Kim, nereye, neden gö? etti?

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) 1965-2000 yıllarını kapsayan dönemde, yurt düzeyinde, doğudan batıya, kuzeyden güneye hareket halinde olan gö?lerin profilini ?ıkarttı. "Türkiye'nin gö? haritası" olarak da adlandırılabilecek DPT ?alışmasında, ekonomik ve sosyolojik a?ıdan ilgin?, kayda değer ve ?eşitli araştırmalarda veri olarak kullanılabilecek sonu?lara ulaşıldı.

Rapora göre, 1965-1970 döneminde 3,2, 1970-1975 döneminde 3,4, 1975-1980 döneminde 2,7, 1980-1985 döneminde 2,9, 1985-1990 döneminde 4,1, 1995-2000 döneminde ise 4,8 milyon insan başka illere gö? etti.

DPT'nin ?alışmasında, nüfus artış hızındaki azalmaya paralel olarak kentleşme hızı azalma eğilimi göstermiş olmasına rağmen, kentleşme hızının makul seviyeye inmesi ve isteğe bağlı nüfus hareketlerinin, istenen mekanlara yönelmesinde yeteri kadar başarılı olunamadığı ortaya ?ıktı. 1970-2000 döneminde İstanbul, Ankara ve İzmir'in yer aldığı büyük nüfuslu iller grubuna, Konya, Adana, Bursa, Antalya, Mersin, Şanlıurfa ve Diyarbakır illeri dahil oldu. 1995-2000 döneminde Antalya, Şanlıurfa ve İstanbul nüfus artış hızı en yüksek iller olurken, Tunceli ve Ardahan başta olma üzere 15 ilin nüfusu azaldı.

12 istatistiki bölge birimi arasında, İstanbul bölgesi (sadece İstanbul ilini kapsıyor) nüfus artış hızı en yüksek, Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi ise nüfus artış hızı en düşük bölgeler oldu. Türkiye genelinde gö? eden nüfusun payında artan bir eğilim gözlendi ve 5 yaşın üstündeki nüfusun yüzde 11'ini oluşturan 6,7 milyon insan 1995-2000 döneminde yurt i?inde, il i?i ve iller arası olarak gö? etti. Toplam gö?ler i?inde il i?i yerleşim yerleri arasında gö? edenlerin payı artarken, iller arası gö? edenlerin payı azaldı.

Kırdan kente gö?lerin daha fazla olduğu şeklinde bir görüş hakim olmasına rağmen, gö?lerin yarıdan fazlası şehirden şehire, yaklaşık 6'ta biri, köyden şehire gö?ler şeklinde oldu.

81 ilin 23'ü, verdiğinden daha fazla gö? aldı. Bu illerin başında İstanbul, İzmir, Bursa, Kocaeli, Ankara ve Antalya geldi. 81 ilin 58'i aldığından daha fazla gö? verdi. Samsun, Şanlıurfa ve Diyarbakır bu illerin i?inde yer aldı.

Erkeklerin ?oğunluğu iş arama/bulma ve tayin/atama nedeniyle, kadınların ?oğunluğu ise evlilik ve eğitim nedeniyle gö? ettiler. 2000 yılında da nüfusun yüzde 72,2'si doğduğu ilde, yüzde 27,8'i ise doğduğu ilin dışında ikamet etmek durumunda kaldı.

1975-1980 D?NEMİNDE 3,6, 1995-2000 D?NEMİNDE İSE 6,7 MİLYON İNSAN G?Ç ETTİ

1965-2000 döneminde i? gö?ün Türkiye genelindeki değişimi ve 1975-2000 döneminde yerleşim yerleri, iller arası ve istatistiki bölge birimleri arasındaki gö?lerin boyutları ve gö? akım yönleri de değerlendirmeye tabi tutuldu.

Türkiye genelinde 1975-2000 döneminde, toplam nüfus i?inde gö? eden nüfusun payı artış eğilimi gösterdi. 1975-1980 döneminde nüfusun yüzde 9,3'ünü oluşturan 3,6 milyon insan gö? etmişken, 1995-2000 döneminde nüfusun yüzde 11'ini teşkil eden 6,7 milyon insan gö? etmek durumunda kaldı.

İller arasındaki gö?lerin toplam nüfus i?indeki payının değişimi incelendiğinde, 1965-2000 döneminde beşer yıllık dönemler itibarıyla 2,7 ile 4,8 milyon arasında, toplam 21,1 milyon insan gö? kervanına katıldı. 1965-1970 döneminde her yüz kişiden 10,7'si iller arasında gö? ederken, zaman i?inde gö? hızlarında azalmalar gözlendi ve 1980-1985 döneminde yüzde 6,5'e kadar düştü. Ancak, 1985-2000 döneminde gö? oranında 1970'li yıllar seviyesi kadar olmasa da bir yükselme gözlendi ve 1995-2000 döneminde her yüz kişiden 7,9'u iller arasında ikametgahını değiştirdi.

