Çin’de tarihi değişim

ÇİN’de önceki gün tamamlanan Çin Komünist Partisi Kongresi’nin ardından 69 yaşındaki Devlet Başkanı Şi Cinping, beklendiği gibi bir kez daha parti genel sekreteri olarak seçildi. Şi böylece, Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurucusu Mao Zıdong’dan bu yana parti liderliğini iki dönemden fazla sürdüren ilk lider oldu. Çin’de parti genel sekreteri, aynı zamanda ordunun da başı. Şimdi Şi’nin, 2023’ün mart ayında yapılacak Ulusal Halk Kongresi’nde üçüncü kez devlet başkanlığına seçilmesi bekleniyor. Mevcut durumda bu seçim sadece bir formalite.

GÜCÜNÜ PEKİŞTİRDİ

2300 delegenin katıldığı bir haftalık toplantılar dizisi sonunda Şi, rakiplerini saf dışı bırakarak partinin ve dolayısıyla ülkenin tek hâkimi konumuna geldi. AFP’ye değerlendirmede bulunan Çin analisti Neil Thomas, bu kongre ile Şi’nin, “Mao döneminden bu yana görülmemiş ölçüde parti içindeki gücünü sağlamlaştırdığını” söyledi. Thomas, “Şi, partinin en üst karar alma organının yedi koltuğuna da müttefiklerini yerleştirdi” dedi. Singapur Ulusal Üniversitesi’nden Çinli siyaset uzmanı Alfred Wu Muluan da, “Atamalar, Şi’nin üçüncü dönemin bile ötesinde hüküm sürmek istediğinin sinyalini veriyor” diye konuştu.

NEYİ SÖYLEMEDİ

2018’de anayasada yapılan değişiklikle Şi’nin, ülkeyi süresiz yönetmesinin önü açılmıştı. Kapalı kapılar ardındaki oylamanın ardından Pekin’deki Büyük Halk Salonu’nda bir basın açıklaması yapan Şi, geçen 40 yılda “hızlı ekonomik kalkınma ve uzun vadeli sosyal istikrar” sağlandığını kaydederek, “Dünyanın Çin’e ihtiyacı var” dedi. Şi’nin verdiği mesajlar kadar kullanmadığı ifadeler de dikkat çekti. Geçen 20 yıldaki her kongrenin ardından Çinli liderler, “yakın bir çatışma riski olmadığına” dikkat çekerek, “ekonomik büyümenin önceleneceğini” kaydettiler. Ancak bu yöndeki ifadeler ne Şi’nin 104 dakikalık konuşmasında, ne de raporun 72 sayfalık Çince metninde yer almadı. Bu konuşmaların ülkenin tüm politikaları üzerinde belirleyici olduğuna dikkat çeken uzmanlar, yeni dönemde askeri taktiklerin öne çıkabileceğini kaydetti.

İLK ONLAR KUTLADI

Öte yandan Çin’in 25 kişilik yönetim organı Politbüro’da 25 yıl sonra ilk kez hiç kadın yer almaması da dikkat çekti. Politbüro’nun tek kadın üyesi Sun Chunlan liste dışı kalırken, yerine başka bir kadın getirilmedi. Şi’nin parti genel sekreteri olarak anons edilmesinden sonra onu ilk kutlayanlar ise Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Kuzey Kore lideri Kim Jong-un oldu.

YENİ BAŞBAKAN O MU

Şi’nin yakın müttefiki 63 yaşındaki Li Qiang, dün Komünist Parti hiyerarşisinde iki numara olarak açıklandı. Partinin Şanghay sorumlusu olan Li’nin daha önce merkezi hükümet düzeyinde deneyimi olmaması atamayı sıra dışı kılıyor. Li Qiang’ın yeni başbakan olarak ilan edileceği tahmin ediliyor. Mevcut başbakan Li Keqiang ile mali politikalarda ayrı düşen Şi’nin kendine daha sadık bir isim aradığı belirtiliyor. Çin’de başbakan, günlük yönetim işleri ve ekonomiden sorumlu. Başbakan Li Keqiang’e yakın iki isim de Politbüro dışında kalırken, yeni dönemde Şi’nin piyasa üzerinde devlet kontrolünü daha da arttırmak istediği değerlendiriliyor.

SÜRGÜNDEN İKTİDARA

* 1953 yılında Pekin’de dünyaya geldi. Mao Zıdong’a yakın isimlerden olan babası Şi Congşun, Komünist Parti’nin kurucularından ve eski Başbakan Yardımcısıydı.

* Üst düzey bir yetkilinin oğlu olması nedeniyle “prens” gibi görülen Şi’nin hayatı, babası 1962’de hapse atılınca altüst oldu.

* Mao’nun parti içinde gücünü sağlamlaştırmak için potansiyel rakiplerini hapse göndermesinden sonra, 1966’da milyonlarca kişinin Çin kültürünün düşmanı ilan edildiği Kültür Devrimi yaşandı.

* Şi küçükken, siyasi seçkinlerin çocuklarının okuduğu okuldan alındı. 15 yaşında Pekin’i terk etti ve ülkenin kuzeydoğusundaki yoksul Liangjiahe köyünde yedi yıl boyunca işçi olarak çalıştı. Şi’nin üvey ablası Xi Hıping, ailenin bu yıllarda maruz kaldığı aşağılanmalara dayanamayarak intihar etti.

* Ancak Pekin’deki Tsingua Üniversitesi’nde kimya mühendisliği okuyan Şi, Parti’den uzaklaşmak yerine üye olmak için uğraştı. Babasının durumu nedeniyle defalarca reddedilse de nihayet 1974’te kabul aldı.

* 1989’da, Tiananmen Meydanı’nda yönetim karşıtı protestolar düzenlenirken başkentten uzak Ningde kentinde parti şefiydi. Pekin’deki büyük gösterilerin yereldeki uzantılarını bastırmak için şiddet kullanıldı, daha sonra bu kayıtlar silindi.

* 2008’de Pekin Olimpiyat Oyunları’nın hazırlıklarından sorumluydu. Olimpiyatlarla parti içinde artan popülerliği onu politbüro üyeliğine taşıdı. 2012’de de ülkenin başına geçti.

EŞİ ÜNLÜ BİR ŞARKICI

* Şi, ünlü bir şarkıcı olan Peng Liyuan ile evli. Çift, devlet medyasında sık sık birlikte boy gösteriyor. Bu, daha önceki başkanlar ve genelde düşük profilli kalan eşlerinden alışılmadık bir durum. Çiftin Şi Mingze adındaki tek kızları Harvard Üniversitesi’nde eğitim görmüştü. Hakkında fazla bir şey bilinmiyor.

IOWA’YA ZİYARET

* Şi, 1985 yılında parti görevi kapsamında ABD’nin Iowa eyaletine seyahat etti. O dönem 30’lu yaşlarının başında, orta düzey bir ilçe sorumlusu olan Şi, iki hafta boyunca Amerikan tarım politikaları ve uygulamalarına dair yerinde gözlem çalışması yaptı. Şi’nin Çin lideri olmasından sonra Iowa, iki ülke ilişkilerinde önemli bir rol oynadı.