BMGK'da 5'lere reform önerisi: Veto kullanan dünyaya hesap verecek
Güncelleme Tarihi:
Türkiye’nin Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesine karşılık sık sık gündeme getirdiği ‘Dünya 5’ten büyüktür’ itirazı Birleşmiş Milletler’de karşılık bulmaya başladı. Türkiye dahil 50’den fazla ülkenin desteklediği karar taslağı; ABD, Çin, Fransa, İngiltere ya da Rusya’nın ‘veto’ kullanması halinde 193 üyeli BM Genel Kurulu’nun otomatik toplanmasını öngörüyor.
Türkiye’nin ana sponsorları arasında bulunduğu 50’yi aşkın ülke, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nde (BMGK) veto sahibi beş ülkeyi bu hakkı kullandıklarında sorumlu tutmayı amaçlayan bir karar taslağı hazırladı. Kabul edilmesine kesin gözüyle bakılan tasarı, BMGK’nın 5 daimi üyesinden biri, yani ABD, Çin, Fransa, İngiltere ya da Rusya veto kullandığında 193 üyeli BM Genel Kurulu’nun direkt toplanmasını öngörüyor. Böylece veto hakkını kullanarak Konsey kararını engelleyen taraf, kendisini Genel Kurul’un önünde bulacak.
TÜRKİYE ANA SPONSOR
Türkiye’nin de iki yıldır üzerinde çalıştığı tasarıyı ABD ve Avrupa Birliği desteklerken, Lichtenstein tarafından 26 Nisan günü Genel Kurul’a sunulacak. Oylama dahi yapılmadan kabul edilmesi beklenen tasarı sayesinde, Güvenlik Konseyi’nin şeffaflığı ve hesap verilebilirliğinin arttırılması hedefleniyor. Türkiye açısından tasarının bir başka önemi de Filistin’in BM Genel Kurulu’ndaki olağanüstü özel oturum haklarının korunması olacak.
GENEL KURUL’A YETKİ
BMGK’daki daimi üyelerin veto kullanırken iki kez düşünmesini sağlamayı hedefleyen tasarı sayesinde, vetoya konu olan mesele hakkında Konsey üyesi olmayan ülkelerin de Genel Kurul’da söz alması sağlanacak. Böylece temsil yeteneği en yüksek Birleşmiş Milletler organı olan Genel Kurul, daha önemli bir platforma dönüşecek. BM Genel Kurulu, bu ay başında Rusya’nın Ukrayna konusunda Güvenlik Konseyi’nde veto hakkını kullanması üzerine acil bir özel oturum düzenlemek durumunda kalmıştı. Ukrayna savaşı ile ilgili vetoya takılan iki tasarı Genel Kurul’a taşınmış ve burada yapılan iki oylamada Moskova, Ukrayna’yı işgalinden dolayı kınanmıştı.
ZELENSKİ KONSEY’İ SUÇLAMIŞTI
İkinci kararda ise Ukrayna’ya insani yardıma izin vermesi için çağrıda bulunulmuştu. Genel Kurul’daki her iki oylama da Rusya’nın BMGK’da karar tasarılarını veto etmesi sonrasında Konsey üyelerinin çoğunluğunun isteği ile gerçekleşmişti. Yeni düzenlemede, Konsey’de vetoya takılan karar tasarılarının Genel Kurul’a taşınması için artık oylama yapılması gerekmeyecek. Bu arada savaşın başından bu yana Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile temasta bulunmayan, Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski’yle yalnızca bir kez telefonda görüşen BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, iki lidere görüşme talebi içeren birer mektup gönderdi. Zelenski, Konsey’i uluslararası barışı koruma görevini yerine getirememekle suçlamıştı.
BMGK NEDİR?
İkinci Dünya Savaşı sonrasında oluşturulan BM Güvenlik Konseyi ilk kez 1946 yılında toplandı. Küresel barış ve güvenliği sağlamakla görevli bir organ.
KAÇ ÜYESİ VAR?
5 daimi, 10’u geçici toplam 15 üyeden oluşuyor. BMGK’nın uluslararası barışın korunması için yaptırım ve güç kullanımına izin verme yetkisi bulunuyor.
HANGİ ÜLKELER DAİMİ ÜYE?
ABD, Çin, Fransa, İngiltere ve Fransa daimi üyeler.
VETO HAKKI NEDİR?
BMGK’nın 5 daimi üyesi herhangi bir karara karşı ‘veto’ hakkını kullandıklarında karar reddedilmiş oluyor.
EN ÇOK VETO KULLANAN ÜYELER?
Şubat 2022 itibariyle Rusya/SSCB 120 kez, ABD 82 kez, İngiltere 29 kez, Fransa 16 kez ve Çin 17 kez veto hakkını kullandı. Son yıllarda Çin, Suriye savaşıyla ilgili önlemleri engellemek için birçok kez Rusya’ya katıldı. İngiltere ve Fransa 1989’dan beri veto hakkını kullanmadı.