'En tehlikelisi Instagram...' Rusya Ukrayna savaşında yanlış bilgi yağmuru! Nasıl korunabiliriz?
Güncelleme Tarihi:
Rusya Ukrayna savaşı sosyal medyada paylaşılan yanlış bilgilerin katlanmasına neden oldu. Kullanıcıların dezenformasyona karşı açık olduğu çatışma dönemlerinde sahte haberlerden nasıl korunulur? Bu bilgileri yaymak kullanıcılara nasıl bir sorumluluk yükler? Uzmanlar anlattı...
Tüm dünyada gözler Rusya-Ukrayna savaşına kilitlenmiş durumda. 24 Şubat sabahı Rusya, Ukrayna harekâtını resmen başlattığını duyurdu.
Rusya ilerleyişini sürdürürken Ukrayna'da ise pek çok kişi sığınaklarda ya da yeraltı metro istasyonlarında bekliyor. Ayrıca eli silah tutan herkesin askere çağrıldığı bir genel seferberlik de ilan edilmiş durumda. Hatta 18-60 yaş arası erkeklerin ülkeyi terk etmesine izin verilmiyor.
Öte yandan tüm bu sıcak çatışma halinin dışında inanılmaz bir enformasyon savaşı da yaşanıyor. Zaten son dönemde ortaya çıkan tüm krizlerde ve savaş ihtimallerinde bu durum sıklıkla gündeme geliyor. Hem Rusya, hem Ukrayna tarafından yapılan paylaşımlarda sosyal medyada gerçekliği teyit edilmemiş binlerce iddia dışında eski video ve fotoğraflar da paylaşılıyor. Tüm bu bilgi kirliliği, yaşanan savaşı daha da karanlık bir hale getiriyor.
SAVAŞ OYUNU VİDEOSU GERÇEKMİŞ GİBİ PAYLAŞILDI!
Yanıltıcı video ve fotoğraflarda başı Twitter çekiyor. Örneğin, Rusya'nın Ukrayna'yı işgal etmesinin ardından çeşitli Twitter hesapları tarafından paylaşılan bir video, "Rusların Ukrayna’ya uçaksavar füzeler attığı" şeklinde yayıldı. Gerçekte görüntüler Rus ortaklı ‘Gaijin Entertainment’ tarafından geliştirilen ‘War Thunder’ video oyununa ait görüntülerdi.
Twitter’da eski videolara dair görüntüler, Ukraynalı yetkililerin yedi Rus askeri uçağını düşürdüklerini açıkladıktan sonra da devam etti. Hemen Twitter’da düşen bir uçağa dair fotoğraf paylaşıldı. Hâlbuki herkesin paylaştığı o fotoğraf, 2017’de bir blog'da yayımlanmıştı. Belki de fotoğrafın tarihi daha da eski…
Yine Twitter’da Ukrayna'da çekildiği iddia edilen bir başka video ise Türk kullanıcılar tarafından da çokça paylaşıldı. Ama görüntü 2020'de Beyrut'ta en az 218 kişinin ölümüne neden olan patlamaya aitti. Ayrıca Rus ordusunun 2018 yılında gerçekleştirdiği Vostok-2018 tatbikatı sırasında çekilen görüntüler de 'Ukrayna'dan anlık' şeklinde Twitter’da yüzlerce kez paylaşıldı ve hâlâ bazı hesaplarca paylaşılmaya devam ediyor.
YouTube’da da durum pek farksız değil. YouTube Shorts’da viral olan bir videoda "Rus hava saldırısı sırasında oluşan yangınların Ukrayna’nın Luhansk şehrindeki elektrik santralinde zincirleme reaksiyona neden oldu" açıklamasıyla verildi. Fakat video, aslında 2015 yılında Çin'in Tianjin kentinde meydana gelen bir yangına aitti.
Yanlış bilgilerin servis edildiği bir başka platform da TikTok… 5 milyondan fazla izlenen bir videoda, iki Rus askerinin paraşütle Ukrayna’ya indikleri görülüyor. Fakat Rus silahlı kuvvetleri üyesi gibi görünen bu iki kişi aslında asker değil. Görüntü, 2015 yılında bir paraşüt eğitmeni tarafından çekilmiş.
RUSYA’YI DESTEKLEYEN HESAPLAR İŞ BAŞINDA
‘Rusya’nın Ukrayna sınırlarına girmeden önce yarattığı bilgi kirliliği kafaları karıştırdı’
Washington Post’a konuşan Harvard Üniversitesi Medya, Politika ve Kamu Politikası Merkezi Araştırma Direktörü Joan Donovan, “Rusya'yı destekleyen hesaplar, eski videoları ve fotoğrafları bağlamından çıkarılmış bir şekilde ve yanlış açıklamalarla yeniden paylaşıyor” açıklamasında bulundu. Ayrıca Donovan “Böylelikle yapılmak istenen, dünyanın kafasını karıştırmak ve süreci Rus çıkarlarına göre şekillendirmek” dedi.
