11 SORUDA BELGE SKANDALI | Biden'ın özel ofisinden gizli devlet belgeleri çıktı herkes Trump'ı hatırladı... Bundan sonra ne olacak?
Güncelleme Tarihi:
ABD hafta başından bu yana Başkan Joe Biden'ın Penn Biden Diplomasi ve Küresel İlişkiler Merkezi'ndeki ofisinde bulunan gizli belgeler nedeniyle çalkalanıyor. Yaşanan bu gelişme akıllara Donald Trump'ın Florida'da bulunan evinden yüzlerce gizli belge çıkmasına ilişkin Adalet Bakanlığı soruşturmasını getirdi. Peki iki olay arasındaki benzerlikler ve farklılıklar neler? İşte kafalardaki soruların yanıtları…
Adalet Bakanı Merrick Garland, Biden belgelerini değerlendirmek üzere Trump'ın aday gösterdiği Chicago Savcısı John Lausch'u görevlendirdi. Beyaz Saray'dan yapılan açıklamada belgeleri Kasım ayında Garand'ın Trump'ın eylemlerini soruşturması için bir özel müfettiş atamasından hemen önce bulunduğu açıklandı.
Peki Biden'ın ofisinde bu belgelerin bulunması ne anlama geliyor? Belgelerin içeriğinde ne var? Biden hakkında da Trump gibi soruşturma açılacak mı? İşte cevaplar...
1) NE BULUNDU?
Beyaz Saray'dan yapılan ilk açıklamada, Başkan'ın kişisel avukatlarının 2 Kasım 2022 günü Biden'ın 2017 ortalarından 2020 başına kadar kullandığı ofisi boşaltırken 10 kadar "gizli damgalı" belge bulduğu bildirildi. Belgelerin kilitli bir dolaptan çıktığı, Beyaz Saray Hukuk Ofisi'nin aynı gün Ulusal Arşivler'i bilgilendirdiği, kurum yetkililerinin ertesi sabah gelip belgeleri teslim aldığı da açıklamada vurgulandı.
Bu sabah bir gelişme daha yaşandı. Soruşturmanın salahiyeti açısından ismi gizli tutulan bir kaynak, henüz açıklanmayan ikinci bir noktada daha çeşitli belgeler tespit edildiğini açıkladı. Ancak bu belgelerin ne zaman bulunduğu net değil. Adalet Bakanlığı, FBI ve Beyaz Saray henüz bu sıcak gelişmeyle ilgili bir açıklama yapmadı.
2) GİZLİ DAMGALI BELGE NE ANLAMA GELİYOR?
Üzerinde ya da dosya kapağında net bir biçimde gizlilik işareti olan belgelerin içeriğinde hassas bilgiler oluyor. Gizli bilgilerin kısaca SCIF olarak bilinen hassas bölünmüş bilgi tesislerinde saklanması gerekiyor. Bu tesislerde özel güvenlik önlemleri uygulanıyor. Penn Biden ofisindeki kilitli bir dolap SCIF kabul edilmiyor.
Hillary Clinton'ın dışişleri bakanı olduğu dönemde özel bir sunucuya bağlı kişisel e-posta hesabını kullanması da bir skandala neden olmuştu. Zira e-postalar da gizli belge sayılabiliyor. Ancak yaşanan tartışmaların sonucunda söz konusu yazışmalarda herhangi bir gizli içerik olmadığı anlaşılmıştı.
3) GİZLİ BELGELERİN HEPSİ AYNI ÖNEMDE Mİ?
Hayır değil. Barack Obama'nın 2009'da imzaladığı bir kararnameye göre, bu belgeler çeşitli sınıflara ayrılıyor.
En düşük sınıf "CONFIDENTIAL" damgalı belgeler. Bunlar, açığa çıktığında "ulusal güvenliğe zarar verebilecek" bilgiler içeriyor.
İkinci sırada "SECRET" kategorisindeki belgeler yer alıyor. Bunlar "ulusal güvenliğe ciddi zarar verebilecek" bilgiler içeriyor. Ulusal güvenliği etkileyen uluslararası ilişkileri bozabilecek, ulusal güvenlikle bağlantılı bir programa ya da politikaya ket vurabilecek, askeri planları ya da istihbarat operasyonlarını ifşa edebilecek, ulusal güvenlikle bağlantılı bilimsel ya da teknolojik gelişmeleri engelleyebilecek bilgiler bu sınıfta değerlendiriliyor.
