Facebook'un gizli sistemi ifşa oldu! Herkes eşit ama bazıları daha eşit...
Güncelleme Tarihi:
Facebook'un çok takipçili hesapların paylaşımlarına uyguladığı çifte standart mekanizması tüm ayrıntılarıyla ifşa oldu. XCheck adı verilen özel bir program kapsamında korunan sorunlu paylaşımlar arasında aşıyla ilgili yalan haberler de var, Trump'ın lafları da, Neymar'ın 'intikam pornosu' da...
Facebook'un kurucusu ve CEO'su Mark Zuckerberg, yaptığı açıklamalarda bir noktanın altını özellikle çiziyor: Facebook'un 3 milyar kullanıcısının tamamı aynı kurallara göre değerlendiriliyor. Bir kişinin politikacı, sanatçı ya da gazeteci olması, ünü ya da statüsü, Facebook nezdinde herhangi bir ayrıcalığı olduğu anlamına gelmiyor.
Ne var ki gerçeğin çok başka olduğu ABD basınının bir haberiyle ortaya çıktı. Ekonomi gazetesi Wall Street Journal'ın ulaştığı gizli Facebook dosyaları, gerçek hayattaki durumun Zuckerberg'in söylediğinin tam tersi olduğunu ortaya koydu.
Wall Street Journal'ın haberine göre, Facebook, yüksek profilli kullanıcılarının, kullanım şartnamesindeki kuralların tamamından muaf olmasını sağlayan bir yapı kurdu. "Cross check" (çapraz kontrol) ya da kısaca "XCheck" olarak anılan bu program sayesinde VIP listesinde yer alan milyonlarca Facebook kullanıcısı, hiçbir yaptırıma maruz kalmadan gönlünce paylaşım yapabiliyor.
VIP'LERİ KORUYAN BİR KALKANA DÖNÜŞTÜ
Aslına bakılırsa söz konusu sistemin kurulmasının sebebi bambaşka. Gazetenin ulaştığı belgelere göre, XCheck programı, ünlüler, politikacılar ve gazeteciler gibi yüksek profilli kullanıcılara karşı yapılan işlemler için bir kalite kontrol mekanizması olarak gündeme geldi ancak zaman içinde VIP'leri Facebook'un normal yaptırım süreçlerinden koruyan bir kalkana dönüştü.
"Beyaz liste"de bulunan söz konusu VIP'ler, sıradan Facebook kullanıcıları paylaştığında denetime tabi tutulan, kaldırılan hatta hesapların kapanmasına yol açan içerikleri herhangi bir olumsuzlukla karşılaşmadan rahat rahat paylaşabiliyor.
Belgelere göre, bu paylaşım rahatlığı zaman zaman taciz ya da şiddete teşvik gibi içerikleri de kapsıyor. Bu tür paylaşımlar normalde kullanım şartnamesinin ihlali olarak değerlendiriliyor ve paylaşan kullanıcılar için çeşitli yaptırımları beraberinde getiriyor. Örneğin 2019 yılında dünyaca ünlü futbolcu Neymar, kendisini tecavüzle suçlayan bir kadının çıplak fotoğraflarını milyonlarca takipçisiyle rahatlıkla paylaşabildi. (Paylaşım uzun bir süre sonra yayından kaldırıldı.)
AŞI İLE İLGİLİ PAYLAŞIMLAR DA VAR
Beyaz listedeki hesaplar Facebook'un veri denetçilerinin doğru olmadığını kesinleştirdiği birçok tartışmalı iddiayı da rahat rahat yayabiliyor. Bunların arasında aşıların öldürücü etkileri olduğu, Hillary Clinton'ın pedofili çetelerinin faaliyetlerini örtbas ettiği, Donald Trump'ın başkanlığı döneminde ABD'ye sığınmak isteyen tüm göçmenleri "hayvanlar" diye nitelendirdiği gibi başlıklar bulunuyor.
Facebook'un beyaz liste uygulamaları 2019 yılında bir iç denetime de tabi tutuldu. Avukat-müvekkil gizliliği altında korunan denetim raporlarına göre, Facebook içinde VIP kullanıcılara yönelik kayırmacılık had safhada ve "kamuoyunda savunulamaz halde".
