Amerikan uzay mekiğinin tarihçesi

Atlantis’in son seferi yapmasıyla Amerikan Havacılık ve Uzay Dairesi’nin (NASA) 30 yıllık mekik programı sona ermiş oldu. Uzay mekikleri ABD’nin uzay programında çok önemli rol oynadı. İlk kez 1981 yılında sahneye çıkan uzay mekikleri NASA’ya yörüngede nasıl çalışılacağı ve yaşanacağını öğretti.

Ancak aynı zamanda uzay araçları NASA’ya uzay mekiği uçuşlarının tahmin edilenden daha pahalı ve riskli olduğunu gösterdi. ABD’nin uzay mekiği programıyla ilgili önemli tarihler şöyle:5 Ocak 1972’de ABD Başkanı Richard Nixon, uzay mekiği olarak adlandırılan, yeniden kullanılabilir uzay filosu taşıma sisteminin geliştirilmesini öngören 5 milyar 500 milyon dolarlık yasa tasarısını imzaladı.

Uzay aracı, 7 astronot ve 23 ton yük taşıyabilecek ve Yer’in birkaç yüz kilometre üzerinde yörüngeye girebilecek şekilde tasarlandı. 17 Eylül 1976’da prototip mekik Enterprise ortaya çıkarıldı. Motorları ve ısı kalkanı olmayan Enterprise hiçbir zaman uzayda uçması için planlanmadı, bunun yerine atmosferik uçuşlar, sarsılma ve fırlatma testleri için kullanıldı.

12 Nisan 1981’de uzay mekiği Columbia, programın açılış uçuşu için ABD’nin Florida eyaletindeki Kennedy Uzay Merkezi’nden havalandı. Columbia’nın 54,5 saat süren deneme uçuşunu Apollo’nun deneyimli astronotu John Young ve "çaylak" Bob Crippen yaptı. İlk deneme uçuşlarının ardından 11 Kasım 1982’de NASA, mekiğin kullanıma hazır olduğuna karar verdi ve mürettebatın sayısını 4 kişiye çıkardı.

7 Nisan 1983’te astronotlar Story Musgrave ve Donald Peterson uzay mekiği programının ilk uzay yürüyüşünü yaptı. O zamandan bugüne mekik astronotları 161 kez uzay yürüyüşüne çıktı. 18 Haziran 1983’te Challenger uzay mekiği NASA’nın yedinci uzay misyonunu yerine getirdi. Mekikte bulunan 5 personelden Sally Ride, uzaya çıkan ilk Amerikalı kadın oldu. Aynı yılın Ağustos ayında yapılan uçuşta ise Guion Bluford uzaya çıkan ilk Afrika kökenli Amerikalı olmuştu.

25 Ocak 1984’te ABD Başkanı Ronald Reagan ulusa sesleniş konuşmasında NASA’ya bir uzay istasyonu için çalışmalara başlanması talimatı verdi. Freedom (Özgürlük) adı verilen projeyle ABD, Apollo sonrası bir uzay ulaşım sistemi ve yörüngede bir uzay istasyonu olması hedefini yerine getirmeyi amaçlıyordu. 11 Nisan 1984’te uzay yürüyüşü yapan astronotlar Solar Maximum Mission uydusunu tamir ederek, ilk kez yörüngede bir uyduya hizmet götürdü.

12 Nisan 1985’te mekiklerin profesyonel olmayan astronotların uçuşu için yeterince güvenli olduğuna kanaat getirildi ve NASA, Cumhuriyetçi Senatör Jake Garn’ı mekik programının 16. uçuşu için Discovery’nın mürettebatı olmasına izin verdi. Aynı yılın haziran ayında bir Suudi prens, 1986 yılının ocak ayında ise Amerikalı Temsilciler Meclisi üyesi Bill Nelson uzaya çıktı. 28 Ocak 1986’da 6 astronot ve öğretmen Christa McAuliffe, uzay mekiği Challenger’ı taşıyan roketin yakıt tankının perçinlerinin kopması sonucu, kalkıştan 72 saniye sonra patlaması üzerine hayatını kaybetti.

