Bilmediğiniz İran: Tahran'da Beethoven

9’uncu Senfoni’nin 200 yıldır tüm insanlığı büyülemesi boşuna değil. Beethoven’a bu besteyi yaptıran duygular hepimizin içinde var. İnsanlık Doğu’suyla, Batı’sıyla bir bütündür. Hiçbir baskı bu ruhu yok edemiyor.Tahranlı Alexander Rahbari, Herbert Von Karajan’ın asistanıydı, dünyanın en iyi orkestrası Berlin Filarmoni’yi yönetti…Bugün değişen İran’a döndü. Konserden sonra Tahran sokaklarında buluştuk.

Dün 9’uncu Senfoni’yi yönetirken sizi izliyordum. Gözüm sahnenin üzerindeki Humeyni ve Hamaney resimlerine takıldı. Sizce Beethoven bu sahneyi görse ne derdi?

Bence gurur duyardı, çünkü beklemezdi. Ben Cumhurbaşkanı’nın, hükümetin bu işe destek vermesine çok seviniyorum. Hiç beklemiyorduk. Benim annem de dindar bir aileden geliyor. Bu insanlar bana annemi hatırlatıyor. O da müziği, kültürü severdi. Geçen hafta The Guardian’da baktım bir haber, İran Lideri Ruhani Senfoni Orkestrası’nı açıyor. Ne güzel…

Cumhurbaşkanı Ruhani mi açtı bu orkestrayı?

Tabii ki. Beni o çağırdı.

Sizce bu politik bir adım mıydı?

BBC ve CNN de aynı şeyi sordu. “Bu bir manevra mı” diye… Ben “Hayır, keşke olsa” dedim. Sadece kişisel bir tercih. Sizce Türkiye’de senfoni orkestrası açmak ya da kapamak seçim sonuçlarını etkiler mi? Sanmam. Türkiye’de çok daha fazla orkestra olmasına rağmen... Ama Almanya’da Berlin Filarmoni’yi kapatın, bakın ne oluyor. Türkiye’de futbol, senfoniden önemlidir. Almanya’da ise değildir.

Kapatırlarsa seçim bile kaybedebilirler yani…

Evet. Çünkü Almanya futbola da önem verir, filarmoniye de. Avusturya’da ise futbol filarmoninin epey altındadır. Viyana Filarmoni her şeyden önce gelir. Umarım bizim ülkelerimizde de bir gün böyle olur. Çünkü futbolda kazanırsın ama kaybedebilirsin de. Ama filarmonide asla kaybetmezsin!

2005’te de İran’a gelmişsiniz ama kalmamışsınız.

Müzisyenlerin hayatı sefil durumdaydı. Maaşları, sigortaları içler acısı haldeydi. Tam o dönem Ahmedinejad gelmişti. Beni uluslararası düzeyde iş üretme konusunda desteklemeyeceklerini hissettim.

2005’te burada 9’uncu Senfoni’yi çalınca sizi Batı değerlerini yaymakla suçlamışlar.

Gazeteler bunu yazdı ama gitme sebebim bu değildi. Müzisyenlerin maaşıydı.

İslam Cumhuriyeti klasik Batı müziğine nasıl bakıyor?

Bir sorunları yok. 100 yıldır senfoni orkestramız var. Ahmedinejad zamanında bile senfoni orkestramız vardı. Desteklemediler ama kapatmadılar da. Bu ülkede kimseye “Mozart, Wagner çalamazsın” denilmedi. Esas İranlı müzisyenler, popçular sıkıntı çekti.

Neden?

Çünkü onları anlıyorlardı. Beethoven’ı, Puccini’yi, Verdi’yi anlamak o kadar kolay değildir. Anlamadığın zaman eleştirmezsin… Bir şeyi yasaklama zamanları geçti. Türkiye’de bile Facebook’u, YouTube’u kapatıyorlar, başka bir şey çıkıyor. Mesela Fazıl Say… Çok iyi bir müzisyen, Türkiye için gurur vesilesi. Bırakın eleştirsin, ne olacak? Hiçbir şey. Hayatım Avusturya’da geçti. Her şeyi eleştiriyorlar. Ne oluyor? Hiçbir şey.

