The New-York Daily Tribüne gazetesinin haberi, "Edgar Allan Poe öldü" cümlesiyle başlıyor ve "Bu duyuru pek çok kişiyi şaşırtacak ama çok az kişiyi yasa boğacak" diye devam ediyordu.
"Kuzgun" gibi şiirleriyle "Gammaz Yürek" gibi karanlık polisiye hikayeleriyle tanınan 40 yaşındaki şair ve yazar, 7 Ekim 1849 tarihinde Baltimore şehrinde hayatını kaybetti. Poe henüz hayattayken Amerikan edebiyatının en büyük yazarlarından biri arasına adını yazdırmıştı. Ancak dramatik ölümünün üzerindeki sır perdesi, aradan 175 yıl geçmiş olmasına karşın aralanamadı.
New York'ta yaşayan Poe'nun Baltimore'da ne işi vardı? Neden öldüğü sırada kendisine ait olmayan giysiler giyiyordu? Ölümünden önce yaşadığı hezeyanların ve halüsinasyonların sebebi neydi? Bu soruların yanıtları bir türlü bulunamadı.
Frostburg State Üniversitesi'nde İngiliz dili ve edebiyatı dersleri vermenin yanı sıra Poe Araştırmaları Vakfı'nın idari komitesinde de görev yapan Amy Branam Armiento, "Bu çok heyecan verici bir olay" derken iki asra yakındır kafaları karıştıran ve hayranlık uyandıran bu ölümün halen çözüme kavuşturulamadığına dikkat çekti.
ZOR GÜNLERİ GERİDE BIRAKMAK ÜZEREYDİ
Poe'nun son günlerine dair anlatılanlar oldukça karmaşık. O dönemde New York'ta yaşadığı ve uzunca bir süredir kişisel ve mali sorunlar yaşadığı biliniyor. 1842'de iflasını açıklayan Poe'nun meteliğe kurşun attığı; eşi Virginia'nın 1847'de ince hastalık nedeniyle hayatını kaybetmesinin ardından dul kaldığı ve son 1 yılında gittikçe paranoyaklaşıp pervasız davranışlar sergilediği de çeşitli kaynaklarda aktarılıyor.
Bu kaynaklardan biri Poe'nun arkadaşı John Sartain'in anlattıkları... Sartain'in daha sonra dediği üzere Poe, Temmuz 1849'da önceden haber bile vermeden arkadaşının kapısını çaldı. Oldukça solgun ve bitkin görünüyor, gözlerindeki tuhaf ifade dikkat çekiyordu. Anlaşılan o ki halüsinasyon görmekte olan Poe, birinin kendisini öldürmeye çalıştığına emindi ve Sartain'den bıyığını kesip gizlenmesine yardımcı olmasını istemişti.
Ancak aynı yılın sonbahar aylarında işler düzelmiş gibi görünüyordu. Poe yeni bir dergi projesine verdiği katkı karşılığında hatırı sayılır miktarda bir ödeme almıştı. Üstelik epey varlıklı bir dul olan eski sevgilisi Elmira Shelton'la arasını düzeltmiş olması da Poe'ya iyi gelmişti.
O GECE BALTIMORE'DA NE İŞİ VARDI?
Derken 3 Ekim gecesi Poe bir anda Baltimore'da, oy kullanma yeri olarak da hizmet veren bir bar olan Gunner's Hall'da ortaya çıktı. "Poe'nun neden Baltimore'da olduğunu bilmiyoruz" diyen Armiento, yazarın Richmond'dan New York'a giderken burada mola vermiş olabileceğini söyledi.
Seçim gecesi olduğundan Gunner's Hall tıklım tıklım doluydu. Akşamın ilerleyen saatlerinde, Joseph Evans Snodgrass'a küçük bir pusula iletildi. Pusulada Snodgrass'tan, Gunner's Hall'a gitmesi ve "büyük sıkıntısı var gibi görünen, tükenmiş bir beyefendi olan" arkadaşı Poe'ya yardım etmesi isteniyordu.
