Endeavur ikinci kanadınıda açtı

Dünya yörüngesine taşınan en büyük yapı parçası olan Uluslararası Uzay İstasyonu'ndaki (UUİ) dev güneş panellerinin ikinci kanadı da bugün uzay mekiği Endeavour mürettebatı tarafından başarıyla açıldı.

ABD'nin Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi'nce (NASA) Florida-Cape Canaveral Uzay Merkezi'nden verilen bilgiye göre, NASA, 2006'da tamamlanacak UUİ'nin 10 yıl boyunca elektrik ihtiyacırnı karşılayacak güneş panellerinin ikinci kanadının açılma işlemi, dün açılan birinci kanadın "biraz gevşek konumda kalması" yüzünden bir gün geciktirildi.

DEVLET BÜTÇESİ

600 milyon dolara (420 trilyon TL) malolan paneller, çok büyük olduğu için Mekik'in kargo bölmesine katlanarak konuldu. Endeavour'un astronot mürettebatı şu elemanlardan kurulu:

Kaptan Pilot Brent Jett, Pilot Michael Bloomfield, Kanada Uzay Kurumu'ndan astronot Marc Garneau ve güneş panelleri montajı için uzay yürüyüşü yapan Joseph Tanner ile Carlos Noriega. Tanner ile Noriega, toplam 11 gün sürecek Mekik görevinde UUİ'ye kenetlenmiş araçlarıyla yarın ve Perşembe günü de boşlukta iki çalışma daha yapacak.

Endeavour'un taşıdığı mavi-altın renkli güneş panelleri, bugüne dek uzaya taşınmış en pahalı, en ağır (15,5 ton) ve en geniş yapı parçası. Uzay araçlarının birçok parçası, en iyi koruma elementi altınla kaplanıyor.

YUVADAN ÇIKARKEN ELEKTRİK ÖTÜŞÜ BAŞLADI

35 metre uzunluğundaki ikinci kanat, Endeavour'un kargo bölmesinden katlanmış durumda tutulduğu tüp kılıflı yuvalarından daha henüz çıkarılırken fotohücreleriyle güneş ışınlarını yalayarak elektrik üretmeye başladı bile.

Dün açılan ilk kanat, ileri-geri sallanma haraketiyle istenilenden biraz daha az gergin konumda kaldı. Ancak bu aksaklığın UUİ ve Endeavour uzay araçlarının kenetlenme ve ayrılma anlarında güneş panellerinine ciddi bükülme-kırılma tehlikesi getirmediği sonucuna varıldı.

Cape Canaveral Uçuş Yönetim Başmühendisi Bill Reeves, dün açılan ve sallantıya maruz gevşeklikte kalan "sağ" kanat ve bugün açılan "sol kanat"ta elektrik üretimi aksaklığının olmayacağını bildirdi. Reeves, "UUİ'nin diğer bölümleri için artık yeterli gücümüz var" dedi.

Gevşekliğin giderilmesi için ek iş veya onarım ihtimali şu safhada pek yok. Güneş paneli kanatları bilgisayar komutlarıyla açıldı ve açılma süresi 13 dakika tuttu.

İki panelin uzunluğu 73 metreyi buldu. Bu uzunluk, dünyanın en büyük yolcu uçağı Boeing 747 Jumbo Jet'in kanat açıklığından biraz fazla.

Atlas Okyanusu'na bakan Cape Canaveral'daki Görev Denetim Masası, Endeavour'un mürettatını hararetle kutladı.

Endeavour'un 5 kişilik mürettebatının Yer'den yaklaşık 370 kilometre irtifadaki UUİ'ye kenetli olarak sürdürdüğü çalışmada, UUİ'nin Alpha (Alfa) modülündeki üç uzay adamı Amerikalı astronot Bill Shepherd, Rus kozmonotlar Yuri Gidzenko ile Sergey Krikalyov Endeavour mürettebatıyla henüz biraraya gelmedi.

Endeavour astnorotları ile UUİ uzay adamları kenetli oldukları sürede üç uzay yürüyüşü tamamlanana kadar iki uzay aracının kapılarından birbirlerinin bölmelerine geçmeyecekler. Toplam 8 uzay adamı kenetli olarak sadece Mekik'in son görev gününü UUİ'de birlikte geçirecekler ve "çöp toplama" işini "imeceyle" yapacaklar. Endeavour'un kabin basıncı UUİ'ninkinden daha az.