AKM İÇİN YALAN SÖYLEDİLER

Türkiye’de de çalıştınız…

Menajerime Türkiye’ye gitmek istiyorum demiştim. “Söyle, seni davet ederler” dedi. İstanbul Senfoni Orkestrası, 15-16 yıl Ankara, son beş yıl ise Antalya’da çalıştım. Antalya çok iyi. Genç, harika bir orkestra. Disiplin, çalışma ortamı açısından belki Türkiye’nin en iyisi.

Ne sıklıkla gidiyorsunuz Türkiye’ye?

Yılda sekiz kez… Beş-altı kez de Antalya’ya gidiyorum. Aslında orada müzik direktörü gibi çalışıyorum, çok da mutluyum.

Atatürk Kültür Merkezi’nde de (AKM) çaldınız değil mi?

Tabii ki. Hatta o zaman bir konuşma yaptım. AKM’yi kapattıklarında iki yıl sonra açacaklarını söylediler. Ben bir açıklama yaptım: “Size inanmıyorum!” diye. Palermo’da da aynı şeyi yaptılar. “İki yıl sonra açacağız” dediler ama çalışma hiç bitmedi. O dönemki bakanınız “Rahbari neden böyle konuşuyor, iki yıl sonra açacağız” demişti. Ben “Hayır, bu bir yalan” dedim. Kaç yıl oldu?

7 yıl.

İşte… Yalandı.

Türkiye ve İran müzik açısından ne durumda?

Yakınlar. Türk müziğinde İran etkisi vardır. Ama siz Avrupa’ya yakın oldunuz, çok daha hızlı geliştiniz. Adnan Saygun muhteşemdir. Avusturya’nın bile
bir Saygun’u yoktur.

Gerçekten mi?

Üzücü olan şu: Türklerin yüzde 95’i Hollanda’dan çok daha eski bir klasik müzik geleneğine sahip olduklarını bilmez. Klasik müzik 200 yıldır var Türkiye’de; İran’da 100 yıldır. Osmanlı Mozart dinlerdi, senfoni orkestrası vardı. Donizetti’nin kardeşi şefti. Tabii bunlar saraydaydı. Atatürk sayesinde yayıldı.

Sanki iki ülkede de kapılar arkasında, saraydaymış.

Avusturya ve Almanya’da da böyleydi. Unutmayın, Mozart isimsiz bir mezara gömüldü. İran ve Türkiye benziyor birbirine. Bir Türk orkestrasını İran’a getirmek istiyorum ama başörtüsü takmaları gerekiyor. Bu zorluk yaratıyor. Ama belli olmaz, belki Antalya Orkestrası’nı getiririm.

Sizce İran bir gün evrensel ölçülerde demokrasi olacak mı?

Bir sistemi bir ülkeden başka bir ülkeye taşımak işe yaramıyor. Yavaş yavaş olmalı. Ama oluyor işte. Her çocuğun elinde bir cep telefonu var. Herkeste internet var. 10 yıl önce buna kim inanırdı? Müzisyenlerimiz bugün 30 yıl öncesinden ilerde. Hayat siyah ve beyaz değil.

Tahran’a dönmenin size en mutlu eden tarafı ne?

Ben müzisyenim, işimi çok seviyorum. Şimdi Berlin’e Çin’e gideceğiz. Barenboim buraya geliyor, bizimle çalacak. Ruhani uluslararası yaptırımların en sert olduğu noktada orkestramızı açtı, bu yüzden ona çok saygı duyuyorum.

Bunu neden yaptı?

