2024 böyle geçti

YILIN SÜRPRİZİ: ESAD REJİMİ DEVRİLDİ

2011’de başlayan ve 13 yıldır büyük acıların yaşandığı Suriye İç Savaşı, 12 günde bitti. 27 Kasım’da Heyet Tahrir Şam (HTŞ) liderliğindeki silahlı muhalif güçlerin İdlib’den Halep’e ani bir saldırısıyla başlayan operasyon karşısında Suriye ordusu tutunamadı, domino taşlarından hızlı devrildi. Ülkede askeri üsleri bulunan ama gözleri Ukrayna’da olan Ruslar, birkaç cılız hava saldırısı dışında varlık gösteremezken İran’ın desteklediği Şii gruplar, Irak’a kaçtı. Muhalif kuvvetler 8 Aralık’ta Şam’ı ele geçirmeyi başarınca eli kanlı Baas rejiminin son temsilcisi Beşar Esad soluğu Moskova’da aldı. İşkence merkezleri ve toplu mezarları bir bir ortaya çıkan Esad rejiminin halkını hedef alması sebebiyle yıllardır ülkelerinden ayrı yaşamak zorunda kalan milyonlarca Suriyeli artık evlerine dönmenin hayalini kuruyor.

YILIN KAZANANI: TÜRKİYE

Suriye’de eli kanlı Esad rejiminin beklenmedik bir anda çökmesinin ardından uluslararası medya, Suriye muhalefetinin 13 yıldır en büyük destekçisi olan Türkiye’yi devrimin arkasındaki aktör olarak işaret edince gözler bir anda Ankara’ya çevrildi. Suriye’de Rusya ve İran’ın kaybettiği, kazananın ise Türkiye olduğu yorumları yapıldı. Ankara’nın Suriye’nin yeni yönetimi üzerinde en etkili başkent olacağı iddia edildi. Türkiye’nin siyasi nüfuzunun yanı sıra milyonlarca Suriyeli göçmenin on yılı aşkın bir süredir Türkiye’de yaşaması, eğitim alması ve Türkçe öğrenmesi, iki ülkenin gelecekte birlikte hareket edeceğinin önemli işaretleri arasında gösterildi. Ülkedeki yeni yönetimin lideri Ahmed eş Şera da Ankara ve Şam arasında stratejik ilişkilerin kurulacağını açıkladı.

YILIN BARIŞI: SOMALİ VE ETİYOPYA

Afrika Boynuzu’nun küs kardeşleri Etiyopya ve Somali, Ankara’da barıştı. Her şey, tam da bir yıl önce, 1 Ocak tarihinde Etiyopya’nın Somali’den tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Somaliland ile ‘Kızıldeniz’e erişim’ anlaşması yapmasıyla başlamıştı. Dış ticaretinin yüzde 90’ını komşularının limanları üzerinden yapan Etiyopya, bu sorunu Somaliland ile çözmeye kalkışınca Somali çok sert tepki gösterdi ve bölgede gerilim yükseldi. İki ülke ile de çok iyi ilişkilere sahip olan Türkiye, müzakerelerin sonucunda tarafları Ankara Deklarasyonu’nu imzalamaya ikna etti. Buna göre hem Etiyopya, Somali’nin toprak bütünlüğünü tanıdı hem de Somali, Etiyopya’ya Kızıldeniz’e erişim sözü verdi. AB’den ABD’ye, Afrika Birliği’nden uluslararası medyaya kadar herkes Türk Hariciyesinin Afrika’daki olası bir savaşı engellemesini ayakta alkışladı.

YILIN KAZASI: REİSİ’NİN HELİKOPTERİ DÜŞTÜ

Baraj açılışı için gittiği Azerbaycan’dan dönerken İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin helikopterinin kaza geçirdiği haberi dünyayı şok etti. 19 Mayıs’ta yaşanan kazada İran haber ajansları Reisi’yle beraber Dışişleri Bakanı Emir Abdullahiyan’ı da taşıyan helikopterin sert iniş yaptığını açıkladı. Yoğun sis altında, dağlık alanda helikoptere ulaşmak için yoğun bir çalışma başlatıldı. Türkiye’nin gönderdiği Bayraktar Akıncı İHA, enkazı tespit etti. 20 Mayıs sabahı, helikopterdeki herkesin hayatını kaybettiği açıklandı. Helikopterin yoğun sise rağmen kalkış yaptığı, pilotun kontrolü kaybettiği tespit edildi. 