"TOP SECRET" kategorisindeki belgeler ise "ulusal güvenliğe istisnai düzeyde ağır zarar verebilecek" bilgileri kapsıyor. Ulusal güvenliği etkileyen uluslararası ilişkilerin bozulmasına, hayati ulusal güvenlik planlarının ya da karmaşık iletişim ve istihbarat sistemlerinin zarar görmesine, hassas istihbarat operasyonlarının ifşasına neden olabilecek bilgiler bu kategoriye örnek gösteriliyor.
Bir de Özel Erişim Programı (SAP) belgeleri var. Bunları sadece bilmesi gereken kişiler görebiliyor. Bu belgelere erişmek için devletin en üst düzey pozisyonlarında yer almak gerekiyor.
Belgelerin gereksiz yere gizli kategorisine alınması ABD bürokrasisinde önemli bir sorun kabul ediliyor. Hatta 2010'da Kongre bu sorunla mücadele için bir yasayı yürürlüğe koydu. Ancak neyin gerekli neyin gereksiz olduğuna dair nesnel bir kıstas belirlenmedi.
4) BIDEN'IN OFİSİNDEN ÇIKAN BELGELER HANGİ SINIFTAN?
Henüz bilmiyoruz. CNN belgelerin 2013-2016 aralığına ait olduğunu, Ukrayna, İran ve İngiltere gibi konuları içeren istihbarat yazışmalarından ve bilgilendirme belgelerinden oluştuğunu duyurdu. Belgelerin içinden çıktığı kutularda gizli olmayan kağıtların da bulunduğu, kutuların yıllar evvel Ulusal Arşivler'e teslim edilmiş olması gerektiği de vurgulandı.
CNN, belgelerin bulunduğu ofiste ağırlıklı olarak Biden ailesinin belgelerinin bulunduğunu ama gizli belgelerle kişisel belgelerin kutularda bir arada olup olmadığının henüz netleşmediğini bildirdi.
5) GİZLİ BELGELERİN BU ŞEKİLDE KİŞİSEL ALANLARDAN ÇIKMASI YAYGIN BİR DURUM MU?
Güvenlik ihlallerinde bulunanları savunan Avukat Mark Zaid'in dediğine göre bu çok sık olan bir şey. Birileri emekli olduğunda ya da işten ayrıldığında eşyalarını toplayıp gidiyor. Yıllar sonra depolardan gizli belgeler çıkıyor. Daha sonra olacaklar ise kişinin belgeleri nasıl ele aldığına bağlı olarak değişiyor.
Zaid, vakaların çoğunda meselenin güvenlik yetkilerinin iptali gibi idari yollarla çözüldüğünü söyledi. Özellikle durumun hemen yetkili mercilere bildirildiği, müfettişlerin belgeleri kimsenin görmediğine karar verdiği ve belge miktarının az olduğu durumlarda bu çözüm geçerli.
Zaid çok fazla belge alıp götürenler için durumun farklı olduğunu söyledi.
Bunu dalgınlıkla ya da yanlışlıkla değil de kasten yapmak, gizli belgeleri imha etmek ve bu konuda yalan söylemek ise çok daha ağır cezalandırılıyor.
6) BIDEN BELGELERLE İLGİLİ NASIL DAVRANDI?
Biden'ın avukatlarının belgelerin bulunduğu ofisi ne sebeple topladığı netleşmedi. Ancak Beyaz Saray'a göre, belgeler bulunduktan sonra Arşiv yetkilileri bilgilendirildi ve belgeler hemen kuruma teslim edildi.
Olay açığa çıktığı sırada Meksika'da olan Biden, "o ofise götürülmüş devlet kayıtları olmasının kendisini şaşırttığını" söyledi. Biden avukatlarının belgelerin içeriğini kendisine anlatmadığını da belirtti.
7) BU DURUM TRUMP'IN EVİNDE BELGE BULUNMASINDAN FARKLI MI?
Trump örneğinde, Ulusal Arşivler kayıp belgelerle ilgili olarak Mayıs 2021'de eski başkanla temasa geçti. Trump belgeleri iade etmek istemedi. Bir yıl kadar önce kutuların bir kısmı Arşivler'e gönderildiğinde, belgelerin bazılarının SAP düzeyinde olmak üzere gizli damgalı olduğu anlaşıldı. Belgelerin aralarından gazete kupürleri, hatıralar ve diğer eşyalar çıktı. Bunun üzerine gizli bilgilerin ele alınışında usulsüzlük olup olmadığına dair bir soruşturma başlatıldı.
Mar-a-Lago için arama kararı çıkartan FBI, kutulardan 184 belge çıktığını bunların 67'sinin CONFIDENTIAL, 92'sinin SECRET, 25'inin TOP SECRET düzeyde olduğunu duyurdu.
