Ermenistan oyunun kurallarını bozdu, Türkiye sert tepki gösterdi

Ermenistan Anayasa Mahkemesi, geçen hafta içinde protokolleri onayladı. Ancak dün gece açıkladığı sekiz sayfalık gerekçeli karar adeta soğuk duş etkisi yarattı.

Çünkü Ermenistan Anayasa Mahkemesi, protokolün şartlarının ancak iki koşulun gerçekleşmesi durumunda geçerli olacağına hükmetti. Karara göre, protokoller ancak "diplomatik ilişkilerin kurulması" ve "ortak sınırın açılması" durumunda geçerli olabilecek.

Mahkemenin diğer yorumları da oldukça dikkat çekici ve tartışmalı. Mahkeme, protokollere göre, "ilişkilerin tarihsel boyutunu" incelemek üzere kurulması öngörülen protokollerin 1915 olaylarının "soykırım" olup olmayacağını tartışamayacağını söyledi.          

 

Mahkeme, kararında protokollerin hiçbir bölümünün Ermenistan Bağımsızlık Bildirgesi'nin 11'inci maddesine aykırı bir şekilde yorumlanamayacağına ya da uygulanamayacağına hükmetti. Söz konusu 11'inci maddede, "Ermenistan Cumhuriyeti, Osmanlı Türkiyesi ve Batı Ermenistan'da vukuu bulan 1915 Soykırımı'nın uluslararası alanda tanınması misyonunu destekleyecek tutumlar takınır" ifadesi yer alıyor. 

 

Bu yorum Türkiye açısından kilit önem taşıyor. Çünkü, 1915 olaylarının araştırılması için bir tarih komisyonu kurulması Türkiye'nin önerisiydi. Ermenistan, 1915 olaylarının tartışılmaz olduğu gerekçesiyle bu öneriye karşı çıkıyordu. Ancak protokollerde ilişkilerin "tarihsel boyutuna ilişkin" bir uluslararası komisyonun kurulması kararlaştırıldı.

 

Bir diğer önemli nokta da Mahkeme'nin “karşılıklı sınıra saygı duyulması” yönündeki protokol maddesiyle ilgili yorumu. Türkiye, bunu Ermenistan'ın 1921 tarihli Kars Antlaşması'nı kabul ettiği biçiminde yorumluyordu.

 

Ancak, Ermenistan Anayasa Mahkemesi, üstü kapalı bir şekilde Kars Antlaşması'nın tanınmasını tehlikeye sokacak bir yoruma da yer verdi. Mahkeme, uluslararası antlaşmaların Ermenistan Anayasası'nın 6'ncı maddesine uygun bir şekilde onaylanması durumunda geçerli olduğunu belirtti. Bu maddeye göre, uluslararası antlaşmaların "Ermenistan Cumhuriyeti" onay mekanizmalarında kabul edilmiş olmaları gerekiyor. Dolayısıyla, bu yorum, yalnızca Kars değil, Ermenistan Cumhuriyet kurulmadan önce imzalanan Gümrü ve Moskova antlaşmalarıyla ilgili soru işaretleri de ortaya çıkardı.

 

TÜRKİYE'DEN SERT TEPKİ

 

Türkiye ise Ermenistan Anayasa Mahkemesi'nin bu kararını sert dille eleştirdi.

 

Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada, "Söz konusu kararda, Protokollerin lafzına ve ruhuna aykırı önkoşullar ve kısıtlayıcı hükümlerin zikredildiği tespit edilmiştir" denildi.

 

Kararın, protokollerle hedeflenen amacı "sakatladığı" ve bu durumun "kabul edilemez" olduğu da vurgulandı.

 

Açıklamada ayrıca, "Türkiye, uluslararası alandaki taahhütlerine olan her zamanki sadakati istikametinde sözkonusu Protokollerin asli hükümlerine bağlılığını muhafaza etmektedir. Aynı sadakati Ermenistan Hükümeti'nden de beklemekteyiz" denildi.

 

SÜREÇ ZORA GİRDİ

 

Ermenistan Anayasa Mahkemesi'nin adeta şok yaratan kararı, süreci daha da zora sokmuş olabilir.

 

Çünkü Erivan bir süredir protokollerin onay sürecindeki aksama nedeniyle Ankara'yı suçluyordu. Hatta Ermeni yetkililer, Mart ayına kadar Türkiye'nin parlamentoda onay sürecinin tamamlamaması durumunda imzasını geri çekeceği sinyallerini gönderiyordu.

 

Ancak mahkemenin bu kararı, oyunun ortasında kuralların değiştirilmesi anlamına geliyor. Türkiye'nin protokollerdeki en büyük kazanımı olarak görülen tarih komisyonu ve sınırla ilgili bu yorumları kabul etmesi zor.

 

İki ülke arasında bu gelişmeler yaşanırken, bundan sonra sürece dahil olan ABD, Rusya ve arabulucu İsviçre gibi diğer ülkelerin nasıl tepki vereceği de önemli.