YILIN SUİKASTLARI: HANİYE VE NASRALLAH

2024’te gerilimin had safhada olduğu Ortadoğu’da siyasi krizler daha da derinleşti. İran’ın vekil güçlerinin peşine düştüğünü ilan eden İsrail, Hamas lideri İsmail Haniye’yi, cumhurbaşkanlığı seçimini kazanan Mesud Pezeşkiyan’ın yemin törenine katılmak üzere bulunduğu Tahran’da 31 Temmuz’da öldürdü. 17 Eylül’de İsrail, Lübnan’da binlerce Hizbullah mensubunun çağrı cihazlarını  patlattı. 27 Eylül’de ise İsrail ordusunun Lübnan’ın Dahiye bölgesine düzenlediği saldırıda Hizbullah lideri Hasan Nasrallah öldürüldü. 1992’den beri lider olan Nasrallah’ın ölümü, Hizbullah için büyük darbe oldu.

YILIN SUÇLUSU: NETANYAHU

Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM), Gazze’de savaş suçu ve insanlığa karşı suç işledikleri iddiasıyla İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve eski Savunma Bakanı Yoav Gallant için 21 Kasım tarihinde tutuklama emri çıkardı. Kararla, İsrail’e yönelik uluslararası baskı arttı. Netanyahu ve Gallant, UCM kararlarına taraf olan 124 ülkeye seyahat edemez hale geldi. Belçika, Fransa, Hollanda, Finlandiya, İsveç, İspanya ve Norveç dahil pek çok ülke, mahkemenin kararına uyacaklarını duyurdu.

YILIN BİTMEYEN ACISI: GAZZE SAVAŞI

2024 yılı da Gazze’deki katliamın bittiği yıl olmadı. Yıl başında Gazze Şeridi’nin güneyindeki Refah kentine giren İsrail’in kadın ve çocuk ayırt etmeyen saldırıları sürdü; yıl boyunca zaman zaman başlayan ateşkes görüşmeleri yine sonuçsuz kaldı. İsmail Haniye’nin öldürülmesinin ardından Hamas lideri olan Yahya Sinvar, kuzey Gazze’de İsrail askerleriyle girdiği çatışmada öldürüldü. Buna karşın İsrail operasyonlarını sonlandırmadı; Gazze’nin kuzeyini ağır abluka altına aldı. Bölgedeki en önemli yardım kuruluşu olan UNRWA’nın faaliyetlerini yasakladı; gıda ve içme suyunu Gazzelilere karşı silah olarak kullanmaya devam etti. Yerinden edilmiş sivillerin çadırlarına, okullara, barınaklara yağan bombalar binlerce Filistinlinin canına mal oldu.

YILIN TRENDİ: AVRUPA’DA SİYASİ DEPREMLER

Avrupa Parlamentosu seçimleri, kıtada aşırı sağ partilerin yükselişinin resmi kanıtı oldu. Sonuçların ardından Fransa’da Cumhurbaşkanı Macron büyük bir siyasi kumar oynayarak erken seçime gitme kararı aldı. Sandıktan ilk turda aşırı sağ; ikinci turda radikal sol birinci çıktı. Ancak siyasi kriz bitmek bilmedi; Macron bir senede 3 kere başbakan atamak zorunda kaldı. Aşırı sağın sarstığı bir diğer ülke ise Almanya oldu. Ayrıca Çin’le rekabet etmekte zorlanan Alman sanayisinin yaşadığı kriz; koalisyon hükümetinin dağılmasıyla neticelendi. Almanya Şansölyesi Scholz, erken seçime gidileceğini ilan etti. İngiltere’de ise bambaşka bir tablo vardı. Brexit’ten sonra bir türlü toparlanamayan Muhafazakâr Parti, 14 yıllık iktidarını Temmuz’da yapılan seçimlerle İşçi Partisi’ne teslim etti.

