Otomatik BES’te neler değişti?

Ocak ayında Bireysel Emeklilik Sistemine (BES) otomatik katılım uygulaması ile 5 ila 9 çalışanı olan işletmeler giriş yapacak. Bu kapsamda çoğu küçük işletmeler olan 400 bin işletmede çalışan 2 milyon kişi BES’e dahil olacak. 2018’in Aralık sonunda ise otomatik BES ile ilgili yeni bir yönetmelik yayımlandı. Peki, sistemde neler değişti?

Birinci değişiklik, 2 aylık cayma süresi ile ilgili. Otomatik BES’te işverenleri tarafından sisteme dahil edilen çalışanlar, girdikleri tarihten itibaren 2 ay içinde cayma hakkını kullanarak, ayrılabiliyor. Bu iki aylık süreye de cayma süresi deniyordu. Bu sürede ücretinden BES için yapılan kesinti aynen kendisine iade ediliyor; bir başka deyişle ilk iki ay anapara garantisi sunuluyor. İki ay içinde cayma hakkını kullanmayarak, sistemde kalıp, tasarruf edenlere ikinci ayın sonunda 1.000 liralık ekstra devlet katkısı ödeniyor.

Cayma süresine bin liralık ekstra devlet katkısını hak etme süresi de denebilir. Yoksa çalışanlar otomatik BES’ten istedikleri zaman çıkabiliyorlar; ister, maaşlarından kesinti yapıldığı ilk gün, ister iki ay içinde isterse de iki aydan sonra istediği bir zamanda. Sistem açısından ilk iki ay içinde çıkarsanız caymış oluyorsunuz, iki aydan sonrasında ayrılırsanız çıkmış oluyorsunuz. Yeni düzenleme ile işte bu cayma süresi kavramı kalktı, yerine ‘başlangıç dönemi’ geldi. Yani, ilk iki aylık süreye artık cayma süresi değil, başlangıç dönemi deniyor.

DEVLET KATKISI DEĞİŞTİ
Bir başka değişiklik ise yüzde 25’lik devlet katkısında. Malum, çalışanların maaşlarından kesilerek ödenen katkı paylarının yüzde 25’ine karşılık gelen tutar, devlet katkısı olarak çalışanın hesabına kaydediliyor. Otomatik BES’te devlet katkısı, her ay katılımcıların hesabına nakit olarak yatırılmıyor, taahhüt ediliyor ve çalışanın devlet katkısı hesabında kayıt altına alınıyor. Yeni düzenleme ile artık devlet sadece taahhüt etmiyor, belli bir miktarını da çalışanın devlet katkısı hesabına nakit olarak yatırıyor. Tabii bunun da belirli şartları var. Şöyle ki;

- 3-6 yıl arasında çalışanın devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde 85’i taahhüt olacak, yüzde 15’i ise hesaba nakit olarak devlet tarafından ödenecek.

- 6-10 yıl arasında çalışanın devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde 65’i taahhüt olacak, yüzde 35’i hesaba nakit olarak yatırılacak.

- 10 yıldan sonra ise yüzde 40’ı taahhüt olacak, yüzde 60’ı hesaba nakit olarak ödenecek.

- Emeklilik süresi gelen ya da vefat ve sakatlık nedeniyle otomatik BES’ini sonlandırmak zorunda kalanların ise devlet katkısı hesabındaki tutarın tamamı ödenecek.

BİRİKİMLER HANGİ FONLARDA DEĞERLENECEK?
Otomatik BES’te, çalışanlara faizli ve faizsiz olmak üzere iki farklı fon seçeneği sunuluyor. Sistemde kalınan süreye göre de çalışanlara farklı fonlar sunuluyor. Süreler ve fonlar ve fonların yatırım yaptığı yatırım enstrümanları şöyle:

Başlangıç Fonu: Çalışan sisteme girdiği günden 2 ay içinde maaşlardan yapılan kesintiler başlangıç fonu adı altındaki fonda değerlendiriliyor. Başlangıç fonu, faizli ve faizsiz olmak üzere iki farklı fondan oluşuyor. Faizli fonda; TL mevduat hesabı veya katılma hesabı (yüzde 60), borçlanma araçları, gelir ortaklığı senetleri, kira sertifikaları, ters repo enstrümanları bulunuyor. Emeklilik şirketleri başlangıç fonunda çalışanların birikimlerini bu yatırım araçlarında değerlendirebiliyor. Faizsiz fonda ise; TL cinsinden katılma hesapları (yüzde 60 oranında), bankalarca ihraç edilen borsada işlem gören TL cinsinden kira sertifikaları, gelir ortaklığı senetleri.