Snodgrass, barın kapısından içeri girdiğinde gözlerine inanamadı. Poe neredeyse bilinci kapanmış haldeydi. Üzerinde başka birinin giysileri vardı ve "tüyler ürperten bir aptallık içindeydi". Snodgrass, arkadaşını apar topar bir hastaneye götürdü.
ÖLÜM NEDENİ DELİRYUM TREMENS DENDİ AMA…
Poe hastanede titreme ve hezeyan nöbetleri geçirdi. Sürekli kim olduğu bugün hâlâ bilinmeyen "Reynolds" isimli birini çağırıyordu.
Poe, üç gün sonra Washington College Hastanesi'nde hayatını kaybetti. Bu süreçte durumu gittikçe kötüleşmiş, bir noktada doktorundan kendisini öldürmesini ister hale gelmişti. Doktoru, Poe'nun ölüm nedeninin "deliryum tremens" yani genellikle alkol yoksunluğundan kaynaklanan ve titremelerle kendini gösteren bir deliryum hali olduğunu belirtti. Ancak Poe'ya otopsi yapılmadığı gibi günümüze ulaşan bir ölüm belgesi de bulunmuyor. Öte yandan bir yerel gazetede yazarın ölüm nedeninin "beyin tıkanıklığı" olduğu ifade ediliyordu.
ALKOL BAĞIMLISI OLDUĞU KANITLANAMADI
Poe'nun alkolü kaldıramadığı ve çok küçük miktarda içki içince bile çok sarhoş olduğu biliniyordu. Bu nedenle arkadaşları ve yakınları, Poe'nun ölümünde ve öncesindeki dengesiz davranışlarında alkolün bir rol oynadığını varsayıyordu.
Halbuki modern tarihçilere göre, Poe'nun halüsinasyonları ve diğer tuhaf davranışları alkol bağımlılığının bir işareti değildi. Poe'nun içki içtiği doğruydu ancak alkolik olduğu söylenemezdi zira uzun süreler boyunca içmediği oluyordu. Dahası hayatının son dönemlerinde hiç içki içmeyen kişilerden oluşan bir topluluğa katılmış ve bu konuda pek çok başarılı konferans vermişti.
Bir başka deyişle ya Poe'nun alkolle olan sorunları abartılıp ölüm nedeni olarak öne çıkmış ya da rakipleri ünlü yazarı gözden düşürmek için alkolik olarak yaftalamıştı. Kısacası Poe'nun alkol bağımlılığı nedeniyle öldüğü, kanıtlanamamış bir teori olarak kaldı. Afyon gibi uyuşturucu maddeleri kullandığına dair de söylenti çoktu ancak delil yoktu.
ÜZERİNDEKİ GİYSİLERİN AÇIKLAMASI NE OLABİLİR?
Bir diğer teori de Poe'nun o dönemde Baltimore'da oldukça yaygın olan bir seçim yolsuzluğunun kurbanı olduğu yönünde.
Buna göre, bir siyasi parti adına hareket eden birileri, Poe'yu kaçırıp farklı kimlikler ve isimler altında birçok kez oy kullanmaya zorladı. Nitekim Poe'nun hayranı olan Baltimore'lu William Hand Browne, yazarın ölümünden 10 yıl kadar sonra bir biyografi yazarına yaptığı açıklamada, "Burada yaygın kanı Poe'nun bu çetelerden biri tarafından kaçırılıp alkolle aptallaştırıldığı, zorla sandık başına götürülüp oy kullandırıldığı ve ölüme terk edildiği şeklinde" ifadelerini kullanıyordu.
Bu teori Poe'nun üzerindeki kıyafetleri açıklamaya yardımcı olabilir. Zira Poe giyim kuşamına çok önem veren, hatta bu nedenle züppe yakıştırması yapılan biriydi. Üzerindeki eski püskü buruşuk giysiler, tarzına hiç uygun değildi. Bu kıyafetlerin kendisini kaçıran kişiler tarafından üzerine zorla giydirilmiş olması oldukça mümkündü.
