Sosyal güvenlikte yeni dönem başladı

YURTDIŞINDA yaşayan Türk vatandaşlarının Türkiye'deki sosyal güvenliklerinin sağlanması bakımından bir dizi değişiklikler getiren Sosyal Güvenlik ve Genel Sağlık Yasası, Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün tarafından onaylandıktan sonra Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe girdi. Yeni yasaya göre, kanunun yürürlüğe girdiği 8 Mayıs tarihinden itibaren yurtdışı borçlanmasi için başvuranlar, artık yurtdışındaki sigortalı günlerini, günlük 3,5 dolardan borçlanamayacaklar. Yeni kanuna göre, yurtdışındaki Türk vatandaşları, sigortalılık süreleri ve bu süreler arasında veya sonunun her birinde, 1 yıla kadar olan işsizlik süreleri ile yurtdışında ev kadını olarak geçen süreleri borçlanabilecek. Üç ay içinde ödeme şartı Borçlandırılacak her 1 gün için tahakkuk ettirilecek borç tutarı, başvuru tarihindeki prime esas asgari ve azami günlük kazanç arasında seçilecek günlük kazancın yüzde 32’si olacak. Tahakkuk ettirilecek borç tutarı, tebliğ edildiği tarihten sonra 3 ay içinde ödenecek. Yurt dışındayken borçlanma isteğinde bulunacak sigortalı veya hak sahipleri YTL olarak bildirilecek tutarın karşılığını döviz cinsinden ödeyecek. Bulgaristan’dan zorla göç ettirilen soydaşlar da borçlanma haklarından yararlanabilecek. Bölüm bölüm uygulanacak Sosyal güvenlikte yeni düzenlemeler öngören kanunun ve yurtdışında yaşan vatandaşları ilgilendiren bazı maddeler 8 Mayıs 2008 tarihi itibariyle yürürlüğe girerken, bir kısım hükümleri 1 Temmuz’da, diğer hükümleri ise 1 Ekim’de yürürlüğe girecek. Resmi Gazete’de yayımlanan 5754 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanuna göre, şehit ve malul çocuklarına yapılacak yardımlarla ilgili hüküm 1 Eylül 2007’den geçerli olmak üzere uygulanacak. Yabancı memleketlerde Türk Asıllı ve Yabancı Uyruklu Öğretmenlere Sosyal Yardım Yapılması Hakkındaki kanun hükümleri ise 1 Ocak 2008 itibarıyla geçerli olacak. Sandıkların devri Emekli Sandığı, devlet memurları, muhtarlara yapılacak ödemeler ile işsizlik sigortasına ilişkin düzenlemelerin bir kısmı da 1 Ekim 2008’da yürürlüğe girecek. 5754 sayılı kanunun diğer hükümleri ise bugün yürürlüğe girdi. Önceki gün yürürlüğe giren 5754 sayılı kanuna göre, 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun banka sandıklarının devri ile ilgili hükümleri 1 Ocak 2008’den geçerli olmak üzere yürürlüğe girdi. 5510 sayılı kanunun Genel Sağlık Sigortası kapsamındaki ödemeleri belirlemek üzere kurulacak komisyonlar, sağlık hizmetlerinde ödenecek bedellerin belirlenmesi, kısmi aylık bağlamadaki prim ödeme gün sayısı ile ilgili kademelendirme, ilk defa işe başlayacaklar için emeklilik yaşının kademeli olarak 65’e yükseltilmesi, prim gün sayısının 7 bin 200’e çıkarılması, emekli aylığı bağlama oranın ilk 10 yıllık çalışmayı da kapsayacak şekilde her yıl için yüzde 2 olarak hesaplanması ile ilgili olan hükümleri ise 30 Nisan 2008’den geçerli olacak. BORÇLANMADAN VAZGEÇENLER Borçlanmadan sonradan vazgeçenler ile yapılan borçlanma sonrasında aylık bağlanması için gerekli şartları yerine getiremeyenlere ve bunların hak sahiplerine talepleri halinde, yaptıkları ödemeler faizsiz olarak iade edilecek. Mevcut uygulamaya göre ise, sadece borcunun bir bölümünü yatıranlar, yazılı istekte bulunmaları halinde, yatırdıkları parayı faizsiz olarak geri alabiliyor. Borcun tamamını ödeyenler ise bu haktan yararlanamıyordu. Yurt dışındayken borçlanma isteğinde bulunacak sigortalı veya hak sahipleri YTL olarak bildirilecek tutarın karşılığını döviz cinsinden ödeyecek. Mevcut uygulama ise borç miktarının mutlak suretle döviz cinsinden ödenmesini öngörüyor. Borçlanma ve emeklilik için aranan şartları yerine getirenlerden tahsise hak kazananların