DEMOGRAFİK YAPIDA KAYDA DEĞER GELİŞMELER OLDU

20. yüzyılın ortalarında başlayan ve 1960'lı yıllarda artarak günümüze kadar devam eden ekonomik ve sosyal alandaki gelişmelere paralel olarak, demografik yapıda ve nüfusun mekansal dağılımında kayda değer değişimler de oldu. 1960'lı yıllardan itibaren, nüfus artış hızı yavaşladı, 1995-2000 döneminde Türkiye nüfusu yılda ortalama yüzde 1,83 artış göstererek 67,8 milyona yükseldi ve 2. Dünya Savaşı yıllarından, 1945 yılından sonra ilk kez nüfus artış hızı yüzde 2'nin altına indi. Halen nüfus artış hızı yüzde 1'lerde seyrediyor.

Türkiye toplam nüfus artış hızındaki azalışa paralel olarak da kentleşme hızı zaman i?inde azaldı, 1975-1980 döneminde yüzde 5,22 olan kentleşme hızı 2000 yılında yüzde 2,89'a geriledi, toplam nüfusun yüzde 57'sini oluşturan 38,7 milyon kişi kentlerde yaşamaya başladı.

1965-1970 döneminde 67 ilden 20'sinin, 1970-1975 döneminde 24'ünün, 1975-1980 döneminde 18'inin ve 1980-1985 döneminde 19'unun, 1985-1990 döneminde 73 ilden 20'sinin ve 1995-2000 döneminde ise 81 ilden 23'ünün iller arası net gö? hızları pozitif düzeyde sonu?landı.

35 yıllık sürede iller arası net gö? hızları pozitif olan bu illerin tamamına yakını Türkiye'nin batısında yer alan iller oldu. 35 yıllık sürede iller arası net gö? hızları negatif olan illerin büyük ?oğunluğu ise Türkiye'nin orta ile doğusundaki bölgelerde yer aldı. 25 yıllık dönemde İstanbul ve İzmir illeri, verdiği gö?ten daha fazla gö? alan iller arasında ilk sıralarda yer aldı. 1995-2000 döneminde ise Samsun, Şanlıurfa ve Diyarbakır illeri aldığı gö?ten daha fazla gö? veren illerin başında geldi. 1975-2000 döneminde, illerin kendi sınırları i?indeki yerleşim yerleri arasındaki gö?ler dahil edilmeden illerin aldığı gö? hızı en yüksek olan illerin büyük ?oğunluğu batı bölgelerinde sıralandı.

Oransal olarak en fazla gö?ü, 1975-2000 yılları arasında Kars, Tunceli ve Artvin verdi. 1975-2000 döneminde verdiği gö? hızı en düşük olan iller genellikle batı bölgelerinde oldu. 1975-1985 dönemlerinde Antalya ili verdiği gö? hızı en düşük iller arasında ilk sırada yer alırken, bu il, 1985-2000 dönemlerinde yerini Bursa iline bıraktı. Bu ilin dışında Manisa ve Muğla illeri verdiği gö? hızı en düşük iller arasında yer aldı.

G?ÇLER DOĞUDAN BATIYA

Gö?lerin Türkiye'nin doğusunda yer alan bölgelerden, sosyo-ekonomik bakımdan daha gelişmiş batı bölgelerine doğru yöneldiği gözlendi. 12 bölgeli istatistiki bölge birimlerinden İstanbul ve Batı Marmara bölgeleri net gö? hızı pozitif olan bölgelerin başında gelirken, Batı Karadeniz ve Kuzeydoğu Anadolu bölgeleri de net gö? hızı negatif olan bölgeleri oluşturdu. İstanbul bölgesine, 1995-2000 döneminde en fazla gö?ü, il olarak Ankara'dan, bölge olarak Batı Karadeniz'den aldı. Ege bölgesinin aldığı gö?ün yüzde 16,26'sı Güneydoğu Anadolu bölgesinden geldi.

İstanbul Bölgesi, 1995-2000 döneminde aldığı gö?ün yüzde 19,87'sini Batı Karadeniz Bölgesinden, Ege Bölgesi ise aldığı gö?ün yüzde 16,26'sını Güneydoğu Anadolu Bölgesinden, Batı Marmara Bölgesi aldığı gö?ün yüzde 28,02'sini İstanbul Bölgesinden ve Doğu Marmara Bölgesi de aldığı gö?ün yüzde 18,20'sini İstanbul Bölgesinden aldı.

