MEDYADA BÜYÜK UZLAŞMANIN ÖYKÜSÜ
Kaza yapan otobüs firmalarının ayrıcalığı ne? Okurlar buna bir türlü anlam veremediklerinden hemen her kazadan sonra kazaya karışan otobüs firmasının adının haberde neden gizlendiğini soruyorlardı.
Okur Temsilcisi olarak yasal durumu inceledim ve firmaları peşinen suçlayıp, haksız biçimde karalamadan nesnel haber yazdığımız, hatta firmanın görüşüne de yer verdiğimiz takdirde, bunun gazetecilik meslek etiği açısından sorun oluşturmayacağı sonucuna vardım. Gazetecilik açısından otobüs firmalarının hakkında haber yazılan diğer kurum ve kuruluşlardan bir ayrıcalığı olamazdı. Olumlu ya da olumsuz gelişmeleri içeren her haber mutlaka “Kim” sorusuna cevap vermeli. Bu görüşümü bugüne değin defalarca bu köşede dile getirdim.
Sabah yazarı Hıncal Uluç da benimle aynı görüşte. Kazaya karışan otobüs firmalarının adının açıklanmasını ısrarla savundu yazılarında. Uluç, 17 Ağustos’ta, haberlerinde otobüs firmalarının adını yazmayan Anadolu Ajansı’nı da eleştirdi. Bunun üzerine AA Genel Müdürü Şenol Kazancı, Uluç’a mektup göndererek, “firma adının yazılmasında hukuki engel olduğunu” savundu.
BİR TELEFONLA BAŞLADI
Oysa ben araştırmıştım, hukuki bir engel yoktu. Uzaktan konuşmakla sorun çözülmeyeceğini bildiğim için AA’yı arayıp bu görüşümü aktarmaya karar verdim. İyi de oldu. AA Genel Yayın Yönetmeni Metin Mutanoğlu ile uzun uzun konuştuk. Mutanoğlu, “Tek aracın karıştığı kazalarda isim verdiklerini ama iki aracın karıştığı kazalarda hatalı olanı belirlemek durumunda olmadıkları için firma adlarını yazmadıklarını” ifade etti.
Ben de zaten “Hatalı olanı belirlemenin bizim işimiz olmadığını ve hüküm içermeyen haber yazmamızın bu endişelerini gidereceğini” anlattım. Sohbet sonunda ortak bir çalışma yürütmeye ve “Trafik kazalarında otobüs firmalarının adlarını yazma kurallarını” belirlemeye karar verdik.
Ayrı ayrı hazırlık yaptık. Önce RTÜK ile görüştüm. “Sadece yasanın 8 ve 9. maddelerinde reklamlarla ilgili düzenlemeler var. Haberde reklama dönüşmemesi kaydıyla firma isminin yayınlanmasında sakınca yok. Ama TV kanalları, reklam olarak algılanıp ceza verileceği endişesiyle program ve haberlerde firmaların adını gizleyerek abartılı önlem alıyor” yanıtını aldım. Otobüs firmalarının yazılmasında RTÜK açısından sakınca yoktu.
Emniyet Genel Müdürlüğü Trafik Dairesi ile de görüştüm. Yasal bir engel yoktu, hatta tam tersine Karayolları Trafik Yasası’nın ek 4. maddesi “Ölümlü trafik kazasına karışan otobüs işleticisinin unvanının, televizyon ve basın organları aracılığı ile kusur oranlarından söz edilmeksizin ilanı, sırrın ifşası ve ticari itibarın ihlali sayılmaz” hükmünü içeriyordu.
1996’da çıkarılan bu yasal düzenlemeyi uygulamak üzere çıkarılan “Trafik kuruluşları görev ve çalışma yönetmeliği” de Kaza İstatistik Büro Amirliği’ne, “Kaza yapan otobüs firmalarını isimlerinin medya ile paylaşılması amacıyla Basın Şubesi’ne bildirme” görevi veriyordu. Yasa çıktıktan sonra bir süre şirket isimleri internet sitesinden duyurulmuştu.
Görüşmelerde edindiğim bu bilgileri, AA’ya da aktardım. Ardından Haber Merkezi Yayın Yönetmeni B. Selçuk Aval ve Hukuk İşleri Müdürü Şerife Gül Arıman ile bir araya geldik. Onlar da hukuki açıdan araştırmışlar, Yargıtay ve otobüs firmaları ile görüşmüşlerdi. Şirket isimlerinin verilemeyeceğine ilişkin bir yargı kararı bulamamışlardı.
ORTAK PAYDA İNSAN HAYATI
AA ile buluşma çok olumlu geçti, onların hazırladığı iki taslak ile benim hazırladığım taslağı birleştirmeye karar verdik. Üç ayrı metni birleştirdim; 10 maddeden oluşan “Trafik kazası haberleri yazım kılavuzu” ortaya çıktı.
Son olarak 12 Eylül’de İstanbul’da buluştuk; bu kez Metin Mutanoğlu’nun yanı sıra AA Genel Müdür Yardımcısı Mustafa Özkaya da katıldı müzakeremize. Sonunda 10 maddelik kılavuz üzerinde mutabakat sağladık. Hürriyet Genel Yayın Yönetmeni Fikret Bilâ ve AA Genel Müdürü Şenol Kazancı da bütün süreci ilk andan itibaren yakından izledi ve destekledi.
