Dört aylıkken çekilen fotoğrafını dünyada görmeyen kalmadı! Nirvana bebeği için hukuk ne diyor?

Nirvana, dünya müzik tarihinin en ikonik gruplarından biri. Grubun 1991'de yayımlanan ve "Smells Like Teen Spirit", "Come As You Are" gibi efsanevi şarkılarını barındıran ikinci albümü Nevermind'ın kapağı da içeriği kadar ünlü.

Dünya genelinde resmi rakamlara göre 30 milyon kopya satan albümün kapak fotoğrafında masmavi bir havuzun içinde tombik bir erkek bebeği çırılçıplak halde bir olta iğnesinin ucuna takılmış 1 dolarlık banknota doğru yüzerken görüyoruz. Üstelik bu fotoğraf sadece bir albüm kapağı değil; dünyanın dört bir yanında posterlerden tişörtlere ve ev eşyalarına kadar milyonlarca ürüne basılarak ticari değer kazanmış bir kare.

O kare geçtiğimiz günlerde mahkemelik oldu. Fotoğraftaki bebek Spencer Elden, çıplak fotoğrafının Nirvana albüm kapağında kullanılmasının cinsel taciz sayılması gerektiğini belirterek Nirvana'nın hayattaki üyeleri Dave Grohl ve Krist Novoselic, Kurt Cobain'in eski eşi Courtney Love, Cobain'in mirasının yöneticileri ve geçtiğimiz 30 yılda albümü çıkaran ya da dağıtan şirketlerden davacı oldu. California'da açılan davanın dilekçesinde toplam 15 kişinin davalı olarak adı geçiyor.

HENÜZ DÖRT AYLIKTI

Bugün modellik yapan Spencer Elden bu fotoğraf çekildiğinde henüz 4 aylıktı. Fotoğrafı çeken kişi de fotoğrafçı Kirk Weddle'dı. Dava dilekçesinde Elden, anne babasının fotoğrafın albüm kapağında kullanılmasına dair bir feragatname imzalamamış olduğunun altını çizdi.

Dilekçede ayrıca fotoğrafın çocuk pornosu olarak değerlendirilmesi gerektiği de vurgulandı ve "Fotoğraflar Spencer'ın vücudunun özel bölgelerini göstermekte, cinsel organını şehvetli bir biçimde ortaya koymaktadır. Bu durum Spencer'ın bebekliğinden günümüze kadar devam etmiştir" ifadeleri kullanıldı.

BANKNOT DETAYI

ABD yasalarında çocukların cinselleştirilmemiş fotoğrafları çoğunlukla porno olarak kabul edilmiyor. Ancak Elden'ın avukatı Robert Y. Lewis, fotoğrafa albüm kapağı için eklenen oltanın ucundaki banknot detayının durumu değiştirdiğini öne sürdü.

Lewis bu detayın çocuğu "bir seks işçisi gibi" gösterdiğini belirtti. Dilekçede ayrıca Nirvana'nın Elden'ın genital bölgesini bir etiketle kapatma sözü verdiği ancak bu sözün tutulmadığı da belirtildi.

Elden, "gerçek kimliğinin ve yasal adının bebekken yaşadığı ticari cinsel sömürüye sonsuza kadar bağlanmış olduğunu" ifade etti.

Fotoğraf nedeniyle bugüne kadar "aşırı ve kalıcı duygusal üzüntü", "gelişim ve eğitim sürecinde aksamalar" ve "tıbbi ve psikolojik tedavi" olarak sıraladığı büyük hasarlar yaşadığını, bundan sonra da yaşayacağını da dilekçe metnine ekleyen Elden, şikayetçi olduğu 15 kişinin her birinden en az 150.000 dolar tazminat talep etti

FOTOĞRAFI ÜÇ KEZ YENİDEN ÇEKTİRDİ

Göğsünde büyük bir 'Nevermind' dövmesi bulunan Spencer Elden, albümün piyasaya çıkışının 10'uncu 20'nci ve 25'inci yıldönümlerinde bu kez tanınmış fotoğrafçılara pozlar vererek aynı kareyi yeniden canlandırdı. Ancak bu yeniden canlandırma fotoğraflarında üzerinde mayosu da bulunuyordu. Ancak 2016 yılında TIME dergisine bir röportaj veren Elden, yaşı ilerledikçe ününün kendisini biraz rahatsız etmeye başladığını söyledi.