Bir kültür insanı, müzisyenlere saygısı var. Türkiye’de kapatmak istiyorlar, burada ise açmak… Türkiye’de bütçe var, yaptırımlarla uğraşması gerekmiyor. Ruhani’de bütçe yoktu ama açtı, hem de Beethoven’ın 9’uncu Senfonisi’yle. Cumhurbaşkanınıza Viyana’dan açık mektup yazdım: Bölgedeki en iyi orkestraya sahipsiniz. Muhteşem solist ve şefleriniz var. Biliyorum kendisi futbolu çok seviyor. Ona, “Lütfen futbola verdiğiniz desteği senfoni orkestralarınıza da verin. Başarılı bir kariyeriniz var. Başarılarınız arasına senfoni orkestralarını da ekleyin” diye seslendim. Bir yıl önce orkestraları kapatmak istedikleri dönemde…

Yıllar size politikacılarla konuşma yeteneği kazandırmış galiba…

Hayır, en iyi örneği buydu! Sanırım destek verecek, öyle umuyorum. Kimse Ruhani’den beklemiyordu ama yaptı. Oysa Cumhurbaşkanınızdan bekleniyor. Geride 200 yıllık bir gelenek var.

BEETHOVEN’IN ALTERNATİFİ YOKTU

Neden 9’uncu senfoniyi seçtiniz?

Harika çünkü! Standart çok yüksektir, icrası en zor eserlerdendir. Ve mesajı barıştır. 9’uncu Senfoni’nin milliyeti yoktur. “Bu Alman müziği” diyemezsiniz. Şostakoviç’e politik denilebilir. Bundan iyi neyi çaldırabilirim? Aynı soruyu bir arkadaşım sordu. “Sana 10 dakika veriyorum bana başka bir eser öner” dedim.

Alternatifi yok yani.

Sıfır! Carmina Burana’yı da getiremezsin, “Birden ne oluyor” derler…

Sırada ne var? Ne yapacaksınız İran’da?

Beş yıllık kontratım var. Beni her şeyin müzik direktörü yaptılar. Yeni adımız ‘İran Ulusal Senfoni Orkestrası’. Ama ulusal, çağdaş müzik, opera, bale de yapacağız.

Hangi opera?

Puccini’den Gianni Schicchi, Farsça...

Farsça mı? Bu bir ilk mi?

Evet. Herkes anlasın diye, komiktir.

KARAJAN ÇAĞIRDI, DEVRİM OLDU

Küçüklüğünüzün İran’ı nasıldı?

15 yaşında bir koro yönetiyordum. 17 yaşında Viyana Akademisi’ne gittim. 24 yaşında Tahran’a çağırdılar. İki orkestra kurdum. Devrimden üç yıl önce İran’dan ayrıldım. 1979’da Herbert Von Karajan beni Berlin Filarmoni’yi yönetmeye çağırdı.

Dünyanın en önemli orkestrasını yöneteceğiniz yıl ülkenizde İslam Devrimi oldu… Ne hissettiniz?

30 yaşındaydım. Çok kötüydü. Kariyeriniz yükseliyor ama ülkenizde ne olacağını kestiremiyorsunuz.

Kendinizi İran’da olan bitenden soyutladınız mı?

Sadece haber izliyordum. Ailem devrimden 10 yıl önce Avusturya’ya taşınmıştı zaten. Maestro von Karajan beni asistan olarak aldı, Salzburg’da. Sonra 12 yıl Brüksel’de müzik direktörlüğü, Çek Filarmoni, Malaga, Zagreb, Belgrad… 120 orkestra yönettim, dört opera sahneledim, 250 albüm çıkardım.

Karajan’la çalışmak nasıldı?

Olağanüstü. En büyük maestro oydu. İki yıl her gün beraberdik. Ondan kayıt, albüm yapmayı öğrendim.

YARIN

*İran’daki milyonlarca Azerbaycan Türk’ünün futbol efsanesi
*‘Ne Mutlu Türk’üm diyene’ pankartları, Bozkurt marşları
*Tractor Sazi takımı şampiyonluğu son anda nasıl kaçırdı?
*Dünya futbolunda yılın en dramatik finali