Görüş birliği sağlamamızın ardından diğer medya kuruluşlarını tek tek arayarak bilgi verdik. Mutlulukla söylemeliyim ki, beklemediğim kadar hızlı ve büyük bir destek gördük. AA ve Hürriyet ile birlikte toplam 26 medya kuruluşu, kılavuzu benimsedi ve uygulama sözü verdi. Bu kadar medya kuruluşunu görülmedik biçimde bir araya getiren ortak payda insan hayatıydı.
Anadolu Ajansı da bu sabah ayrıntılı bir haberi servise koyarak bu büyük uzlaşmayı kamuoyuna ilan edecek. Bugünden itibaren artık medyada kazaya karışan otobüs şirketlerinin adını gizleme dönemi sona erecek. Umarım bu kılavuz, kamuoyu denetimini artırarak otobüs firmalarını, denetim ve önlemlerini artırmaya yönlendirir; böylece kazalar azalır ve insanlarımız yollarda yitip gitmez. AA ve Hürriyet olarak bu işbirliğinin temel amacı da bu zaten.
DESTEKLEYEN GAZETE VE TELEVİZYONLAR
(Alfabetik sırayla) AA, A Haber, Akşam, Birgün, CNN Türk, Cumhuriyet, Daily Sabah, DHA, Habertürk Gazetesi, Habertürk TV, Halk TV, Hürriyet, Hürriyet Daily News, Kanal D, Kanal 7, Milliyet, NTV, Posta, Sabah, Sözcü, Star, TRT, TV Net, Ülke TV, Vatan, Yeni Şafak.
TRAFİK KAZASI HABERLERİ YAZIM KILAVUZU
1- Trafik kazası haberlerinde kamu yararı esas alınır; yansız, nesnel ve yalın bir dil kullanılır; sansasyonel, peşin hüküm içeren ifadelerden kaçınılır.
2- Ölümlü kazaya karışan taşıtın/otobüsün firmasının adı, firma ya da sürücüyü suçlamadan; kazanın oluş şekli ile ilgili kesin ifadeler kullanmadan yazılır. Fotoğraf ve görüntülerde firma ismi ve plaka buzlanmaz.
3- Kazaya karışan taşıt/otobüs sürücülerinin kusur oranı yazılmaz; bu konuda yorum yapılmaz.
4- Kazaya karışan taşıt/otobüs firmasının yetkililerinin kazayla ilgili görüşüne başvurulur; varsa açıklamalarına haberde mutlaka yer ver
ilir.
5- Görgü tanıkları ya da yolcuların kazanın oluş şekliyle ilgili tanıklıkları nesnel bir dille ve iddia olarak verilir. Abartılı, suçlayıcı ifadeler haberde kullanılmaz.
6- Kaza haberlerinde kaynağı belirsiz açıklama ya da demeç kullanılmaz. Yetkililerin açıklama ya da demeçlerine isim ve unvanlarıyla birlikte yer verilir.
7- Trafik raporu ve kazayla ilgili diğer belgeler de takip edilerek haber yapılır.
8- Trafik kazalarında yaşamını yitiren ya da yaralananların isimleri, yakınlarının öğrendiğine emin olunmadan haber yapılmaz.
9- Trafik kazası haberlerinde kanlı ve insan onurunu zedeleyici fotoğraf ve görüntü kullanılmaz. Ölülerin yakın plan fotoğraflarına yer verilmez; uzak plan fotoğraflarda yüzler mutlaka buzlanır.
10- Trafik kazası haberlerinde firmalar ile yetkililerin kazaları engelleyecek önlemler almalarını sağlamaya ve toplumu kazalara karşı bilinçlendirmeye özen gösterilir. Eğitici, öğretici uzman görüşlerine de haberlerde yer verilir.
DOĞAN GRUBU’NDAN GÖRÜŞLER
Rİfat Ababay (Posta Genel Yayın Yönetmeni): Bu kılavuzun sonuna kadar yanındayız ve biz de gazetemizde uygulayacağız. Çok güzel bir hareket. Tebrik ederim. Bizi üzen tarafı geç kalınmış olması. Keşke daha önce yapılabilseydi de fotoğraflarda otobüs firmalarının adlarının gizlenmesi için uğraşmasaydık.
Rıfat Akkaya (Doğan Haber Ajansı Genel Müdürü) DHA olarak belirlenen bu kılavuzu aynen uygulayacağız. Kazada hayatlarını kaybedenlerin isimlerinin daha aile haber almadan yayınlaması zaten etik açıdan sorunlu bir durum. Bu kılavuz kazaları takip edecek muhabir arkadaşlarımın rehberi olacak.
Erdoğan Aktaş (CNN Türk Genel Müdürü) Trafik kazaları en çok karşımıza gelen haberlerden. Ben her zaman firma isimlerinin kullanılmasından yanayım. Ama bazı meslektaşlarımız farklı düşünüyordu. Bu konunun netleştirilmesi tüm medya açısından önem taşıyor.
Süleyman Sarılar (Kanal D Haber Genel Yayın Yönetmeni) Bu kılavuz trafik kazası haberlerindeki kafa karışıklığını giderecek kadar açık. Kanal D Haber Merkezi olarak benimsiyoruz ve uygulayacağız. Emniyet Genel Müdürlüğü’nün kazaları firma isimleriyle açıklama kararı almasından beri firma isimlerini gizlemiyorduk.
Murat Yetkin (Hürriyet Daily News Genel Yayın Yönetmeni) Hem toplumun haber alma hakkının hem de hak ve özgürlüklerin medya boyutunda gözetilmesini içeren önemli bir girişim. Diğer alanlarda benzeri çalışmalar için örnek alınmalı. Tebrikler.