SALDIRI VEYA ZEHİRLENME
Belki de Poe, Baltimore yolunda saldırıya uğradı ve "beyin tıkanıklığı" teşhisine zemin hazırlayan olaylar yaşandı. Günümüzde tıp literatüründe yeri olmayan beyin tıkanıklığı; ruh hali dengesizliğinden baş ağrılarına, beyin hasarına ve nöbetlere pek çok rahatsızlık için kullanılabiliyordu.
Bir diğer teori de Poe'nun zehirlendiği yönündeydi. Yazarın bir ilaçla, gaz lambalarından sızan karbon monoksit gazıyla veya bir tür toksinle zehirlendiği iddia ediliyordu. Ancak modern bilim bu iddiaların hepsini boşa çıkardı.
Poe'nun mezarı defalarca açıldı. Nihayet 1875'te son kez toprağa verilen yazarın mezarının başına bir de anıt dikildi. 2000'li yılların başlarında bilim insanları Poe'nun ve eşi Virginia'nın saç tellerini analiz etti. Poe'nun saçında modern seviyelere kıyasla oldukça yüksek miktarda arsenik, kurşun, cıva, nikel ve uranyum tespit edildi. Ancak bunların hiçbiri Poe'nun zehirlendiğini söylemek için yeterli değildi.
Poe'nun bir cinayet sonucu öldüğünü iddia edenler de oldu. Tarihçi John Evangelist Walsh'un "Midnight Dreary" (Gece Yarısı Sıkıntısı) isimli kitabında yer verdiği iddialara göre, Shelton'ın erkek kardeşleri Poe'nun zengin ablalarıyla evlenmesine karşıydı. Bu nedenle yazarı Richmond'dan süren kardeşler, Poe'nun güvenirliğini azaltmak için sarhoş etmiş ve alkol zehirlenmesi nedeniyle ölmesine yol açmıştı.
BEYİN TÜMÖRÜ YA DA CİNAYET
Öte yandan Poe'nun kuduz, menenjit veya bir beyin tümörü nedeniyle öldüğünü iddia edenler de oldu.
Tümör teorisinin altında, Poe'nun mezarı açıldığı sırada orada bulunan bir görgü tanığının ifadeleri yatıyordu. Bu görgü tanığı, çürümüş bir doku kütlesinin boşalmış kafatasının içinde tıkırtılar çıkararak hareket ettiğini aktarıyordu. (Beyin insan vücudunda en hızla çürüyen organların başında geliyor. Bu nedenle yazar Matthew Pearl, Poe'nun beyninde kireçlenmiş bir tümör olduğunu savunuyor.)
Bunlara ek olarak daha yaygın kabul gören ve daha ikna edici bir açıklama da var. Armiento, "Poe uzmanları, yazarın tüberküloz nedeniyle maruz kaldığı maddelere olan hassasiyetinin arttığı görüşünü benimsemeye meyilli" dedi. Nitekim yukarıda da belirttiğimiz gibi eşi Virginia'yı tüberküloz nedeniyle kaybeden Poe, hayatı boyunca birkaç kez bu hastalıkla savaşmak zorunda kalmıştı.
GİZEMLİ ÖLÜMÜ ÜNÜNE ÜN KATTI
Ancak bu açıklamaların hiçbiri bir kesinlik taşımıyor. Poe'nun neden öldüğüne dair somut bir delil bulunmadığını söyleyen Armiento, "Bilmiyoruz" diye konuştu.
Armiento, ölümüne dair gizemlerin, Poe'nun mirasının değeri ve ününün büyüklüğü üzerinde bir rol oynamış olabileceğini de belirtti. Sonuçta Poe, korku türünün öncülerinden biriydi. Böyle bir ismin tuhaf ve gizemli bir biçimde ölmesinin, bilim insanlarını ve araştırmacıları gelecekte de meraklandırması, fiziksel kanıtların ve tarihi belgelerin tekrar tekrar gözden geçirilmesi çok olası. Armiento, "Onun kim olduğuna ve kim olması gerektiğine dair fikirlerimizi Poe'ya yansıtabiliyoruz" dedi.
National Geographic'in "Murder or madness: What really killed Edgar Allan Poe?" başlıklı haberinden derlenmiştir.