcot, dün düzenlediği basın toplantısında raporda öne çıkan bulguları açıklayarak “Vardığımız sonuç İngiltere’nin Irak’ın silahsızlanmasına yönelik barışçıl tüm seçenekleri tüketmeden işgale katılmayı seçtiğini gösteriyor. Askeri harekât son çare değildi” dedi.

Soruşturma komisyonu başkanın açıklamasına göre raporda diğer öne çıkan hususlar şöyle:
İngiltere’nin Irak politikası kusurlu istihbarata dayalıydı. İstihbarat sorgulanmalıydı ancak bu yapılmadı. ‘İngiliz hükümetinin, Irak’ta askeri harekata katılmanın yasal temeli var’ şeklindeki kararı da tatmin edici olmaktan uzak.

‘ACİL BİR TEHDİT DEĞİLDİ’

Irak’a askeri harekât belki sonra gerekli görülebilirdi ancak 2003 Mart’ında Saddam Hüseyin acil bir tehdit değildi. Kesin bir şekilde ülkenin kitle imha silahlarının risk teşkil ettiği yönündeki hükmün de haklı bir gerekçesi yoktu.

Irak’ın işgali sonrasına yönelik planlama ve hazırlıklar da yetersizdi. Hükümet, ilan ettiği hedeflerin hiçbirini gerçekleştiremedi.

İngiltere Savunma Bakanlığı işgali aceleyle planladı ve oluşan güvenlik tehditleri karşısında yavaş reaksiyon gösterdi.

Dönemin başbakanı Tony Blair’in, ‘Irak’ta işgal sonrası yaşanacak problemler önceden bilinemezdi’ şeklindeki görüşü doğru değildi. Irak’ta iç savaş ve El Kaide’nin faaliyet gösterme riski olduğu yolunda uyarılar vardı.

İngiltere Başbakanı Tony Blair, işgalden 8 ay önce 28 Temmuz 2002’de dönemin ABD Başkanı George W. Bush’a gönderdiği bir mektupta, ‘Sonucu ne olursa olsun, seninleyim’ yazdı... Blair, ABD’nin politikalarını etkileme konusundaki gücünü abarttı.

İngiltere ve ABD, BM’de çoğunluk desteğini sağlamadan askeri harekât başlatarak, BM Güvenlik Konseyi’nin otoritesini baltaladı.

Irak’ta işgal ve istikrarsızlık sonucu Temmuz 2009 tarihi itibarı ile en az 150 bin Iraklı, muhtemelen çok daha fazlası, hayatını kaybetti. Ölenlerin çoğu sivildi. Bir milyondan fazla kişi de evsiz kaldı. Irak halkı çok acı çekti.

SORUŞTURMA KARARINI BROWN ALMIŞTI

20 Mart 2013 tarihinde başlayan, Saddam Hüseyin’in devrildiği ABD öncülüğündeki Irak işgali büyük tartışma yaratmıştı. Savaşa gerekçe olarak gösterilen Irak’taki kitle imha silahları bulunamadı. İşgal sırasında bir dönem ülkede 46 bin İngiliz askeri vardı. Amerikan ordusu ise 2007 yılında Irak’tan çekilmeye başladı. Bu çekilme 2011 yılına kadar devam etti. Irak Savaşı’nda hayatını kaybedenler için üzgün olduğunu ancak Saddam Hüseyin’in devrilmesini sağladığı için pişman olmadığını söyleyen Tony Blair, 2007’de başbakanlığı bırakmıştı. Kamuoyundan ve parlamentodan gelen yoğun baskının ardından halefi Gordon Brown, rapora daha sonra da adını veren Sir John Chilcot başkanlığında beş kişilik bir soruşturma komisyonu oluşturmuştu. Başta bir sene sürmesi planlanan soruşturma tam yedi yıl sürdü.  Blair’in İngiliz parlamentosuna ve kamuoyuna Irak’ın kimyasal ve biyolojik silah kapasitesiyle ilgili yanlış bilgi verdiği uzun süre önce ortaya çıkmıştı. 

‘OĞLUM BOŞUNA ÖLDÜ’

Rapor işgalin meşru olup olmadığı yönünde görüş bildirmedi, bunun ayrı bir tartışma konusu olduğu belirtildi. Uluslararası Ceza Mahkemesi pazartesi, adı geçenlerle ilgili olarak soruşturma açılıp açılamayacağını tespit etmek için raporu kapsamlı şekilde inceleyeceğini açıkladı. Irak’ta ölen 179 İngiliz askerinden 29’unu temsil eden avukatlar Chilcot Raporu’nun; Blair, bakanları ya da dönemin İngiliz hükümeti aleyhine dava açılmasına zemin hazırlayabileceğini söyledi. Irak işgali sırasında ölen askerlerin aileleri düzenledikleri basın toplantısında rapora dair görüşlerini açıklarken Blair ve dönemin yetkilileri hakkında dava açma yolunu açık tuttuklarını söyledi. Kardeşini 2005 yılında savaşta kaybeden Sarah O’Connor, “Dünyanın farkına varması gereken bir terörist varsa o da Tony Blair. Dünyanın en kötü teröristi” dedi. Oğlunu savaşta kaybeden bir baba ise “Üzülerek söylüyorum ki oğlum boşuna öldü” dedi. 

BLAİR: SORUMLULUĞU KABUL EDİYORUM

Raporda suçlamaların odağındaki isim olan eski İngiltere Başbakanı Tony Blair ise raporla ilgili düzenlediği basın toplantısında “Irak’taki savaşa katılma kararı almak, Başbakan olarak aldığım en zor, en ciddi ve en acı verici karardı. Bu kararı aldım çünkü doğru olduğuna inanıyordum. Tüm sorumluluğumu kabul ediyorum. İnanabileceğiniz ya da bilebileceğinizden daha fazla üzüntü, pişmanlık ve özür ifade ediyorum” dedi. Blair, hatalar olabileceğini, ama hiçbir İngiliz askerin boşuna ölmediğini söylerken “Bazıları Saddam’ı devirerek bugünkü teröre yol açtığımızı düşünüyor. Buna içtenlikle katılmıyorum. Saddam Hüseyin barışa ve kendi halkına tehditti. Dünya Saddam Hüseyin’siz daha iyi bir yer” diye ekledi.

‘ŞİMDİ BİN SADDAM VAR’

Irak’ın başkenti Bağdat’ta 9 Nisan 2003’te ABD işgalinden hemen sonra Saddam Hüseyin’in heykelini bir balyozla yıkmaya çalışan Iraklı Şerif Hasan el Jaburi şimdi pişman olduğunu söyledi. İngiliz BBC’ye konuşan Jaburi, Saddam sonrası Irak’ın giderek daha kötüleştiğini söyledi. Mesleği motor tamirciliği olan Jaburi, “Yolsuzluk, çekişme, ölüm, yağma vardı. Saddam insanalrı öldürdü, ama durum bu mevcut hükümet gibi değildi. Saddam gitti, ama onun yerine şimdi bin Saddam var” ifadelerini kullandı.