Türkiye kendi CERN'ünü kuruyor

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) desteğiyle kurulacak "Türk Hızlandırıcı Merkezi"nin enstitü ve laboratuvarlarının yapımı i?in ay sonunda ihaleye ?ıkılacak.

Merkez faaliyete başladığında, yüksek enerjili elektron ve proton hızlandırıcıları bulunacak ve par?acık fiziği ve nükleer fizik başta olmak üzere pek ?ok alanda ileri teknoloji araştırmaları yürütülecek.

Ankara ?niversitesi Fizik Mühendisliği Bölümü ?ğretim ?yesi ve Proje Koordinatörü Prof. Dr. ?mer Yavaş, fizibilite ve altyapı ?alışmaları büyük öl?üde tamamlanan "Türk Hızlandırıcı Merkezi" projesinin hayata ge?me aşamasında olduğunu bildirdi.

Türkiye'de bazı medikal uygulamalarda kullanılan lineer hızlandırıcılar dışında, Ar-Ge, endüstriyel ve teknolojik uygulamalarda kullanılan par?acık hızlandırıcılarının bulunmadığına işaret eden Yavaş, Türkiye'nin DPT'nin öngörüsü ve desteği ile 1997'de "Par?acık Hızlandırıcıları: Türkiye'de Neler Yapılmalı?" başlıklı projeyle "hızlandırıcı merkezi kurma serüvenine" başladığını kaydetti.

Kurulum ?alışmalarına 2006'da başlanan merkezde, her biri Türkiye i?in ilk olacak 4 büyük hızlandırıcı tesisinin planlandığını belirten Yavaş, bunları par?acık fabrikası (par?acık ?arpıştırıcısı), sinkrotron ışınımı tesisi, serbest elektron lazeri tesisi, proton sinkrotronu olarak sıraladı.

"Boyutları ve araştırma kapasitesi a?ısından Türkiye'nin yer aldığı coğrafyada bir ilk olacak merkez i?in ?alıştıklarını" vurgulayan Yavaş, "merkezin her a?ıdan Türkiye'nin CERN'ü anlamına geldiğini" söyledi.

Yavaş, böylesine büyük bir hedef i?in kurulum aşamasında TAEK ve T?BİTAK gibi kuruluşların desteğinin yanı sıra başta CERN (İsvi?re) olmak üzere Almanya'nın en önemli hızlandırıcı merkezleri olan DESY (Hamburg), BESSY (Berlin) ve FZD (Dresden) ile bu ama?la imzalanmış işbirliği anlaşmalarının büyük önem taşıdığını bildirdi.

Yavaş, projede bölgedeki diğer ülkelerle ve Türk Cumhuriyetleri ile yakın işbirliğine girileceğini de ifade etti.

İHALE S?RECİ BAŞLIYOR

Merkezde yer alacak enstitü ve laboratuvar binalarını projelendirdiklerini ve ay sonunda ihaleye ?ıkacaklarını bildiren Yavaş, projeyle ilgili şu bilgileri verdi:
"2005'te DPT'ye sunduğumuz proje 'Türk Hızlandırıcı Merkezi'nin Teknik Tasarımı ve Test Laboratuvarları' ismini taşıyor. Proje kapsamında ülkemizin ilk hızlandırıcısı kurulacak ve ilk 'Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü' hayata ge?irilecek.

Merkezin binalarının yapım ihalelerinin bu yıl i?inde başlaması ve gelecek yıl bitmesi bekleniyor. 2011'de tamamlanması öngörülen ve Ankara ?niversitesinin Gölbaşı Kampüsü'nde kurulacak ilk tesislerde elektron hızlandırıcısına dayalı yeni tip lazerler ile malzeme biliminden biyoteknolojiye, tıptan kimyaya pek ?ok alanda Ar-Ge ?alışmaları yapılacak.

İlk tesis tamamlandıktan sonra Türk Hızlandırıcı Merkezi i?in yeni bir yer se?imi yapılacak ve kurulum ?alışmaları başlatılacak.

Merkezde CERN'de olduğu gibi yüksek enerjili elektron ve proton hızlandırıcıları bulunacak ve par?acık fiziği ve nükleer fizik araştırmaları başta olmak üzere, par?acık demetleri ve ışınım kaynakları kullanılarak ileri teknolojik araştırma ve uygulamalar ile Ar-Ge ?alışmaları yapılacak."

Yavaş, maliyeti yaklaşık 350 milyon YTL olarak öngörülen merkezin, 2020'li yılların başında tamamlandığında G8 ülkeleri dışında, ulusal boyutta kurulmuş ilk merkez olma özelliğine sahip olacağını belirtti. Yavaş, "Merkez, ülkemizin gelişmesi ve kalkınmasında önemli bir yere sahip olacak" dedi.

Proje kapsamında yer alan ve Bakanlar kurulu onayı bekleyen "Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü"nün de onayın verilmesiyle kurulacağını kaydeden Yavaş, "Avrupa i?in CERN ne anlam taşıyorsa, bu merkez de ülkemiz i?in aynı anlamı taşıyacaktır" diye konuştu.