Elden, "Bir sabah bu çok büyük projenin bir parçası olarak uyandım. Oldukça zor bir durum. Hiçbir şey yapmayarak ünlü olmuş gibi hissediyorsunuz" diye konuştu ve ekledi:

"Ne kadar paranın söz konusu olduğunu bilip de üzülmemek imkânsız. Bazen bir beyzbol maçına gittiğimde, 'Vay be, şu an bu stadyumdaki herkes benim minik bebek penisimi gördü' diye düşünüyorum. İnsan haklarımın bir kısmının elimden alındığını hissediyorum."

6 yıl önce Guardian'a verdiği röportajda ise çok daha sıcak yorumlar yapan Elden, "O kapak her zaman olumlu bir şey oldu ve önümde kapılar açtı. Şu an 23 yaşındayım ve sanatla uğraşıyorum. Bu hikaye sayesinde 5 yıl boyunca Shepard Fairey ile çalışma fırsatı elde ettim ve bu muhteşem bir deneyimdi. Benim Nirvana bebeği olduğumu duyunca bunun çok havalı bir şey olduğunu düşündü" ifadelerini kullandı.

200 DOLAR, BİR PLATİN ALBÜM, BİR OYUNCAK AYI

Spencer'ın babası Rick Elden da 2008 yılında NPR'a yaptığı açıklamada fotoğrafçı Weddle'ın bir aile dostları olduğunu ve fotoğraf için kendisine 200 dolar teklif ettiğini anlattı. Rick Elden, "Havuzda çok büyük bir partideydik, kimsenin ne olduğuna dair bir fikri yoktu" dedi.

Aile fotoğrafın çekildiğini bile unutmuştu ta ki üç ay sonra Los Angeles'ta bir müzik mağazasını duvarındaki dev posteri görene kadar. Bundan 2 ay sonra da "Geffen Records şirketi 1 yaşındaki Spencer Elden'a bir platin albüm ve bir oyuncak ayı gönderdi".

Fotoğrafçı Weddle da 2019'da Guardian'a yaptığı açıklamada Elden'la hala iletişimde olduğunu ve "fotoğrafla ilgili kafasının karışık olduğunu" söyledi.

Weddle, "Herkesin bu işten para kazandığını bir tek kendisinin kazanamadığını düşünüyor. Bence o da bir şeyleri hak ediyor. Ama parayı hep plak şirketleri kazanıyor" ifadelerini kullandı.

TÜRKİYE'DE YASALAR NASIL İŞLİYOR?

Dava dünyanın dört bir yanında bir tartışmanın fitilini ateşlerken biz de konuyu Avukat Bilal Çelik'le masaya yatırdık. Çelik hem ABD yasaları kapsamında Elden'ın suçlamalarını değerlendirdi hem de benzer bir durumun ülkemizde yaşanması durumunda Türk Ceza Kanunu'nun nasıl işleyeceğine dair tüm ebeveynlerin bilmesi gereken bazı detayları açıkladı.

Bebeklerin cinsel içerikli olmayan fotoğrafları ABD yasalarına göre çocuk pornografisi olarak kabul ediliyor mu?

