Yüzyılın en büyük deneyi

İki gün sonra yüzyılın en büyük deneyi, bugüne kadar kurulan en büyük laboratuvarda, eksi 2271 derece sıcaklıkta gerçekleştirilmeye çalışılacak. Amaç, evrenin oluşumundaki sırları aydınlatmak, Big Bang’den hemen sonra ortaya çıkıp kaybolan "karanlık madde"yi tespit edebilmek.

İsviçre-Fransa sınırındaki Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi CERN’de evrenin yeniden oluşumunu canlandıracak deney, dünyanın en büyük parçacık çarpıştırıcısı "Büyük Hadron Çarpıştırıcısı" (Large Hadron Collider-LHC) adlı aletin çalışmasıyla 10 Eylül Çarşamba başlıyor. Yerin 150 metre altında 27 kilometrelik tünelin içine kurulan LHC, evrenin oluşumu sırasında, birkaç saniye içinde kaybolan "kayıp madde"yi bulmayı amaçlıyor.

Çalışmaları 14 yıldır süren deney, bilim dünyasında büyük tartışmalar yaratıyor. ABD’li bilim insanlarının başını çektiği bir grup "Evrende kara delik oluşacak" korkusuyla deneye karşı çıkıyor. CERN’deki bilim insanları ise oldukça rahat.

Deneyin korkulacak bir yanı olmadığını göstermek için dünyanın dört bir yanından gazetecileri deneyin başlangıcını izlemek için CERN’e davet ettiler. Önceki gün de internet sitesinde yayınladıkları raporla, deneye yönelik denemelerin hiçbir tehlike yaşanmayacağını gösterdiğini anlattılar.

Protonlar çarpışacak

Deneyi başlatmak, yani makineyi çalıştırmak kolay değil. 27 kilometrelik tünelde 15 metre uzunluğunda normal mıknatıstan 90 bin kat daha güçlü 1500’e yakın, yüksek güçte mıknatıs var. Bu mıknatıslar tünelde tutulan her maddenin atomundaki proton parçacıklarını elektromanyetik dalgalarla hızlandıracak.

Bu parçacıkların ışık hızına yakın bir hızda birbirleri ile çarpışması için LHC’nin 8 parçası, eksi 271 dereceye kadar soğutulacak. Eksi 271 dereceye ulaşıldığında bir protona kütlesinin 7 bin katı enerji verilecek ve parçacıklar, saniyede 40 milyon kez çarpışacak. 5000 GeV’lik (giga elektron volt) iki protonun kafa kafaya gelme ihtimali çok düşük, ancak iki proton kafa kafaya çarpıştığı an ortaya çıkacak fotoğraf, "kara madde"yi, bir başka deyişle kayıp maddeyi gösterecek.

40 milyon fotoğraf

CERN, deneyde kullanılmak üzere, yüksek hızlı ağ üzerinden birbirine bağlı küresel çapta binlerce bilgisayarın yer alacağı özel bir veri işleme şebeke sistemi geliştirdi. Bilim insanları buradaki araştırmalarda edinilen yeni verilerin her yıl 100 bin DVD dolduracak büyüklükte olacağını belirtiyorlar.

CERN Bilişim Teknolojileri Departman Başkanı Wolfgang Von Reuden, deney için geliştirilen "Web Grid" sistemindeki 1 milyon işlemcinin ana bilgisayara bağlı çalıştığını belirtiyor. Çarpışmada saniyede 40 milyon fotoğraf çekilecek.

Bu fotoğrafların 2 milyonu "data" olarak tutulacak. Yani saniyede 250 bin DVD’nin eşdeğeri kaydedilecek. Türkiye dahil dünyanın dört bir yanında kurulan 140 bilgisayar merkezi ve 14 büyük data merkezi, kaydetme işlemi yapılacak. Reuden, dataların tamamını CERN’de tutumayacakları için her 40 milyon fotoğraftan saniyede 200 karenin ATLAS’taki tetikçiler tarafından seçileceğini belirtiyor. Deneydeki dataların bir milyonu elde tutulacak.

İşte kontrol merkezi

CERN’nin kontrol merkezinde yüzlerce bilim adamı çalışıyor. Merkez, büyük deney öncesi bilimsel spekülasyonların da hedefi oldu. "Deney sonucunda açığa çıkacak enerji evreni yutacak mı? Kara delikler Dünya’yı yutacak mı?.. Zamanda yolculuk mümkün mü?" gibi bilim dışı sorularla karşılaşan bilim adamları, deneyin son derece güvenli, zararsız ve çok önemli olduğunu söylediler.