"TEKNOLOJİ, 21. Y?ZYILA DAMGASINI VURACAK"

Dünyada yaklaşık 15 bin par?acık hızlandırıcısının ve bu teknolojinin yaklaşık 300'ün üzerinde uygulama alanının olduğunu belirten Yavaş, şunları kaydetti:
"Par?acık hızlandırıcı teknolojileri, 21. yüzyıla damgasını vuracak yaklaşık 10 jenerik teknolojiden biri. Diğer teknolojiler uzay, nükleer, iletişim, ulaşım, savunma, biyoteknoloji, nanoteknoloji, enerji, sağlık teknolojileri olarak sayılabilir.

Hızlandırıcı teknolojileri tüm bu alanlarda yapılan araştırmalar i?in olmazsa olmaz bir teknoloji haline geldi. Bu alana gelişmiş ülkeler GSMH'lerinin ortalama yüzde 3-4'ünü ayırıyor.

Türkiye, Türk Hızlandırıcı Merkezi'ni kurmakla en ge? Cumhuriyetin 100. yılında büyük önder Atatürk'ün işaret ettiği muasır medeniyet seviyesinin üzerine ?ıkma hedefine ulaşma yolunda büyük mesafe kaydedecek ve merkez tamamlandığında Türk bilim insanları dünya öl?eğinde araştırma ve buluşlara imza atacak."

SON 10 YILDA NELER OLDU

Yavaş'ın verdiği bilgiye göre, ?alışmaları 1997'de başlayan proje, Prof. Dr. ?mer Yavaş ve o dönemde Ankara ?niversitesinde görev yapan Prof. Dr. Saleh Sultansoy tarafından yürütüldü.

Proje ?alışmalarının yeni aşaması 2006 yılı başından bu yana 10 üniversitenin işbirliği ile Prof. Dr. ?mer Yavaş'ın yürütücülüğünde sürdürülüyor. Projeye Ankara ?niversitesinin yanı sıra Boğazi?i, İstanbul, Doğuş, Gazi, Uludağ, Dumlupınar, Erciyes, Niğde ve Süleyman Demirel üniversitelerinden 75 araştırmacı katılıyor.

Par?acık hızlandırıcı teknolojileri ve uygulamaları konusunda ulusal birikim oluşturmak ve mevcut birikimi harekete ge?irmek üzere 2001, 2004 ve 2007 yıllarında TAEK ve üniversitelerin işbirliği ile "Ulusal Par?acık Hızlandırıcıları ve Uygulamaları Kongresi" ve 2005'ten başlayarak her yıl 100 civarında lisansüstü öğrencinin katılımı ile "Ulusal Par?acık Hızlandırıcıları ve Dedektörleri Yaz Okulu" organize edildi.

Proje ekibinden pek ?ok araştırmacı, son yıllarda başta CERN olmak üzere uluslararası merkezlerde hızlandırıcı tasarımı ve işletimi konularında ?alışmalarda bulundu.

UÇAK KAZASINDA HAYATINI KAYBEDEN PROF. ARIK

"Türk Hızlandırıcı Merkezi" projesinin Isparta Süleyman Demirel ?niversitesinde düzenlenen 4. Çalıştayına katılmak üzere yola ?ıkan proje üyesi 6 fizik?i, 30 Kasım 2007'de Isparta yakınlarındaki u?ak kazasında hayatını kaybetmişti.

Kazada yaşamını yitiren Boğazi?i ?niversitesi ?ğretim ?yesi Prof. Dr. Engin Arık da merkezin kurulması i?in projede önemli görevler üstlenmişti. Prof. Dr. Arık, Türkiye'de bir hızlandırıcı merkezinin kurulmasıyla ilgili 2006'da şu görüşlerini dile getirmişti:
"?lkeler teknolojik gelişmişlik düzeyleri ile ?ağdaş seviyeye gelebiliyorlar. Bunun en güzel örneğini son yıllarda Çin ortaya ?ıkardı. Çin'de bulunan par?acık hızlandırıcısı, son 15 yıldır dünyanın en önemli merkezleri arasına girdi ve burada yapılan araştırmalar iyi neticeler vermeye başladı. Türkiye'nin de bir yerden başlaması gerek. Kendi hızlandırıcı merkezimizi bir an önce kurmamız gerek. 1 ton toryumdan elde edilecek enerji, 1 milyon ton petrole eşdeğer. İnşallah kuracağımız Türk Hızlandırıcı Merkezi'nde bir proton hızlandırıcısı düşünülüyor. Bu da ilerde bir prototip toryum nükleer enerji santrali yapmamız i?in ön ?alışmalara olanak sağlayacak. Bir ülkenin kendi teknolojisini üretmeden ilerlemesine imkan yok. Kopyalayarak hi?bir ülke, ileri ülkelerin seviyesine gelemez."