Standart Fon: Çalışan iki aydan sonra sistemde kalmaya devam ederse; çalışan tercih belirtmezse birikimleri başlangıç fonunda değerleniyor. Çalışan tercih belirtirse standart fon ya da diğer fonlarda değerleniyor. Çalışan, Otomatik BES’te geçirdiği bir yılın sonunda emeklilik şirketine başlangıç fonunda devam etme ya da diğer fon türlerine geçme tercihini iletiyor. Fon tercihi emeklilik şirketine iletilmezse; başlangıç fonunun faizli ya da faizsiz olma durumuna göre emeklilik şirketi tarafından standart fona geçiş yapılıyor. Emeklilik şirketi de faizli ve faizsiz olmak üzere 2 adet standart fon sunuyor. Standart fonların yatırım yapabileceği yatırım enstrümanları ise şöyle: Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından ihraç edilen TL cinsinden borçlanma araçları, gelir ortaklığı senetleri, kira sertifikaları. TL cinsinden mevduat ve katılma hesabı. Girişim sermayesi yatırım fonu katılma payları, gayrimenkul yatırım fonu katılma payları, Türkiye Varlık Fonu’nda veya altyapı projelerine yatırım amacıyla kurulmuş şirketlerin ihraç ettiği sermaye piyasası araçları. Ters repo, kıymetli madenler, kıymetli madenlere dayalı sermaye piyasası araçları, yatırım fonu katılma payları, borsa yatırım fonu katılma payları.

Diğer Fonlar: Çalışanlar başlangıç fonundan veya standart fondan ayrılmayı tercih ederlerse emeklilik şirketi çalışanın risk profilini çıkartıyor ve buna göre 4 farklı risk kategorisinden faizli fon, 2 adet faizsiz fon seçeneği sunuyor.

Faizsiz Fonlar: Faizsiz fonlarda, faiz içermeyen enstrümanlara yatırım yapılıyor ve İslami finans kurallarına ve katılım bankacılığı prensiplerine uygun emeklilik yatırım fonları çalışanlara sunuluyor. Faizsiz emeklilik fonları; katılım bankalarında açılacak TL, euro, dolar katılma hesapları, faiz barındırmayan TL, euro, dolar cinsi varlıklar ile altın, gümüş gibi kıymetli madenleri içeren sermaye piyasası araçlarından, katılım endeksine ve katılım bankacılığı prensiplerine uygun hisse senetlerinden, altın ve kıymetli madenlerden, faizsiz menkul kıymet yatırım fonlarından, Türkiye’de veya yurtdışında ihraç edilen sukuk (kira sertifikası) ve faizsiz borçlanma araçlarından oluşuyor.

Girişler dijital olacak
Anadolu Hayat Emeklilik Genel Müdürü Uğur Erkan: “Bu sisteme girecek 400 bine yakın işletme olduğu ifade ediliyor. Burada bize düşen görev, herkesle anlaşacağız. Bu işin operasyonu 1000 kişi çalıştıran işletmelerden farklı değil; sözleşme yapıyorsunuz, işçilerin dökümünü alıyorsunuz, paralarının operasyonunu yapıyorsunuz. Kolay değil. Tüm emeklilik şirketleri şu anda sahadalar. 1 milyon 850 bin gibi bir çalışan sisteme girecek. Çıkışlar eskisi gibi olursa sistemde 800-900 bin kişinin kalacağını düşünüyorum. Şu anda işverenler yavaş yavaş emeklilik şirketleri ile iletişime geçmeye başladı ama ay sonuna doğru daha da yoğunlaşır. Burada da sisteme girişleri dijital kanallardan yapmaya çalışıyoruz. İşverenler internet üzerinden teklif alacak. Bizler, 5-9 arası işçi çalıştıran şirketlere standart bir ürün sunuyoruz. Buradaki kurallar çok net, fiyatı da net aslında. Süratle işlemleri sonuçlandırmak için aşamaları geçip sözleşme safhasına geçip bu işi nihayetlendirmek de lazım.”

İşlemler çok kolay
Katılım Emeklilik Genel Müdürü Ayhan Sincek: “Bizlerin 400 bin işletmeyi tek tek ziyaret etmesi mümkün değil. Otomatik BES ilk kurgulandığında online altyapılar yeni yeni oluşturuluyordu. Bu sistemde üçüncü yıla girdik. Artık bütün şirketlerin dijital alt yapıları hazır. Kolay bir prosedürü var. İşveren internet ortamında, işletme adını, vergi levhasını, çalışanların listesini giriyor, doldurması gereken yerleri dolduruyor ve üç-dört adımda işlemi bitiriyor. Çalışanların brüt maaşının yüzde 3’ü otomatik olarak kesiliyor. İşverenler aylık ödenmesi gereken tutarı emeklilik şirketlerinin hesabına transfer ediyor. Bakıldığında küçük işletmeler için bu süreç zor gibi gözükebilir ama sistem çok basit ve anlaşılır bir şekilde. Kılavuzu da takip etseler, 5-10 dakikada halledilebilecek bir prosedür.”

Küçük firmalar katılacak
MetLife Emeklilik ve Hayat Genel Müdürü Deniz Yurtseven: “Ocak ayı içinde 5 ve 9 çalışanı olan şirketler de son aşamada otomatik katılım sistemine girecekler ki, burada yaklaşık 2 milyona yakın çalışanımız var. Bu aşamada küçük firmaların çalışanlarının da sisteme katılması önemli. Zaman içerisinde sistemin anlaşılmasının daha hızlı olacağını ve sistemde yaratılan fon büyüklüğünün en yüksek seviyeye ulaşıp sermaye piyasaları aracılığıyla ekonominin büyümesini finanse edecek düzeye ulaşacağını düşünüyorum. Bunun için hepimiz; hangi şirketten olursa olsun ülkemizin geleceği için ve bireysel refahımız için BES’i mutlaka düşünmeliyiz. Mutlaka tasarruf etmeliyiz.”