Gizli raporda, "Kamuoyu önünde söylediğimiz şeyi yapmıyoruz" ifadeleri yer alıyor ve şirketin eylemleri "güvenin suistimal edilmesi" olarak nitelendiriliyor. Raporda ayrıca, "Topluluğumuzun geri kalanının aksine, bu insanlar herhangi bir yaptırımla karşılaşmaksızın standartlarımızı ihlal edebiliyor" deniyor.
5,8 MİLYONLIK BİR ELİTLER KULÜBÜ
Kontrol çabalarına karşın XCheck, 2020 yılında en az 5,8 milyon kullanıcıyı kapsayacak hale geldi. Sürekli devam eden içerik akışını yönetmek ve olumsuz tepkilerden kaçınmak isteyen Facebook, böylece kullanıcı topluluğu içinde görünmeyen bir elitler kulübü kurmuş oldu.
Diğer yandan Facebook sistemle ilgili açıklamalarında hem kamuoyunu hem de kendi Denetim Kurulu'nu yanılttı.
Geçtiğimiz haziran ayında Facebook, Denetim Kurulu'na yazılı bir açıklama yaparak, yüksek profilli kullanıcılar için uygulanan sisteminin "çok az sayıda kararda" kullanıldığını bildirdi. Yazılı açıklamada Facebook Sözcüsü Andy Stone, XCheck'e yönelik eleştirilerin adil olduğunu belirtti ancak şöyle devam etti: "Sistem önemli bir sebep için tasarlandı: Daha fazla anlayış gerektiren içeriğe dair politikaları yanlışsız bir biçimde uygulamamızı sağlayacak ekstra bir adım oluşturmak."
Stone, Facebook'un yönetim kuruluyla kurduğu iletişimin yanlışsız olduğunu ve şirketin beyaz liste uygulamasını yavaş yavaş kullanımdan kaldırmaya devam edeceğini de belirtti ve ekledi:
"Rapordaki içeriğin çoğu Facebook'un cross check'teki sorunları görüp çözüme ulaştırmak için çalıştığı noktasının üzerini örten bir söylem oluşturmak için bir araya getirilmiş eski bilgiler."
BELGELERDE SKANDAL DETAYLAR
Wall Street Journal'ın değerlendirdiği belgeler, Facebook yöneticilerinin, platformlarının büyük zararlar yaratan kusurlarla dolu olduğunu tüm detaylarıyla bildiğini gösteriyor. Daha da can sıkıcı olan ise bu kusurları çözmek için kimsenin çaba göstermemesi ve dahası kurumun bunları çözebilecek beceriden yoksun olması.
Facebook'un kendi araştırmacılarının ABD'de ve başka ülkelerde yaptığı çalışmalar, platformun ergenlerin zihinsel sağlığı, siyasi söylem ve insan trafiği gibi alanlarda çok ciddi zararlı etkileri olduğuna işaret ediyor. Ancak başta ABD Kongresi olmak üzere nice platformda zararlı etkileri ortadan kaldırma sözü veren Facebook, bu sözleri tutmuş değil.
Bu kısmen ticari kaygılardan kısmen de atılan adımların geri tepmesinden kaynaklanıyor. Zuckerberg'in girişimleri bile kendi sistemleri ve algoritmaları nedeniyle boşa düşüyor.
KÂRINDAN HİÇBİR ŞEY KAYBETMEDİ
Söz konusu rapor Facebook'un sorunlarının en alttan CEO'ya şirket içinde herkes tarafından bilindiğini de gösteriyor. Facebook'un denetçilerin sorularına verdiği yanıtların yanlış yönlendirici olduğu ya da gerçeğin sadece bir kısmını yansıttığı da raporun ortaya koyduğu bir diğer gerçek.
Facebook'un zorlanmadığı tek alan ise kârı. Son 5 yılda hem içeride hem de dışarıda birçok sorunla mücadele etmiş olmasına karşın Facebook, 100 milyar dolardan fazla kâr yazdı. Şirketin şu anki değeri 1 trilyon dolar olarak hesaplanıyor.
SİSTEM NASIL İŞLİYOR?
