Hamaney’in halefi kim olacak: Taşlar yerinden oynadı

İran Cumhurbaşkanı İbraim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Abdullahiyan’ın önceki gün gerçekleşen helikopter kazasındaki ölümleri, İran’da siyaset sahnesindeki taşları yerinden oynattı. Ülkenin en etkili siyasi figürlerinden biri olarak kabul edilen Reisi’nin ölümü hem boşluğunu dolduracak bir lider ihtiyacına neden olurken hem de İran’ın ruhali lideri Ayetullah Ali Hamaney’in de muhtemel bir halefinin ortadan kalkması anlamına geldi. Peki İran’da siyasi süreç bundan sonra nasıl işleyecek?

REİSİ REJİMİN ASKERİYDİ

1980’li yıllardan itibaren İran’da siyasi hareketin aktif isimlerinden olan Reisi; din, politika, yargı ve yönetim üzerinde etkisi bulunan bir isimdi. İran dini liderini seçen, denetleyebilen ve azledebilen Uzmanlar Meclisi’nin de üyesi olan Reisi, yolsuzlukla mücadele imajı yaratmış bir isim olarak 85 yaşındaki Hamaney’in halefleri arasındaki en güçlü isim olarak görülüyordu. Ancak rejim içinde önemli bir figür olmasına rağmen 2017’de Hasan Ruhani’ye kaybeden Reisi, 2021 yılındaki seçimlerde ise tüm önemli rakiplerinin adaylık sürecinde bertaraf edilmesinin ardından tarihin en düşük oyunu alarak cumhurbaşkanı olmuştu. Ayrıca 2022 yılında patlak veren Mahsa Amini protestolarında büyük kitlelerin hedefindeki isimlerdendi. Ali Hamaney’in henüz Reisi’nin ölümü kesinleşmeden yaptığı “ülkenin yönetimi zarar görmeyecek” açıklaması da rejimdeki şahin kanadın reformistlere karşı devamlılığı koruma gayretinde olacağı şeklinde yorumlandı.

REİSİ’NİN ÖLÜMÜ MÜCTEBA HAMANEY’E Mİ YARAR

İBRAHİM Reisi’nin ölümü İran’da beklenmedik bir hükümet değişikliğine neden olsa da asıl etkisinin ülkenin bir numaralı ismi olan 85 yaşındaki ruhani lider Ali Hamaney’in halefini belirlemek noktasında ortaya çıkacağı belirtiliyor. Hameney sonrası için bir numaralı aday olarak görülen Reisi’ye en büyük alternatif ise ruhani liderin ikinci oğlu Mücteba. 1969 doğumlu Mücteba Hamaney, kamuda görev almasa da devletin çeşitli kademelerinde etkili bir isim. 1980’lerde İran Devrim Muhafızları’na katılan ve Irak-İran savaşında da yer alan Mücteba, Şii dünyasının önemli merkezlerinden Kum’da dini eğitim ve araştırmalara katıldı. İran siyasi elitinin muhafazakâr kanadı içindeki konumunu güçlendirdi. Oğul Hamaney’in ruhani liderin ofisi üzerinde etkili olduğu belirtiliyor.

BABADAN OĞULA GEÇER Mİ

Ancak halk önünde nadiren görülen Mücteba’nın hem kitlesel bir desteğe sahip olmaması hem de liderliğin hanedan usulüne dönmesini istemeyen çevrelerin muhalefeti nedeniyle meşruiyet sorunu yaşayabileceği aktarılıyor. Ali Hamaney’in yakın çevresi de yaşlı liderin adam kayırmacılıkla suçlanmak istemediği ve konumunu oğluna bırakmaya sıcak bakmadığını aktarıyor. Ali Hameney’in “basiretli bir hukukçu” olarak nitelendirdiği Ali Rıza Arafi’nin bu yüzden ön plana çıkabileceği değerlendiriliyor.

MUHBİR ADAY OLABİLİR

İran Anayasası’na göre cumhurbaşkanlığı görevini devralan Cumhurbaşkanı Yardımcısı Muhammed Muhbir, kabine üyeleriyle acil durum toplantısına katıldı. Anayasaya göre Muhbir’in ülkeyi 50 gün içinde seçimlere götürmesi gerekiyor. Muhbir’in geçiş hükümeti süresince kabinede değişiklik yapma ya da yasa çıkarma yetkisi de olmayacak. Seçimlerde aday havuzunun nasıl şekilleneceğine ilişkin şu anda net bir resim ortaya çıkmasa da Muhbir’in muhtemelen adaylardan biri olacağı öngörülüyor. Muhbir’in yıllardır Hamaney’in finansal kaynaklarından sorumlu olduğu, küresel yaptırımlara rağmen İran’ı ayakta tutmak için bir “direniş” ekonomisi yürütme konusunda uzmanlaştığı belirtiliyor. Avrupa Birliği 2010 ‘da Muhbir’e “nükleer veya balistik füze faaliyetlerine” karıştığı iddiasıyla yaptırım uygulamış, ancak iki yıl sonra onu listeden çıkarmıştı. 69 yaşındaki siyasetçi, 2020’de ABD’nin yaptırım listesine girmişti.

KARİYER DİPLOMATIYDI

Helikopter kazasında ölen Dışişleri Bakanı Hüseyin Abdullahiyan da İran yönetimi açısından önemli bir kayıp olarak görülüyor. 1997’den beri dışişleri bakanlığında çeşitli pozisyonlarda görev almış olan Abdullahiyan, bir kariyer diplomatıydı. Özellikle İran’ın politikalarını bölgede ve dünyada tanıtmak amacıyla aktif bir bakanlık tarzı benimseyen Abdullahiyan, Gazze’deki savaşın başlamasından bu yana da bölgede geniş çaplı bir çatışmanın önlenmesi için temaslarda bulunmuş ve ortamın sakinleşmesinde önemli rol oynamıştı. 2023 yılında Suudi Arabistan-İran arasındaki diplomatik ilişkilerin yeniden tesisinde de Abdullahiyan öne çıkan isimlerden olmuştu. 60 yaşında hayatını kaybeden bakanın yerine ise vekaleten bakan yardımcısı ve İran’ın nükleer mükarecisi Ali Bagheri atandı. 57 yaşındaki Bagheri, Hamaney’in yakın çevresinden ve ultra muhafazakâr siyasi kamplara yakınlığıyla bilinen bir isim.