Alfred Nobel, dinamit ve Ahtisaari
Güncelleme Tarihi:
'Nobel', toplumlarda popüler bir sözcük. Özellikle kalkınmış ülkelerin iyi egitim görmüş kesimlerinde. Dinamit ise ayrı bir sözcük. Ne olduğunu bilmek için okumuş-yazmış olmaya gerek yok. Nobel'in önünde Alfred var, Alfred Nobel İsveç'li bir kimyager. En önemli icadı ise dinamit. Dinamit testleri sırasında yanındaki işçilerin bir kısmı can veriyor, erkek kardeşi Emil de var ölenler arasında.
İcadı çok para kazandırıyor Alfred Nobel'e. 1896'da İtalya'da vefatından önce adını taşıyan bir enstitü kuruyor. Fizik, kimya, tıp, edebiyat ve uluslararası barışın promosyonu için en başarılı icat, buluş ve çalışmaları yapanlar enstitü tarafından ödüllendiriliyor. Nobel'in enstitü vakfına yatırımı, bugünün parasıyla bir milyar dolara yakın.
Şimdiye kadar gazete ve dergilerde Nobel sözcüğünü gördüğümde belleğimde çeşitli çağrışımlar canlanırdı. Alfred, dinamit, Yaşar Kemal-Orhan Pamuk, Stockholm'un Blue Angels dans grubu, İskandinav kökenlilerle anılarım gibi. Birleşmiş Milletler binasının kafeteryasına sabah kahvesi, öğleleri yemek için yürürken her seferinde Alfred Nobel'le rastlaşırız. Kafeterya bitişiğinde dörtköşe camekan içinde Alfred Nobel imzalı bir kağıt sayfa, Nobel'in altın kaplama madalyasının replikası BM'ye hediye verilmiş.
Nobel sözcüğünün bendeki çağrışım listesine bu hafta yeni bir ilave daha eklendi. Finlandiya'nın eski cumhurbaşkanı Martti Ahtisaari geçen hafta ortasında Oslo'ya giderek 'Nobel Barış Ödülü'nü aldı. Ahtisaari uygar, barışsever, insancıl bir ülkenin ön yargısız, hoş görülü, yetenekli bir devlet adamı ününe sahip. 3 yıl önce dönemin BM Genel Sekreteri Kofi Annan tarafından Sırplar ve etnik Arnavut liderliği arasında nihai statüyü oluşturmak amacıyla ''Kosova Özel Temsilciği''ne atanmıştı. Çekişmeli müzakereler anlaşmaya varmadan sona erdi. Rusya Federasyonu Kosova'nın özgürlüğüne karşı idi. Finlandiya'nın saygın eski devlet başkanı sorunu ayrıntılarına kadar incelemiş, her kesimden insanlarla konuşmuş, çözüme ancak egemenlikle ulaşılacağına kanaat getirmişti. Güvenlik Konseyi'ne bizzat hazırladığı Kosova'nın bağımsızlık plan tasarısını sundu. Rusya Federasyonu 'veto' hakkını kullanarak planının uygulanmasını engellemesine rağmen Kosova Parlamentosu geçen Şubat'ta bağımsızlığını ilan etti. Amerika, Avrupa Birliği başta 50'ye yakın ülke Kosova'yı bağımsız devlet olarak tanıdılar.
Bu Kosova sorununda Ahtisaari'nin ilk başarısı değildi. 1999'un ilk yarısında NATO havakuvvetleri Sırp mevzilerini bombaladıktan sonra Fin'li diplomat Rusya'nın eski başbakanı Viktor Chernomrydin'i Sırp birliklerinin Kosova'dan çekilmesine ikna etmesini istedi ve isteğini kabul ettirdi. İlişkilerinde dürüst Ahtisaari yıllarca BM'de üst düzey kademede görev alarak Kuzey İrlanda'dan Güney Afrika ve Orta Asya'ya sorunlar yaşanan yerlerde anlaşmaz tarafları birbiriyle görüşmeye razı etti.
Fiziki görünüm olarak da ilginç bir tip Martti Ahtisaari. Dev cüsseli politikacı muhatabına saygılı davranan, tevazuyu elden bırakmayan kişiliğe sahip. BM'de banka kartıyla para çekmek için beklerken Güvenlik Konseyi'ne Kosova müzakereleri hakkında bilgi vermeye gelen Ahtisaari de az sonra kuyruğa girdi. Sıramı vermek istedim, omuzuma dostça dokundu:'' Sen önce geldin, beklerim ben.'' Cumhurbaşkanı iken de banka kuyruğunda beklerken görmüştüm Ahtisaari'yi. Bu kez kendisini tanıyan genç bir kızla da yer değiştirmek istemedi. Kafeteryada sekreter, stajyer kadrosundakilerle birlikte yemek yerdi BM Genel Sekreteri ile görüşmeye geldiğinde.
Son kez BM'de Güvenlik Konseyi çıkışında gazetecilerle konuşurken ''Bunca ülkenin bağımsızlığını tanıdığı halde Sırplar neden Kosova'nın özgürlüğüne karşı çıkıyorlar?'' dediğimde '' Sırplar 600 yıl önce Osmanlı İmparatorluğu'na karşı Kosova'da savaşta yenilgiye düştüler. Kosova'yı milli kimliklerinin bir parçası görüyorlar. Oradakilerin büyük çoğunluğunun Arnavut kökenli müslüman oldukları halde.'' diye yanıt verdi.