aylıkları, yazılı istek tarihini takip eden ay başından itibaren başlatılmak üzere Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hükümlerine göre bağlanacak. İlk sigortalılık tarihinin tespiti Yeni yasa uyarınca, yurtdışındaki sigortalılık sürelerinin tespitinde, bunu belirten ve istek sahibinin ibraz edeceği ispatlayıcı belgelerde kayıtlı bulunan tarihler arasındaki son tarihten geriye doğru olmak üzere gün sayıları esas alınır, bu tespitte 1 yıl 360 gün, 1 ay 30 gün hesaplanacak. Sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülkelerdeki hizmetlerini, bu kanuna göre borçlananların, sözleşme yapılan ülkede ilk defa çalışmaya başladıkları tarih, ilk işe giriş tarihi olarak dikkate alınmayacak. ASGARİ ÜCRETE GÖRE HESAPLAMA Buna göre, halihazırda, yurtdışında yaşayan bir sigortalı, dış ülkede geçen hizmetlerinden bir yılını (360 gün) günlük 3,5 dolar üzerinden borçlanarak 1.260 dolar (360 gün x 3,5 dolar) öderken, yeni yasa uyarınca bu miktar yeni yasaya göre artıyor. Asgari ücret olan 608 YTL'yi prime esas kazanç miktarı olarak seçen bir sigortalının, 20,27 YTL'lik (608 x 1/30) günlük kazancın yüzde 32'si üzerinden (bu da 6,5 YTL yapıyor) borçlanırsa, 360 gün için 2.340 YTL ödemesi gerekir (360 gün x 6,5 YTL). Dolar kurunu 1,3 YTL olarak kabul edilirse, yeni sisteme göre bir yıllık borçlanma miktarı, 1.800 dolar yapar. Böylece, asgari düzeyde emekli aylığı almak için mevcut sisteme göre bir yıllık hizmet için 1.260 dolar ödenmesi gerekirken, yeni sistemle bu miktar 540 dolar artarak 1.800 dolara çıkıyor. AZAMİ ÜCRETE GÖRE HESAPLAMA Sigortalı, asgari ücretin 6,5 katı olan 3 bin 952 YTL'yi (608 x 6,5) prime esas kazanç miktarı olarak seçmesi durumunda, ödeyeceği borç miktarı şu şekilde hesaplanacak: Önce aylık kazanç miktarı 30'a bölünerek günlük miktarı belirlenir ki bu da 131,73 YTL yapar. Bu miktarın yüzde 32'si olan 42,15 YTL (131,73 x 0,32) günlük borçlanma miktarıdır. Bir yıl 360 günden hesaplandığı için, yıllık borçlanma miktarı 15 bin 174 YTL (360 x 42,15) yapar. Dolar kurunun 1,30 YTL kabul edilmesi halinde, sigortalının bir yıl için ödeyeceği borç miktarı 11 bin 672 dolar yapar. Eski sistemde uygulanan yüzde 60'lık bağlama oranı dikkate alındığında, azami düzeydeki prime esas kazancı seçen bir sigortalıya, yaptığı 25 yıllık borçlanma karşılığında yaklaşık 2 bin 300 YTL aylık bağlanır. Bu hesaplama SSK ve Bağ-Kur sigortalıları için geçerlidir. Emekli Sandığı iştirakçilerinde ise aylık bağlama oranlarında kademe ve derece dikkate alındığından, eski sisteme göre günlük 6,5 dolara tekabül eden günlük borçlanma miktarı, yeni sistemle yaklaşık 7-8 dolara çıkacak. Aylık bağlama oranı Aylık bağlama oranı, sigortalının malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi geçen toplam prim ödeme gün sayısının, her 360 günü için yüzde 2 olarak uygulanacak. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınacak, ancak aylık bağlama oranı, yüzde 90'ı geçemeyecek. Sigortalıların yaşlılık aylığı hesaplanırken, kanunun yürürlüğe girdiği tarihe kadar olan süreleri eski mevzuata, kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonraki çalışma süreleri ise yeni mevzuata göre oransal olarak hesaplanacak. İkisinin toplamı sigortalının yeni yaşlılık aylığını oluşturacak. Mevcut sigortalıların hak kaybını önlemek için yüzde 2 olan aylık bağlama oranı, 10 yıl tamamlanıncaya kadar yüzde 3 olarak uygulanacak. 