Ülkemizde yaklaşık 10 milyon emekli, 17 milyon aktif sigortalı çalışan var. Emeklilerin uzun süreden beri beklediği İntibak Yasası, TBMM’de kabul edildi. Seçim döneminden beri gündemde olan İntibak Yasası, tüm emeklileri zam beklentisine soktu. Bugün değişik sosyal güvenlik kurumlarından emekli olanların neredeyse tamamı, emekli aylığının artacağı hayalinde. Maalesef İntibak Yasası emeklilerin beklentilerini ve hayallerini boşa çıkartıyor. Çünkü; İntibak Yasası bazı SSK emeklilerini ve çok az sayıda Bağ-Kur emeklisini ilgilendiriyor.
İntibak yasasına neden gerek duyuldu?
Öncelikle intibakın emekli aylıklarına zam yapma amacıyla yapılmadığını, fakat zam sonucu doğuran bir işlem olduğunu belirtelim. İntibak, aynı gün sayısında, aynı kazanç tutarı üstünden prim ödemesine karşın, farklı tarihlerde emekli olduğu için farklı tutarda emekli aylığı alanların emekli aylıklarında eşitlik sağlamak için yapıldı. Emekli aylıkları arasındaki farklığa son yıllarda emekli aylığı hesaplama usulünün sürekli değiştirilmesi yol açtı. Çünkü;
- 1982 yılı öncesinde emekli olanlar,
- 1982-1987 yılları arasında emekli olanlar,
- 20 Haziran 1987 tarihli 3395 sayılı kanuna göre borçlanma primi ödeyen ve kamuoyunda süper emekli olarak bilinen emekliler,
- 1988-2000 yılları arasında emekli olanlar,
- 2000 ile 1 Ekim 2008 arasında emekli olanlar,
- Ve 1 Ekim 2008 tarihinden sonra emekli olanların emekli aylıkları farklı usullerde hesaplandı. Bu da aynı kazanç üstünden, aynı gün sayısında prim ödeyenlerin farklı tutarda emekli aylığı alması gibi, adaletsiz ve eşit olmayan bir sonuç doğurdu. İntibak yasası ile yapılan, aynı kazanç tutarı ve aynı gün sayısında prim ödeyenlerin eşit tutarda aylık almasını sağlamaktır. 2000’den önce SSK’dan emekli olan 2 milyon 730 bin emeklinin dosyası tek tek incelenerek, belirlenen usulde Aralık 1999 tarihi itibariyle emekli aylıkları yeniden hesaplanacak. Aylıklar arasında belli oranda da olsa eşitlik ve adalet sağlanacak.
İntibak Yasası’ndan hangi SSK emeklileri yararlanıyor
İntibak Yasası’ndan 2000’den önce SSK’dan emekli olanlar yararlanıyor. 2000’den önce yaklaşık 2 milyon 730 bin emekli var. Bu emeklilerin yüzde 70’i İntibak Yasası’ndan yararlanıyor. İntibak sonucu yaklaşık 1 milyon 905 bin emeklinin aylığında artış meydana geliyor. Emekli aylıklarında artış her emekliye göre değişiyor. Emekli aylıklarından 1 TL den 322 TL’ye kadar farklı oranda artış söz konusu. Artışlardaki farklılığa emeklinin prim ödeme gün sayısı ve üstünden prim ödediği kazanç tutarı belirleyici oluyor. Yapılan intibak sonucunda;
- 207 bin emeklinin aylığında 20 TL’nin altında,
- 293 bin emeklinin aylığında 20 ile 50 TL arasında,
- 340 bin emeklinin aylığında 50 ile 100 TL arasında,
- 471 bin emeklinin aylığında 100 ile 150 TL arasında,
- 291 bin emeklinin aylığında 150 ile 200 TL arasında,
- 258 bin emeklinin aylığında 200 ile 250 TL arasında,
- 45 bin emeklinin aylığında ise 250 TL’nin üstünde artış oluyor.