Amerika'da yüksek mahkeme kararlarında müstehcenlik kavramı "cinsel açıdan ilgi doğurma" başlığı altında incelenmekte olup toplum nazarında ahlak normuna aykırılık teşkil eden davranışları uygunsuz olarak nitelendirilir. Müstehcenlik, Amerikan hukukunda uygunsuzluğun alt başlığıdır demek yanlış olmayacaktır. Bebekler açısından ise cinsel içerik taşımayan görseller ancak belirli durumlarda "uygunsuz" olarak değerlendirilebilir.

Bu şekilde bebeklik döneminde kullanılan çıplak görsel ve materyallerin kullanılması suç mudur? 

ABD'de, müstehcenliğin tam bir tanımlaması yapılmamıştır. Yüksek mahkeme kararlarında müstehcenlikle alakalı "cinsel açıdan ilgi" doğurup doğurmadığına somut olayların incelemeleri yapılmasının ardından karar verilmektedir. Somut olay bakımından cinsel ilginin uyandırması halinde ABD'de çocuğun cinsel eylemde bulunulduğuna dair izlenim uyandıran görüntülerinin oluşturulması halinde hapis cezasına ve yüksek miktarlı para cezalarına hükmedilir.

Türk Ceza Kanunu'nda genel ahlaka karşı işlenen suçlar başlığı altında müstehcenlik suçu ele alınmıştır. Müstehcenlik kelime anlamı olarak cinsellikle ilgili olarak edebe aykırı olan açıklık manasına gelmektedir. Türk Ceza Kanunumuz'un 226'ncı maddesi çocuk pornografisi olarak nitelendirebileceğimiz suçun hükümlerini içermektedir. Maddenin başlığı çocuk pornografisi olmasa da TCK 226/3'e bakıldığında içerik olarak çocuk pornografisi olarak nitelendirilebilecek eylemler cezalandırılır.

Elden, ailesinin bahsi geçen fotoğrafını albümde kullanılmasına izin veren herhangi bir belgeyi imzalamadığını öne sürüyor. Bu davanın seyrini nasıl değiştirir?

Elden, ailesinin fotoğraf albümüne onay niteliği taşıyan bir belge imzalamadığını ileri sürse de cüzi de olsa bir ücret aldıklarını onaylamakta. Taraflar arasında yazılı bir sözleşme olmaması süre bakımından sorun teşkil eder. Kapak fotoğrafının bundan sonraki süreçte kullanılmamasına veya kullanılsa dahi kendisine belli bir ücret ödenmesi gerektiğine dair beyanlarda bulunan Elden'in durumunu Amerikan mahkemeleri özel olarak inceler, olayın mahiyetine göre kararda bulunur.

Benzer durum Türkiye'de yaşansa ne olurdu? Bu dava sizce nasıl sonuçlanır? Öngörüleriniz nelerdir?

Hukukumuzda müstehcenlik suçunun sınırları daha önceden de tartışma konusu olmuştu. Genel kanı ise cinsel organın gösterildiği bir bebek kartpostalına sanatsal bir değer biçmek mümkün değildir. Herhangi bir insanın cinsel organı kesinlikle ve kesinlikle mahremdir bu bakımdan paylaşılması etik değerler bakımından doğru bulunmaz.

Ülkemizde bu durum genel itibariyle küçük yaşta sünnet ettirilen çocuklar bakımından meydana gelir. Gerek ailelerce gerekse de üçüncü kişiler tarafından çocuğun cinsel organı paylaşılır ve burada meydana getirilen faaliyet çocuğun yaşam alanlarına müdahalenin ötesine geçer.

Örneğin bebek bezi reklamında kullanılan bir bebek, imzalanmış bir sözleşme olsa da yıllar sonra dava açabilir mi?

Taraflar arasında yapılan sözleşme belirli bir zaman dilimine bağlanır ve bu süre zarfında çocuk fiil ehliyetine haiz olursa artık ailesi değil sözleşmede muhatap olarak çocuğun kendisi alınmalıdır. Bu bakımdan sözleşmenin devamlılığı açısından sorun meydana gelebilir.