XCheck meselesine dönersek; sıradan bir kullanıcı için Facebook'un zorbalık, cinsellik, nefret söylemi ve şiddete tahrik içerikli paylaşımlar konusundaki tavrı çok net: Paylaşımların bir kısmı otomatik olarak işleyen sistemlerce siliniyor ya da gizleniyor, diğer kısmı da sistemler ya da kullanıcılar tarafından işaretlendikten sonra dışarıdan hizmet veren içerik moderatörlerinin denetimine sunuluyor.
Zuckerberg'e göre yüzde 10'u yanlış olan bu kararlar, kullanıcıya açıklanmıyor. Kararların yeniden değerlendirilmesi de talep edilemiyor.
XCheck listesindeki kullanıcılar ise bambaşka bir muameleye tabi tutuluyor. Facebook'un "PR yangınları" diye nitelendirdiği ünlülerin hayranlarından gelmesi muhtemelen olumsuz tepkileri önlemek amacıyla kurulan bu sistemde, söz konusu kullanıcıların içerikleri yukarıda adı geçen sakıncalı içerikleri bulundursa bile hemen yayından kaldırılmıyor. Şikayete konu olan içerik daha iyi eğitilmiş tam zamanlı çalışanların önüne düşüyor ve kapsamlı bir denetimden geçiriliyor.
Şirket bünyesindeki 45 ayrı ekibin beyaz listeye isim ekleme yetkisi bulunuyor. Beyaz listeye eklenenler de bundan haberdar edilmiyor. VIP'ler "haber olmaya değer", "etkili ya da popüler", "PR riski taşıyan" gibi kategorilere ayrılıyor.
NEYMAR 150 MİLYON TAKİPÇİSİYLE "İNTİKAM PORNOSU" PAYLAŞTI
Brezilyalı futbolcu Neymar da Silva Santos Jr. da bu VIP listesine uygun görülen isimlerden. Neymar'ın 150 milyon takipçili Instagram hesabı, platformun en popüler hesaplarından biri. (Instagram uygulaması da Facebook'a ait.)
Neymar, 2019 yılında bir kadının tecavüz suçlamasıyla karşı karşıya kaldıktan sonra, Facebook ve Instagram'da yayınladığı bazı videolarla kendini savundu. Videolarda kadınla Neymar arasındaki WhatsApp yazışmalarının ekran görüntüleri de yer aldı. Görüntülerde kadının adı ve çıplak fotoğrafları da bulunuyordu. Neymar kadını kendisine şantaj yapmakla suçladı.
Facebook'un standartlarında söz konusu videolar "rıza gösterilmeyen özel görüntüler" kapsamında yer alıyordu ve başka biri paylaşmış olsa anında silinirdi. Ancak Neymar XCheck tarafından korunuyordu. Bu nedenle Facebook'un moderatörleri 24 saatten daha uzun bir süre boyunca videoyu engelleyemedi.
İç denetim sonucu videonun Facebook ve Instagramda 56 milyon kişi tarafından görüntülendiği ortaya çıktı. Bir başka belgede Facebook videoyu "intikam pornosu" olarak nitelendirdi. Bir çalışan, video aracılığıyla kadının diğer kullanıcıların istismarına maruz bırakıldığını belirtti.
Denetim raporunda, "Söz konusu istismar bağlamında video 6000'den fazla kez yeniden paylaşılmış, kadın zorbalığa ve karakterine yönelik tacizlere hedef olmuştur" ifadeleri kullanıldı.
BU PAYLAŞIMLARI BAŞKASI YAPSAYDI…
Facebook'un operasyon rehberinde, izinsiz paylaşılan çıplak fotoğrafların silinmesinin yanı sıra, paylaşımı yapan hesapların da kapatılması öngörülüyor.
Ancak Neymar için durum böyle işlemedi. Denetim raporuna göre, "Konu üst düzey yöneticilere iletildikten sonra, Neymar'ın hesaplarının aktif kalmasına karar verildi. Bu da her zaman uygulanan tek yanlışta profilin kapatılması politikasına aykırı bir işlem oldu".