30 Nisan 2008'den itibaren sisteme giren sigortalılarda uygulanacak olan aylık bağlama oranı ise yüzde 2 olacak. Böylece 30 Nisan ile kanunun yürürlüğe gireceği 1 Ekim 2008 tarihi arasında sigortalı olanların, eski mevzuattan yararlanmasının önüne geçilmiş olacak. Çalışan emeklinin aylığı kesilecek Yurtdışında yaşayan Türk vatandaşlarının, yabancı sigorta mevzuatına göre geçen sürelerin Türkiye'de değerlendirilmesine ilişkin 3201 sayılı kanunda yer alan "yurda kesin dönüş şartı", Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giren yeni Sosyal Güvenlik ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nda aynen korundu. Yeni Sosyal Güvenlik Kanununa göre, borçlanarak emekli olanlar, tekrar yurtdışına çıkıp iş akdine tabi bir işte çalışmaları veya ikamete dayalı yardım almaları halinde, Türkiye'den bağlanan aylıklar kesilir ve çalışılan veya yardım alınan süre içinde yapılan aylık ödemeleri de yasal faiziyle geri alınır. DESTEK PRİMİ UYGULANMAZ 5510 sayılı yeni Sosyal Güvenlik ve Sağlık Sigortası Kanunu'nda, bununla ilgili maddesinde, şöyle deniliyor: "Kanun hükümlerinden yararlanmak suretiyle aylık bağlananlardan tekrar yurtdışında yabancı ülke mevzuatına tabi çalışanlar, ikamete dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği alanlar ile Türkiye'de sigortalı çalışmaya başlayanların aylıkları, tekrar çalışmaya başladıkları veya ikamete dayalı bir ödenek almaya başladıkları tarihten itibaren kesilir. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun sosyal güvenlik destek primi hakkındaki hükümleri, bu Kanun hükümlerinden yararlanmak suretiyle aylık bağlananlar için uygulanmaz." TEKRAR BAŞVURU YAPILMALI Yeni yasa uyarınca, yurtiçinde veya yurtdışında çalışması sona erenlerin veya ikamete dayalı bir ödenek alanlardan ödenekleri sona erenlerin, aylıklarının tekrar ödenmesi için yazılı talepte bulunmaları gerekiyor. Bu durumda talep tarihini izleyen ay başından itibaren aylıkları tekrar ödenmeye başlanır. Kesin dönüş şartına ilişkin Sosyal Sigortalar Kurumu, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı arasında uygulama birliği sağlamak için, üç sosyal güvenlik kurumunu tek çatı altında toplayan Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından geçen yılın temmuz ayında çıkarılan genelge uyarınca, yurtdışı borçlanması için kesin dönüş şartı aranmazken, emeklilik için tüm şartları yerine getirip de aylık tahsisi için başvuranlardan kesin dönüşle ilgili beyan ve taahhütname alınıyor. 2007/59 sayılı genelgeye göre, kişi, emekli olduktan sonra tekrar yurtdışında ikamet ederse, çalışmamak ve yardım almamak koşuluyla aylığını almaya devam edebilecek. 2048'de emeklilik yaşı 65 olacak İlk defa kanun kapsamında sigortalı olan devlet memuru ve BAĞ-KUR'lularda, kadın 58, erkek 60 yaşını doldurma ve en az 9000 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olma şartıyla emeklilik aylığı bağlanacak. Emeklilikte aranan 58-60 yaşına kademe getirilecek. Buna göre emeklilikte; 1 Ocak 2036 ile 31 Aralık 2037 tarihleri arasında kadınlarda 59, erkeklerde 61; 1 Ocak 2038 ile 31 Aralık 2039 tarihleri arasında kadın için 60, erkek için 62, 1 Ocak 2040 ile 31 Aralık 2041 tarihleri arasında kadınlarda 61, erkeklerde 63; 1 Ocak 2042 ile 31 Aralık 2043 tarihleri arasında kadınlarda 62, erkeklerde 64; 1 Ocak 2044 ile 31 Aralık 2045 tarihleri arasında kadınlarda 63, erkeklerde 65; 1 Ocak 2046 ile 31 Aralık 2047 tarihleri arasında kadınlarda 64, erkeklerde 65 yaş şartı uygulanacak. Kadın ve erkeklerde 2048 yılından sonra emeklilik yaşı 65'te eşitlenecek. Ancak kanunun Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girdiği tarihten önce Türkiye'de sigortalılık başlangıcı olanlar ise, eski kanuna tabi olacaklar. Yurtdışı borçlanması yapanlardan Türkiye'de sigortaya tabi çalışması olmayanlar ise, ilk sigortalılık başlangıcının tespiti için borçlandıkları gün sayısı kadar süre geri götürüldüğünden, ilk sigortalılık başlangıç tarihleri, yeni Sosyal Güvenlik Kanunu'nun yürürlüğe girmesinden öncesine denk düşeceği için, emeklilik yaş ve gün sayısı artışından etkilenmeyecekler.