Sadece Rusya tarafı da değil Ukraynalı kullanıcılar da tam tersi şekilde sosyal medyada algıları değiştirmeye çalışıyor. Böylesi bir ortamda da iyi niyetli bir şekilde haberlere yaklaşan ve paylaşımlarıyla katkıda bulunmak isteyenler, yanlış bilgilerle istemeden de olsa propagandaların yayılmasına yardımcı oluyor.
Konuyla ilgili görüşlerine başvurduğum sosyal medya üzerine çalışmaları da olan Siber Güvenlik Uzmanı Osman Demircan, “Şu an Rusya Ukrayna savaşında oluşan dezenformasyon, toplumsal olaylarda yaratılan dezenformasyonun iki hatta üç katı durumda…” dedi ve sosyal medyada yaşanan süreci şu şekilde detaylandırdı:
“Takip ettiğin kişilerin kalitesi bilginin kalitesini gösterir. Sosyal medya platformlarında daha fazla takipçiye sahip olmak, kendini olayın bir parçası gibi göstermek, yalan dahi olsa ilk haber paylaşanlar arasında olmak gibi çabalar maalesef bilgi kirliliğinin çıkış noktalarından. Dezenformasyonun diğer bir kullanım alanı da fiziki savaştan önce psikolojik savaşı başlatabilmek. Trol hesaplar sadece ülkemizde değil, tüm dünyada ciddi bir problem. Rusya’nın Ukrayna sınırlarına girmeden önce yarattığı bilgi kirliliği insanların ve daha kötüsü ülkelerin kafalarını karıştırdı.”
Osman Demircan’ın bu noktada altını çizdiği konu gerçekten önemli. Çünkü Rusya savaşa aslında sosyal medya üzerinden çok öncen başlamıştı. Cardiff Üniversitesi Suç ve Güvenlik Araştırma Enstitüsü'nün yaptığı çalışmaya göre 16 ülkede bulunan 32 farklı haber sitesi, Rusya hükümet yanlısı troller tarafından hedef alındı. Batı karşıtı ve Rusya yanlısı bu yorumlar daha sonra Rus medyasında haberleştirildi.
Dezenformasyona karşı çalışmalar yürüten Mythos Labs kuruluşu ise çeşitli sosyal medya hesaplarında Rus yanlısı propagandanın Kasım ayında ciddi oranda artış gösterdiğini, Twitter'da Kasım ayı boyunca Ukrayna hakkında günde ortalama 213 defa paylaşım yapıldığını kaydetti.
Araştırmacılar, Ocak 2022’de Rusya’nın sosyal medyada manipülasyon amaçlı çokça paylaşım yaptığını da söylüyor. Hatta Rus çıkarlarını desteklemek için kullanılan yöntemlerden bir tanesi ise Rusya'nın duruşuyla eşleşen Batılı görüşlerin kullanılması…
“Şu an savaş devam ederken bile bilgi kirliliği devam ediyor” diyen Osman Demircan, “Gerçekliğini sorgulamadığımız ortamların ve kişilerin görüş ve görüntüleri saniyeler içerisinde binlerce kişi tarafından paylaşılıyor. Bu paylaşım sayılarının etkileşim tetiklemeleriyle milyonlara çıkması bugün yanlış bilgiyi hızlıca dağıtıyor. Bu durumun en acı tablosu; savaşın içerisinde hayatta kalmaya çalışan insanlar birilerinin göstermek istediği gibi görünüyor ” dedi.
‘YAPAY ZEKÂ DEVREYE GİRMELİ’
Savaşla ilgili sosyal medyada bilgi kirliliği her geçen gün artsa da atılan somut bir adım henüz yok. Twitter ve Facebook gibi platformlar, bilgi kirliğini önlemek için resmi açıklama yapmadı ama savaş içerikli paylaşımlarda daha hassas davranmaya başladı. Hatta paylaşılan birçok bilginin silindiğine dair bilgiler yine sosyal medyada konuşuluyor. Bu durumda başrol yine sosyal medya olunca akıllarda soru işaretlerini barındırıyor…
Osman Demircan, “Bu platformların şu an yapabilecekleri en önemli şey, yapay zekanın tamamen devreye girmesi ve dezenformasyon içerikli paylaşımların çok daha hızlı tespit edilmesi” dedi ve ekledi:
“Elbette öncesinde bot ve trol hesapların tespiti yapılmalı, bu hesaplar üzerinden başlatılan paylaşımlar içeriği ne olursa olsun yayılmadan ortadan kaldırılmalı. Teknik olarak imkânsız olmayan ve hızlıca devreye alınabilecek bir çözüm bu. Öte yandan dezenformasyonun oluşturduğu sanal trafikler, gerçek hesaplar ve reklam yayın politikaları üzerinde izlenme ve etkileşim oranlarında olumlu etki bırakması, bu tarz bir engelleme servisini devreye almalarını da engelliyor olabilir.”