Neymar tecavüz iddiasını reddederken hakkında iddianame hazırlanmadı. Brezilyalı yetkililer kadın hakkında da iftira, para sızdırma ve sahtekârlık suçlarından bir iddianame hazırladı. İlk iki suçlama düşürüldü, kadın üçüncü suçlamadan da aklandı. Neymar adına Wall Street Journal'a konuşan bir sözcü, sporcunun Facebook kurallarına uyduğunu söylemekle yetindi.
Geçmişte Facebook, Neymar gibi VIP'lerin sorunlu paylaşımlarını kaldırmadan önce o kişilere 24 saatlik bir telafi süresi tanıyordu. Bu süre içinde paylaşımı yapan kişi içeriği kendisi kaldırabiliyor ve ceza uygulanmıyordu.
Şirket sözcüsü Stone, Facebook'un bu ayrıcalığı uygulamadan kaldırdığını söyledi ancak bunun zamanlamasıyla ilgili bir bilgi vermedi. Wall Street Journal'a göre, 2020 seçimleri sırasında uygulama yürürlükteydi.
TRUMP'IN PAYLAŞIMINA ZUCKERBERG MÜDAHALE ETMİŞ
Gazete ayrıca VIP hesapların paylaştığı içeriklerin kaldırılması için Zuckerberg ya da COO Sheryl Sandberg gibi en üst düzey isimlerin onayının gerektiğini de aktardı.
Örneğin Haziran 2020'de Trump'a ait bir paylaşım XCheck'in gizli kurallarıyla ilgili bir tartışmaya malzeme oldu. Söz konusu paylaşımda Trump, "Yağma bağlayınca ateş de başlar" demişti.
Bir Facebook yöneticisi, otomasyon sisteminin Trump'ın paylaşımına 100 üzerinden 90 verdiğini yani platform kurallarını ihlal etme olasılığının yüksek olduğunu gösterdiğini söyledi. Normal bir kullanıcı için bu skor sonucu paylaşım bir kişi tarafından bile şikayet edilse kaldırılacaktı. Ancak Trump'ın Facebook hesabı haziran ayında iki yıllığına askıya alınmadan önce XCheck kapsamındaydı. Zuckerberg paylaşımın yayında kalması için şahsen müdahalede bulundu ve bunu daha sonra kendisi de açıkladı. Yönetici, "Böyle bir kararı manuel olarak almak, algoritma skorlamasına kıyasla çok daha az savunulabilir" ifadelerini kullandı.
Program kapsamında Trump dışında birçok siyasetçi ve aday da bulunuyordu ancak Wall Street Journal'a göre halihazırda seçilmiş kişilerin adaylar karşısında açık bir avantajı bulunuyordu. Bu da Facebook çalışanlarının kayırmacılık suçlamalarına maruz kalabileceklerine dair endişelere kapılmasına yol açıyordu.
Stone da şirket içinde böyle bir kaygı olduğunu doğruladı ancak sorunu çözdüklerini belirtti.
İŞ İŞTEN GEÇMİŞ OLUYOR
Neymar'ınki gibi içeriğin sonradan kaldırıldığı durumlarda ise bir geç kalma sorunu söz konusu. Facebook'un mekanizmaları devreye girene kadar paylaşımı gören ve yeniden paylaşan hesapların sayısı fazlasıyla artıyor.
Sadece geçen yıl XCheck korumasındaki hesapların kaldırılmadan önce 16,4 milyar kez görüntülendiği, bir Facebook raporunda dile getirildi.
Üsteilk Facebook sistem kapsamındaki muafiyetlerin kabul edilemez olduğunu yıllar önce kabul etmekle birlikte programın kapsamı yıldan yıla genişledi.
Buna ek olarak Facebook veri doğrulama ortaklarından, yüksek profilli hesapların paylaşımlarıyla ilgili bulgularını geriye dönük olarak değiştirmelerini de istedi. Şirket ayrıca yanlış bilgi yayan hesapları cezalandırmadı ve siyasi tepkilerden kaçınmak için planlanan algoritma değişikliklerini gözden geçirmek zorunda kaldı.
Aralık ayında şirketin içinden bir veri uzmanının imzasını taşıyan yazışmada, "Facebook etkili aktörler için rutin olarak istisnalar yapmaktadır" ifadeleri kullanıldı.