Ağustos'ta yapılan baskında 100'den fazla belgeye daha ulaşıldı. Bunlar da çeşitli düzeylerde gizlilik damgaları taşıyordu. Çoğunluğu bir depoda bulunan belgelerin bir kısmı Trump'ın ofisindeki çekmecelerdeki güncel yazışmaların arasından çıktı.
Zaid, "Trump ilk talepte belgeleri Arşivler'e teslim etse konu kapanacaktı. Trump ve avukatları yetkilileri önce oyalayıp sonra engellediği için durum suça dönüştü" dedi.
New York Times, savcıların yargıçtan Trump'ın avukatlarını mahkeme celbine uymadıkları gerekçesiyle cezalandırmasını istediğini yazdı.
Mar-a-Lago'da bulunan belgelerin bazıları
8) NEDEN BIDEN OLAYINDA ÖZEL YETKİLİ SAVCI ATAMASI YAPILMADI?
ABD'deki tartışmanın merkezinde bu soru yatıyor. Cumhuriyetçiler Biden'a ayrı Trump'a ayrı muamele yapıldığını öne sürüyor. Ancak bu argümanın temelinde iki siyasetçinin de aynı şekilde hareket ettiği varsayımı yatıyor.
Halbuki yukarıda da dediğimiz üzere, Trump'ın süreci Biden'ınkinden oldukça farklı. Özellikle de ilgili kurumlarla yapılan iş birliği bağlamında… Ancak soruşturma henüz ilk aşamalarında. Önümüzdeki dönemde Biden da bir özel yetkili savcı tarafından soruşturulabilir.
9) BEYAZ SARAY KASIM'DA BULUNAN BELGELERİ NEDEN 2 AY SONRA AÇIKLADI?
Cumhuriyetçilerin sorguladığı bir diğer detay da bu. Parti üyeleri bu gecikmenin kasti olduğunu, ara seçimin sona ermesinin beklendiğini öne sürüyor ancak henüz bu yönde bir delil elde edilemedi.
Adalet Bakanlığı'nın yürüttüğü bu tarz soruşturmaların ilk aşamaları genelde kamuoyundan gizleniyor. Trump örneğine dönersek, Arşivler'in talep tarihi Mayıs 2021'di. Ancak kamuoyu soruşturmayı ancak 9 ay sonra Arşivler'in Trump'tan 15 kutu alındığını duyurmasıyla öğrendi.
Beyaz Saray Sözcüsü Ian Sams zamanlamayla ilgili bir soruya şu yanıtı verdi:
"Adalet Bakanlığı'nın incelemeleri sürüyor, o nedenle şu an söyleyebileceklerimiz sınırlı. Ama bu işi doğru şekilde yapmaya kararlıyız. Uygun zaman ve koşullarda detayları paylaşmayı sürdüreceğiz."
10) BIDEN'IN ÖZEL MÜLKLERİ DE ARANACAK MI?
Savcılık Biden'ın evinde ve diğer mülklerinde saklanan belgeler olabileceğine dair bir ihtimal görürse, arama emri çıkartılabilir. Trump örneğinde savcılar eski Başkan'ın büyük jürinin celbine riayet edip belgeleri iade etmediğini ortaya koymuştu.
Lausch'un cevabını bulması gereken soruların en başında "Bu belgeler başkan yardımcısının ofisinden Penn Biden Merkezi'ne nasıl geldi?" yer alıyor.
Belgelerin ne şekilde paketlendiği, kim tarafından taşındığı, Penn Biden'a geldikten sonra belgelere kimlerin erişimi olduğu soruları da kritik. Başkan yardımcılığı döneminde Biden'ın ekibinde görev yapmış birçok kişi daha sonra Penn Biden'da çalıştı. Bu kişilerin sorgulanması söz konusu.
11) BIDEN BAŞKAN YARDIMCISIYKEN BELGE SINIFLANDIRMA YETKİSİ VAR MIYDI?
Evet, vardı. Başkan Obama'nın kararnamesi yardımcısına bu yetkiyi veriyordu. Trump elindeki belgelerin üzerindeki gizlilik kararını kaldırdığını söylemişti. Biden'ın başkan yardımcısıyken gizli sınıfına soktuğu belgelerin gizliliğini kaldırma yetkisi de vardı. Ama bu iş doğru şekilde yapıldığında belgelerin üzerinde net ifadeler yer alması gerekiyor.
Trump soruşturmasında ise belgelerin gizli olup olmamasının bir önemi kalmadı. Çünkü Adalet Bakanlığı'nın Trump'a yönelttiği üç suçun da yargılanabilmesi için belgelerin gizli olması gerekmiyor.
The Washington Post'un "Biden, Trump and classified documents: An explainer" başlıklı haberinden derlenmiştir.