30 BÜYÜK EVİN ELEKTRİĞİ

Cape Canaveral Kennedy Uzay Üssü Fırlatma Eşgüdüm-Entegrasyon Bölümü mühendislerinden astronot Bob Cabana'nın verdiği bilgiye göre, fotoelektrik hücreleri panellerinden kurulu ve çok dayanıklı plastik ürünü "kapton" ile kaplı UUİ'nin dev enerji kanatları, 30 büyük evi besleyecek elektrik üreteci kapasitesinde.

Amerikalı astronot Bill Shepherd, Rus kozmonotlar Yuri Gidzenko ve Sergey Krikalyov, 31 Ekim'de Kazakistan'daki Baykonur Üssü'nden Soyuz kapsülüyle yola çıkıp 2 Kasım'da kenetlendikleri UUİ'de, Unity (Birlik) Modülü'ne henüz yerleşmediler ve "Alfa" isimli daracık modülde kalıyorlar. Unity, Rus yapımı küçük güneş panelleri yüzünden yeterince ısıtılamıyordu. Bu yüzden Unity Modülü iki buçuk yıldır yepyeni vaziyette kapalı tutuluyor.

UUİ'nin ihtiyaç duyduğu güçlü eletrik jeneratörü paneller, Ocak 2001'de İstasyon'a yerleştirilerek NASA yapımı Destiny (Kısmet) Laboratuvarı'nın işletilmesinde de kullanılacak.

2006'DA BİTECEK

Rusya, insansız Soyuz-Progress araçlarıyla, yapımı 2006 yılında tamamlanması beklenen UUİ'ye düzenli malzeme sağlamayı sürdürecek; ABD de insanlı uzay mekikleriyle teçhizat aktarımına devam edecek. Bu arada, Avrupa Uzay Kurumu da hazırlığına devam ettiği uzay aracıyla çalışmalara katılacak.

Bilim adamlarını derin heyecana sürükleyen ABD-Rus uzay ortaklığında, 31 Ekim'de Kazakistan çölünde kurulu Rusya'ya bağlı Baykonur Kozmodromu 1 Numaralı Fırlatma Rampası'ndan, Rusça "Tüm Motorlar-Ateşlendi!" komutu "Zazhiganiye!" ile yola çıkan uzay adamları Shepherd, Gidzenko ve Krikalyov, Şubat sonuna dek Uzay İstasyonu'nda kalacak. Endeavour, UUİ'ye kenetlenen 6. mekik oldu.

UUİ'ye denge aygıtı jiroskop (düzdöner) yerleştirerek 25 Ekim'de Dünya'ya dönen Uzay Mekiği Discovery, Şubat sonunda Shepherd, Gidzenko ve Krikalyov'u Dünya'ya döndürecek. Bu ekip de yenisiyle nöbet değişimi yapacak ve istasyon yapımı tamamlandığında en az 2016 yılına dek hizmet verecek.

EN PARLAK NESNE

Yapımı tamamlanırken Ay'dan sonra gökte çıplak gözle görülebilecek en parlak nesne özelliğini kazanacak UUİ, insanlığın en büyük mühendislik başarılarından biri olarak tarihe geçecek.

NASA, Rusya Uzay Kurumu, Avrupa Uzay Kurumu'nun yanı sıra Kanada, Brezilya ve Japonya'nın 60 ila 115 milyar dolara malolması beklenen UUİ'nin yapımında katkıları bulunuyor.

UUİ'nin yapımı bitirildiğinde, Boeing 747 Jumbo Jet'in iç kullanım mekanı büyüklüğünde, diğer deyişle dört büyük kır evi genişliğinde çalışma ve dinlenme alanlarına sahip olacak.

UUİ'deki diğer modüller Rus yapımı Zarya (Şafak) ile ABD yapımı Unity 1998'den beri yörüngede dönüyor.

UUİ'nin inşaatında, insanın uzaya açılması yolunda en önemli kilometre taşlarından ilk ikisi hatırlanıyor:

43 yıl önce uzaydaki ilk insan yapımı uydu olan SSCB yapımı Sputnik (Yol Arkadaşı) ve 39 yıl önce uzaydaki ilk insan Sovyet kozmonotu Yuri Gagarin...

Sputnik ve Gagarin'i (1934-1968) Vostok (Doğu) aracıyla yörüngeye göndermeyi başaran 1 Numaralı Fırlatma Rampası'nın evi Baykonur, UUİ'nin yapımında da "Yer'in ebedi hafızasına" yerleşti.

Uluslararası Uzay İstasyonu ile ilgili ayrıntılı bilgi, internette "http://spaceflight.nasa.gov", istasyondan interaktif grafik ise "http://wire.ap.org" adreslerinden bulunabiliyor