TEB’den özel Celal Bayar çalışması
Güncelleme Tarihi:
Türkiye Avrupa İlişkileri Enstitüsü (TEB), Türkiye-Almanya ilişkileriyle ilgili arşiv çalışmaları sırasında Celal Bayar’ın Duisburg ziyaretini video görüntüleriyle birlikte inceleyerek gündemine aldı ve Almanya Türk toplumunun da hafızasında yer alması için çalışmalara başladı.
TÜRKİYE Cumhuriyeti’nin üçüncü Cumhurbaşkanı Celal Bayar, 1958 yılında, 8-30 Mayıs tarihleri arasında Bonn, Berlin ve Duisburg ziyaretlerini de kapsayan uzun süreli bir Almanya seyahati gerçekleştirdi. Bu ziyaret, aynı zamanda Almanya Cumhurbaşkanı Theodor Heuss’un 1957 yılında yaptığı Türkiye ziyaretine karşılık bir ‘iade-i ziyaret’ niteliği de taşıyordu. ‘Galip Hoca’ mahlasıyla Batı Anadolu’da direnişi örgütleyen, Lozan barış görüşmelerine ekonomi müşaviri olarak katılan, genç Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren bakanlık, başbakanlık, cumhurbaşkanlığı olmak üzere Türkiye Cumhuriyeti’ne devlet adamı olarak pek çok hizmette bulunan Celal Bayar, Türkiye Cumhuriyeti’nin sanayileşmesine ve finans sektörünün gelişmesine de öncülük edenlerden oldu. 1950-60 yılları arasında Demokrat Parti iktidarıyla birlikte cumhurbaşkanı olarak seçilen ve Türkiye’nin asker kökenli olmayan ilk cumhurbaşkanı olan Celal Bayar, görevi boyunca tarihi tecrübelerinden dolayı Türkiye Cumhuriyeti’nin çok uluslu ve ikili ilişkilerinin gelişmesi için çalışmıştı.
Almanya Federal Cumhuriyeti’nin (Batı Almanya) NATO’ya girişi 1955 yılında gerçekleşmiş, bu tarihten itibaren Türkiye ve Almanya, Avrupa Konseyi ve OECD’de ortak olmanın yanı sıra NATO’da da müttefik oldu. İkinci Dünya Savaşı sonrası Türkiye-Almanya ilişkileri oldukça iyiydi. Almanya Şansölyesi Konrad Adenauer ve Cumhurbaşkanı Theodor Heuss, 1950’li yıllarda Türkiye’yi ziyaret etti. Theodor Heuss, 1957 yılında gerçekleştirdiği Türkiye ziyareti sonrasında, 150 meslek eğitimi almış uzman elemanı Almanya’ya davet etti. 30 Ekim 1961’de imzalanan ‘Türkiye-Almanya İşgücü Anlaşması’ndan önce gelen bu işçiler, Almanya’da ‘Heuss-Türken’ (Heuss Türkleri) olarak adlandırıldı.
Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Almanya Cumhurbaşkanı Heuss’un davetine 8-30 Mayıs 1958 tarihleri arasında icabet etmiş ve bir dizi incelemelerde bulunmuştu. Özellikle sanayi tesisleri ve ağır sanayi tesislerinin Türkiye’ye transferiyle ilgilenen Celal Bayar, bu bakımdan Duisburg kentini de ziyaret kapsamına aldı. Duisburg’da dönemin en büyük çelik ve makine fabrikalarından olan DEMAG fabrikasının genel merkezini (Duisburg Hochfeld-günümüzde aynı bina Siemens binası olarak hizmet vermektedir) ve Duisburg Huckingen’de üretim tesislerini ziyaret etti. 1958 tarihinde Duisburg’da henüz Türk nüfusu yok denecek kadar azdı.
Arşiv taraması, belge ve görüntülerin derlenmesiyle ilgili Türkiye Avrupa İlişkileri Enstitüsü’nden Metin Arkış şu bilgileri verdi: “Türkiye Avrupa İlişkileri Enstitüsü, Veliaht Sultan Mehmet Vahdettin’in ve Mustafa Kemal Paşa’nın 1917 yılında gerçekleştirdiği Essen ziyaretini düzenli olarak anmakta ve bu geziye dair etkinlikler düzenlemektedir. Tarihsel süreçte, 1950’li yıllar Türk-Alman ilişkileri açısından önemli bir dönemdir. Bu bağlamda incelediğimiz Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın Almanya ziyareti de fevkalade önemlidir. Gezi kapsamında resmi görüşmeler sonrası Ren seferi yapılmış, BASF ve DEMAG fabrikaları ziyaret edilmiş ve Berlin Hür Üniversitesi’nde Cumhurbaşkanı Celal Bayar’a fahri doktora takdim edilmiştir. Gezinin Duisburg ayağı da çok önemlidir. Zira Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Türkiye’nin kalkınma hedefini gerçekleştirmek için ağır sanayi tesislerini yerinde incelemek istemektedir. Bu konuda Ahmet Ünalan hocamız öncü görev üstlenmiştir. Amacımız, Türk-Alman ilişkilerine dair önemli dönüm noktalarını belgelemek ve toplumsal hafızada yer almasını sağlamak.”
Metin Arkış
TORUNU 68 YIL SONRA ALMANYA’DA BAŞKONSOLOS
“Bu konuda duyarlılığımız ve farkındalığımızın artması gerekmektedir. Zira bu, hepimizin tarihidir. Bu çerçevede Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın Almanya ve Duisburg ziyaretleri çok önemlidir. Mesela, Celal Bayar’ın torunu şimdiki Düsseldorf Başkonsolosumuz Ali İhsan İzbul’un 68 yıl sonra Duisburg kentini de kapsayan görev bölgesinde diplomat olarak görev yapması da anlamlı ve güzel bir tarihi rastlantıdır. Almanya ve Türkiye arasındaki köklü tarihsel ilişkiler yıllar içinde, siyasi ve ekonomik köprü görevini sürdürüyor. Bu bağlamda özellikle ülkeler arası siyasi tarihimizi belgelemek ve toplumsal hafızamızda canlı tutmak, ilişkilerin sağlığı ve sürekliliği açısından oldukça önem arz ediyor.”