BUNLARA DİKKAT!
‘Yanlış ve manipüle edilmiş bir bilgi ya da görüntüyü retweet ettiğiniz zaman o paylaşımdan sorumlusunuz’
Peki hâlâ bilgi kirliliğinin devam ettiği hatta oyundan bir bölümün savaşa ait görüntüler olarak paylaşıldığı ortamda ne yapmak gerekiyor? Kullanıcılar nelere dikkat etmeli?
Osman Demircan, “Öncelikle gerçek Dünya’da da geçerli olan bilginin doğruluğunun teyit edilmesi kuralına uyulması gerekiyor” dedi. Demircan ayrıca “Bunun için toplumsal olarak sosyal medya kullanım standartlarımızı tamamen gözden geçirmeliyiz. Bu da farkındalığın arttırılması ile mümkün olabilir” şeklinde sözlerine devam etti ve dikkat edilmesi gerekenlerle ilgili şu önemli bilgileri paylaştı:
- Bir video ya da fotoğraf pek çok kişi tarafından paylaşılmış olsa bile doğru olmayabilir. Bunun bilincinde olmak gerçekten çok önemli. Hatta bir adım ötesinde yanlış bilgiyi paylaşanların, paylaşım yaptıkları platforma yalan ve yanıltıcı bilgi paylaştığı ile ilgili şikâyette bulunmak, bu bilginin yayılmasının önüne geçecektir. Bir diğer korunma yöntemi de körü körüne sırf izleyici ve takipçi kazanmak adına bu bilgileri paylaşmamak.
- En önemlisi ise bir görüntü ya da video yanlış ve yanıltıcı bilgi içeriyorsa bunu paylaşmak suç teşkil etmekte. Hatta hesabınız çalındıysa ve sizin adınıza yaptığı paylaşımlarda yalan ve yanlış bilgiler varsa hesabın sorumlusu hâlâ sizsiniz. Yani bir sosyal medya hesabı başkasının eline geçtiğinde reddi sosyal medya yapma hakkı bulunmuyor. İşlenen suçtan da sorumlu olunuyor.
INSTAGRAM ŞU AN DAHA TEHLİKELİ!
‘Ukrayna ve Rusya içerikleri yapan hesaplara dikkat edin’
Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısından hemen sonra milyonlarca takipçisi olan bazı Instagram hesapları, belirli hesapların içeriklerini paylaşmaya başladı. Hatta bu hesapların takip edilmesi şeklinde açıklamalar yapıldı. Aslında bu durum kişilerin hesaplarının ele geçirilmesine yönelik bir girişim gibi duruyor… Osman Demircan da amacın bu olduğunu, bu nedenle şu an Instagram’ın bu konuda en tehlikeli platform olduğunun altını çizdi ve şu bilgileri paylaştı:
- Son birkaç gündür kendini Ukraynalı gazeteci gibi göstererek istekler gönderen hesaplar var. Bunlar ileride bot ya da trol hesap olarak kullanılmak için gerçek takipçiler biriktiren ya da yanlış bilgilerin gerçek isimler üzerinden yayılmasını sağlamak için oluşturulmuş hesaplar. Bu dönemde gelen istekler iyice incelenmeli…
Ukrayna-Rusya savaşı büyüyor: Milyonlarca sivil ne yapacak?- Oluşturulan bu tarz hesaplar sosyal medya platformları tarafından kapatılsa da gözden kaçan hesaplar çalışmaya devam edebilir. Yanlış bilgileri yaymayı da sürdürebilir. Hatta siz sırf o hesabı takip ediyorsunuz diye arkadaşlarınız o hesabın doğruluğuna kanaat getirerek paylaşımlara inanıp bu bilgileri paylaşabilir.
- Ayrıca böylesi hassas zamanlarda mesaj yolu ile gelen linkler kesinlikle açılmamalı. Sosyal medya platformlarının sağladıkları tüm güvenlik uygulamaları açılmalıdır. Özellikle iki faktörlü doğrulamaların açık olması hesapların çalınmasını çok daha zorlaştırıyor. Şunu unutmamak gerekiyor, aslında sosyal medya hesabınız çalınmıyor, arkadaş listeniz çalınıyor ve sizin ağzınızdan konuşarak arkadaşlarınız kandırılmaya çalışılıyor.