Yapılan soruşturma, kazaya işletme zaafının da neden olduğunu ortaya çıkardı. Yıllar süren kesintinin ardından 24 Nisan 1990’da Hubble Uzay Teleskopu yörüngeye Discovery uzay mekiği ile taşındı. Teleskoptaki arıza 1993 yılının aralık ayında uzaya çıkan astronotlar tarafından onarıldı. 7 Mayıs 1992’de uzay mekiği Endeavour, Discovery’nin yerini aldı. 12 Eylül 1992’de ilk kez evli çift Jan Davis ve Mark Lee beraber uzaya çıktı. Gezide ilk kez bir Japon astronot ile Afrika kökenli bir Amerikalı kadın da yer aldı.

NASA çiftlerin beraber uçabileceklerine karar verdi, ancak Davis ve Lee mürettebat oldukları belirlenince evlendi. 2 Aralık 1992’de Discovery Amerikan ordusu için onuncu ve son uçuşunu yaptı. Sovyetler Birliği’nin yıkılması uzay programını da etkiledi. ABD ile Rusya astronot-kosmonot değişim programını uygulamaya başladı ve Sergey Krikalev mekikle uçtu. 14 Mart 1995’te NASA astronotu Norm Thagard, Rusya’nın Soyuz roketiyle uçan ilk Amerikalı oldu.

Thagard, 4 ay boyunca Rusya’nın Mir uzay istasyonunun mürettebatlığını yaptı. 29 Haziran 1995’te ilk kez bir uzay mekiği Atlantis, Rusya-ABD ortak uzay programı çerçevesinde Mir uzay istasyonuna kenetlendi. Bu kenetlenme, aynı zamanda iki ülkenin gelecekte Uluslararası Uzay İstasyonu’nun ortakları olacağının da habercisiydi. 13 Temmuz 1995’te Discovery uzay mekiği yetmişinci mekik uçuşunu gerçekleştirdi.

4 Temmuz 1998’de mekikler asıl misyonları olan bir uzay istasyonunun inşa edilmesi için çalışmalara başladı. Endeavour, Unity adı verilen bağlantı düğümünü yörüngedeki Rus modülüne iliştirdi. 31 Ekim 2000’de NASA astronotu Bill Shepherd ile Rus kozmonotlar Sergey Krikalev ve Yuri Gidzenko, uzay istasyonunun ilk nüvesi olan Soyuz kapsülüne çıkarak, istasyonun ilk mürettebatı oldular.

1 Şubat 2003’te uzay mekiği Columbia, Dünya’ya dönerken 63 bin metre yükseltide yanarak parçalandı, 7 kişilik mürettebat hayatını kaybetti. Mürettebat arasındaki İsrail’in ilk astronotu İlan Ramon da öldü. Bavul büyüklüğündeki seramik ısı kalkanının kalkış sırasında aldığı zarar kazanın nedeni olarak gösterildi. 14 Ocak 2004’te ABD Başkanı George W. Bush, uzay programının dünyanın dışındaki yerlere ve Ay’a yönlendirilmesini içeren yeni uzay keşif projesini açıkladı. Bush’un projesi, uzay istasyonunun tamamlanmasının ardından mekiklerin emekli olmasını kapsıyordu.

24 Şubat 2011’de uzay mekiği Discovery, 39’uncu ve son uçuşunu yaptı. 16 Mayıs 2011’de uzay mekiği Endeavour, 25’inci ve son uçuşunu yaptı. Endeavour’un yükü arasında 2 milyar dolarlık Alfa Manyetik Spektrometre parçacık dedektörü de vardı. Amerikan uzay mekiği programı, 8 Temmuz 2011’de Uluslararası Uzay İstasyonu’na (UUİ) giden Atlantis’in, 30 yılık programın 135’inci ve son yolculuğunu tamamlayarak bugün TSİ 12.56’da Dünya’ya dönmesiyle sona erdi. Mekikler Dünya çevresini saatte 27-28 bin kilometre hızla dolanıyordu.

Uzay mekikleri Atlas Okyanusu’na bakan ABD’nin Florida eyaleti Cape Canaveral Üssü’ne inemezse ikinci seçenek olarak kıtanın öbür ucundaki California-Mohave Çölü’ndeki Edwards Hava Üssü’ne iniyordu. Uzay mekiklerinin 30 yıllık tarihinde üçüncü iniş alanı seçeneği, yalnızca bir kez, o da 1982’de New Mexico eyaletinin White Sands (Akkum) Çölü’nde kullanıldı. NASA, bundan sonra bir gök taşına ile Mars’a gitmeyi ve özel şirketlerle UUİ’ye ikmali sürdürmeyi planlıyor.