Aldığı ve verdiği nüfus büyüklüğü bakımından üst sıralarda yer alan Akdeniz Bölgesi, en fazla gö?ü Güneydoğu Anadolu bölgesinden alırken, en fazla gö?ü İstanbul Bölgesine verdi.

1995-2000 döneminde en fazla gö? veren illerin başında gelen Ankara ve Kocaeli illeri hari?, İstanbul, İzmir, Adana, Samsun, Diyarbakır, Konya, İ?el ve Erzurum illerinden iş arama/bulma nedeniyle gö? edenler ilk sırada yer aldılar. Ankara'dan gö? edenlerin tayin/atama, Kocaeli'nden gö? edenlerin ise deprem öncelikli gö? etme nedenleri olarak tespit edildi. Bu dönemde en fazla gö? veren illerden Kocaeli ve İstanbul illeri hari?, en fazla gö? veren diğer illerden deprem ve güvenlik nedeniyle gö? edenlerin payı olduk?a düşük kaldı.

SONUÇ

Türkiye genelinde gö? eden nüfusun payında artan bir eğilim gözlenirken, 5 yaşın üstündeki nüfusun yüzde 11'ini oluşturan 6,7 milyon kişi 1995-2000 döneminde yurt i?inde gö? etti. Bu kişilerce en yoğun gö? edilen ve en yoğun gö? veren yerleşim yerleriyle, gö? edenlerin öne ?ıkan nitelikleri şöyle belirlendi:

"Gö? edenlerin yaklaşık yüzde 70'i iller arasında, yüzde 30'u il i?indeki yerleşim yerleri arasında gö? etmektedir. Gö? edenlerin yaklaşık 58'i şehirden şehire, yüzde 20'si şehirden köye, yüzde 17'si köyden şehire ve yüzde 5'i köyden köye gö? etmiştir. Verdiği gö?ten, aldığı gö?ün en fazla olduğu ilin başında İstanbul gelmekte ve bu il en fazla Ankara'dan gö? almaktadır. Aldığı gö?ten verdiği gö?ün en fazla olduğu ilin başında Samsun gelmekte ve bu il en fazla İstanbul'a gö? vermektedir. Net gö? hızı en yüksek ilin başında Tekirdağ, net gö? hızı en düşük illerin başında Ardahan gelmektedir.

Gö? edenlerin yüzde 55'i erkek, yüzde 45'i kadındır. Gen? ve yaşlı nüfus gö?ü ?ok az, buna karşılık, gö?lerin büyük ?oğunluğu orta yaşlarda ve özellikle gö?lerin yaklaşık yüzde 20'si 20-24 yaş grubunda yoğunlaşmaktadır. Genelde hi? evlenmemiş ve boşanmış olanlar, özelde ise hi? evlenmemiş erkekler ve evli kadınlar daha fazla gö? etmektedir. Eğitim görmüş olanlardan özellikle ilkokuldan mezun olmuş kişiler daha fazla gö? etmektedir. Gö? eden erkekler kadınlara nazaran daha fazla istihdam imkanı bulmasına karşılık, daha fazla erkek işsiz kalmaktadır. Gö? etmiş kişilerin büyük ?oğunluğu hizmetler ile ilgili ekonomik faaliyetlerde bulunmaktadır.

Gö? etmiş kişilerin yaklaşık ü?te biri tarım dışı üretim faaliyetlerinde ?alışanlar ve ulaştırma makinaları kullananlardır. Gö? etmiş kişilerin büyük ?oğunluğu ücretli, maaşlı veya yevmiyeli olarak ?alışmaktadır. Hane halkı fertlerinden birine bağımlı gö? nedeninden sonra iş arama/bulma, tayin/atama, ama?lı gö?ler gö? olgusunun en önemli nedenini oluşturmakta, kadınların ?oğunluğu evlilik, erkeklerin ?oğunluğu iş arama/iş bulma nedeniyle gö? etmektedir."

2000 YILINDA N?FUSUN Y?ZDE 27,8'İ DOĞDUĞU İLİN DIŞINDA

2000 yılında nüfusun yüzde 27,8'nin doğduğu ilin dışındaki bir ilde yaşamakta olduğu, bu ?alışmada, 1995-2000 döneminde nüfusun yüzde 11'nin, ülkenin göreceli olarak sosyal ve ekonomik bakımdan yeterince gelişmemiş bölgelerinden ve illerinden, gelişmiş batı bölgelerine ve metropollerine gö? ettiği ortaya ?ıktı. Bu kişilerin genellikle eğitimli, bekar, orta yaş grubunda, ?oğunluğunun erkek olduğu, iş bulma/arama nedeniyle gö? ettiği ve tarım dışı ekonomik faaliyet alanında hizmetler sektöründe ücretli, maaşlı ve yevmiyeli olarak ?alıştığı görüldü.