Evrenin ilk anına yolculuk

VE DÜĞMEYE BASILDI

BU VİDEO TIKLANMA REKORU KIRDI

DÖRT TEMEL SORU

UZAYDA SİLAHLANMA YARIŞI / PROF. DR. CENGİZ YALÇIN YAZIYOR

MİNİ KARADELİKLER

MÜTHİŞ DENEY HAKKINDA MÜTHİŞ RAKAMLAR

Deneyde 2 milyar proton, saniyede 300 bin km olan ışık hızına çok yakın bir hızda, 27 kilometrelik tüneli, saniyenin 10 binde biri gibi bir zaman parçasında döndü.

İSVİÇRE-Fransa sınırındaki Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi CERN’de evrenin yeniden oluşumunu canlandıracak deney, "Büyük Hadron Çarpıştırıcısı"nın (Large Hadron Collider-LHC) çalışmasıyla dün başladı. Saat 09.30’da CERN Direktörü Dr. Robert Aymar, "Başlatalım" dediği anda LHC proje lideri Lyn Evans düğmeye bastı. O anda 2 milyar proton, saniyede 300 bin kilometrelik ışık hızının yüzde 99.999’u bir hızla 27 kilometrelik tünele fırlatıldı. Deney boyunca tünele her 40 saniyede bir 2 milyar proton gönderildi. 27 kilometreyi, saniyenin 10 binde birinde dönen protonlardan yavaşlayanlar, özel bir dedektörle çarpıştırıcıdan atılıyor. Deney, protonların hızının ışık hızına yakın bir hızla sürerek, ışık hızının tünelin uzunluğuna bölünmesiyle elde edilen rakama, yani saniyede 11 bin kez dönecek hıza ulaşmayı planlıyor.

Serseri proton

"Büyük patlama"nın oluşması için belli bir yönde hareket eden protonlardan birinin düzeni bozması gerekiyor. Yani bir "serseri proton" ortaya çıkıp diğerine çarptığında büyük patlama meydana gelecek. Bilim insanları bunun ne zaman olabileceğini bilmiyorlar.

LHC’nin başlangıç gününü CERN’de çalışan bilim insanlarıyla birlikte dünyanın dört bir yanından gelen gazeteciler izledi. CERN’in simgesi olan küre biçimindeki yapı, tamamen basına ayrıldı. Saat 07.30’da küreye alınan basın mensuplarına yaklaşık iki saat brifing verildi. Deneyin başlamasına 20 saniye kala dev ekranda "Right Here Right Now" şarkısı (Fatboy Slim’in ünlü parçası) eşliğinde geri sayım başladı.

Protonları sekiz dedektör izliyor

İçİ eksi 271 dereceyi bulan 27 kilometrelik tünele fırlatılan protonları izleyen sekiz dedektör var. Mini "big bang"leri gözlemleyerek evreni oluşturan maddeleri ayrıştıracak "Alice", protonların hızını eşitleyen "Momentum" bunlardan ilk ikisi. Üçüncü dedektör, hızlandırıcının hızını kontrol ediyor. Protonlar buradan "kara madde"yi gözlemleyecek "CMS" dedektörüne geçiyor. Beşinci durak "Dump"da (çöp) ise protonların gücü kontrol ediliyor ve hızı düşenler ayıklanıyor. Altıncı dedektörde hızlandırıcı temizleniyor. Yedinci dedektör ise büyük patlama sonrasında görünen maddeleri sıralayacak "LHCB" dedektörü. Sonuncu dedektör ise Atlas adını taşıyor.

Şu anda sonuçla değil başlangıçla ilgiliyiz

LHC’nin çalışmasıyla başlayan büyük deneyin ardından CERN Direktörü Dr. Robert Aymar, LHC proje lideri Lyn Evans’la basın mensuplarına açıklama yaptı. LHC’yi "keşif makinesi" olarak niteleyen Dr. Aymar, "Keşif makinesini çalıştırdık. Bu deney evrendeki bilinmeyenleri görmemiz ve değişimine şahit olmamız için mükemmel bir araştırma programı olacak" dedi. Dr. Aymar, deneyin ne zaman sonuçlanacağı yönündeki soruya, "Buna yanıt vermek çok zor. Şu anda sonuçla değil başlangıçla ilgileniyoruz. Başarılı bir kalkış yaptık. Sonuçta neye ulaşacağımızı bilmiyoruz, sadece evreni daha iyi anlayacağımızı vurguluyarak söylüyorum. Anti madde, kara delik gibi tartışmalara defalarca cevap verdim. Biz buradayız ve deney başladı. Sonucu önümüzdeki zaman gösterecek" dedi.

"Deney sonunda insanlığa faydalı sonuçlar çıkacak mı?" sorusuna ise Dr. Aymar, "Bugün insanların hayatını kolaylaştıran hemen hemen tüm cihazlar bilim insanlarının elinde doğmuştur ve hepsinin arkasında bir deney yatar. Biz burada bilinmeyeni arıyoruz. Onu faydalı kullanabilmek için tanışmamız gerekiyor" yanıtını verdi. LHC Proje Lideri Lyn Evans, "Evrenin değişimine şahit olmayı ve onu daha iyi anlamayı dört gözle bekliyorum" dedi.

Hawking’e Nobelli fizikçiden yanıt

FİZİKÇİ Stephen Hawking’in, dün başlayan çarpıştırma deneyiminde ’Higgs Bozonu" adı verilen parçacıkların bulunamayacağı yönündeki açıklaması CERN’de tepkiyle karşılandı. Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’nın (Large Hadron Collider-LHC) çalışması nedeniyle düzenlenen basın toplantısında Hawking’e yanıt veren Nobelli Fizikçi Carlo Rubbia, "Bu deney milyarlarca dolara mal oldu. O 100 dolara bahse girmiş çok değil" dedi. Bu sözler salonda gülüşmelere yol açtı.

Atlas’ın adını Engin Hoca koydu

CERN’deki 8 dedektörden biri olan Atlas’ın adını, 2007 Kasım ayında Isparta’da düşen uçakta Prof. Dr. Fatma Şenel Boydağ, Araş. Gör. Berkol Doğan, yüksek lisans öğrencisi Engin Abat, Araş. Gör. Mustafa Fidan ve Doç. Dr. İskender Hikmet ile birlikte yaşamını yitiren Prof. Dr. Engin Arık koymuştu. Atlas’ta görev yapan Yrd. Doç. Dr. Bilge Demirköz, "Engin hocamız ve kazada kaybettiğimiz arkadaşlarımızın yanımızda olmasını çok isterdim" dedi.