YILIN AFETLERİ: SICAK, SEL, KASIRGA

En sıcak yıl olarak kayıtlara geçen 2024’te iklim krizinin etkileri ağır bir şekilde hissedildi. Aşırı sıcaklar, orman yangınları, sel felaketleri ve kasırgalar binlerce insanı etkiledi. Suudi Arabistan’da hac sezonu sırasında 50°C’yi aşan sıcaklıklar nedeniyle 1300’den fazla hacı adayı yaşamını yitirdi. Aşırı sıcaklar, Yunanistan ve Türkiye’de orman yangınlarına neden oldu. Binlerce dönüm arazi küle döndü. Sel felaketleri, İspanya, Malezya, Endonezya, Bosna Hersek ve Brezilya’yı vurdu. İspanya’da yaşanan selde 230 kişi hayatını kaybetti.  ABD’de Teksas ve Florida’yı Helen Kasırgası vurdu, 250’den fazla kişi öldü.

YILIN YERİNDE SAYANI: UKRAYNA SAVAŞI

Üçüncü yılına giren Ukrayna Savaşı’nda, ağır kayıplara rağmen iki tarafın ordusu da cephede büyük bir başarı elde edemedi. Uzun süredir beklediği F-16 savaş uçakları Kiev’in eline ulaştı; ancak Ukrayna’ya umduğu gibi büyük bir avantaj kazandırmadı. İnsan gücü eksikliği çeken Ukrayna ordusu, doğu ve güneyde yavaş ama istikrarlı şekilde ilerleyen Rus güçlerine direnemedi. Rus ordusunun dikkatini dağıtmak isteyen Ukrayna, yaz aylarında sürpriz bir saldırıyla sınırdaki Rus toprağı Kursk’u işgal etti. Moskova, burayı Ukrayna’dan geri alabilmek için müttefiki Kuzey Kore’den asker getirdi. Son sürpriz ise ABD’de seçimleri “Ukrayna savaşını 24 saatte bitireceğini” vaat eden Trump’a kaybeden Biden’ın, giderayak Kiev’e uzun menzilli füzeleri Rus topraklarında kullanma izni vermesi oldu. Moskova, bu hamleye kıtalararası balistik füze Oreşnik’i fırlatarak yanıt verdi.

YILIN UÇANI: ELON MUSK

Milyarder Elon Musk, 2024’te Donald Trump’a seçim döneminde verdiği destek ve aktif siyasete dahil olmasıyla tüm dünyanın ilgi odağı oldu. Musk’ın, Trump yönetiminde yeni kurulacak “devlet verimlilik dairesinden” sorumlu olması bekleniyor. Dünya genelinde aşırı sağa ve popülist liderlere verdiği destekle demokrat kesimlerin tepkisini çeken Musk’ın motivasyonu ise tartışmalı. Bazıları iş piyasasında rakipsiz hale gelmek için çabaladığını savunurken, bazıları ise ideolojik saiklerle hareket ettiği görüşünde.Trump’ın ABD Başkanı seçilmesi sonrası kişisel serveti 400 milyar doları geçen Musk şimdiden fazlasıyla kazandı.

YILIN GERİ DÖNÜŞÜ: DONALD TRUMP

2020 yılında seçimlerini Demokrat rakibi Biden’a kaybetmesi ve 6 Ocak 2021’deki Kongre Baskını sonrası Amerikan siyasetinden aforoz edilen Donald Trump, bu yılın başlarında hakkındaki altı farklı davayla boğuşuyordu. 78 yaşındaki siyasetçinin bu davalar nedeniyle seçimlere katılıp katılmayacağı bile tartışıldı. Cumhuriyetçilerin adayı, temmuzda Pensilvanya’daki mitinginde suikast girişiminden kılpayı kurtuldu. Önce Biden, sonra Kamala Harris’le karşı karşıya gelen Trump, beklentilerin çok üzerinde bir başarıyla 5 Kasım seçimlerini kazanarak adeta küllerinden doğdu.