İntibaktan, yaşlılık, malullük ve ölüm (dul-yetim) aylığı alanlar yararlanıyor. Emekli aylıklarındaki artış tutarı, artış oranı ve aylığı artan kişi sayısı yaşlılık, malullük ve ölüm aylıkları açısından tabloda gösterilmiştir.
Prim ödeme sayısına göre emekli aylıklarındaki artış
2000 yılına kadar emekli aylıkları katsayı gösterge sistemine göre hesaplandı. Yapılan intibakta, emekli aylıklarındaki artışta prim ödeme gün sayısı ve emeklinin gösterge rakamı önemli rol oynadı. 2000’den önce emekli olanlar emekli oldukları tarihteki prim gün sayısı ve gösterge rakamına göre, tablodan yararlanarak emekli aylıklarındaki artışın yaklaşık tutarını hesaplayabilirler.
İntibaktan yararlanan Bağ-Kurlular
İntibak Yasası’ndan az sayıda Bağ-Kur emeklisi de yararlanıyor. 1 Nisan 2002 ile 30 Haziran 2002 tarihleri arasında Bağ-Kur’dan emekli olan 12.186 kişinin intibakı yapılarak emekli aylıklarında artışa gidildi. Bu tarihler arsasında emekli olanların intibakının yapılmasının nedeni, 1 Nisan 2002 ile 30 Haziran 2002 tarihleri arasında Bakanlar Kurulu’nun belirlediği 24 basamaklı gelir tablosunun daha sonra Anayasa mahkemesi tarafından iptal edilmesidir. Anayasa mahkemesince iptal edilen gelir tablosu üstünden emekli aylığı bağlanan 12.186 Bağ-Kur emeklisi, aynı basamak ve gösterge üstünden emekli olanlara nazaran daha az emekli aylığı aldığından mağduriyetleri söz konusuydu. İntibak yasası ile bu tarihler arasında emekli olanlar için yeni gelir tablosu hazırlandı. Ve emekli aylıkları emekli oldukları tarih itibariyle yeniden hesaplandı. Hesaplana yeni aylıklara göre Bağ-Kur emeklilerinin aylıklarında tabloda görülen tutarlarda artış olmakta:
1 NİSAN 2002 İLE 30 HAZİRAN 2002 ARASINDA EMEKLİ OLAN 12.186 BAĞ-KUR EMEKLİSİNİN AYLIK ARTIŞI
6. BASAMAKTAN EMEKLİ OLANLAR 27 TL
12. BASAMAKTAN EMEKLİ OLANLAR 37 TL
18. BASAMAKTAN EMEKLİ OLANLAR 75 TL
24. BASAMAKTAN EMEKLİ OLANLAR 118 TL
İntibak yasasıyla artırılan aylıklar ne zaman alınacak
İntibak yasasıyla emekli aylıklarında meydana gelen artış farkları, 1 Ocak 2003 dönemindeki aylıklara yansıtılacak. Aylığında artış meydana gelen emekli, zamlı aylığını Ocak 2013 ödeme döneminde alacak. Ayrıca fark olarak toplu para alınması gibi bir durumda söz konusu değil. Çünkü, her ne kadar emekli aylıkları Aralık 1999 ayı itibariyle yeniden hesaplansa da, zam Ocak 2013 aylığına yansıtılacağından önceki aylar için fark ödenmeyecek.
Memur emeklileri neden yararlanamıyor?
İntibak Yasası’ndan memur emeklileri yararlanamıyor. Yaralanamamalarının nedeni, aynı derece ve kademe üstünden emekli olan memurlar, hangi yılda, ne zaman emekli olursa olsun, aynı tutarda emekli aylığı almaları. Dolayısıyla, kendi içinde SSK’da olduğu gibi adaletsiz ve eşit olmayan bir durum söz konusu değil. İntibak Yasası; emekli aylıklarına zam yapan bir yasa değil. Aynı gün sayısında aynı kazanç tutarı üstünden prim ödemesine rağmen farklı yıllarda emekli olduğundan farklı tutarda emekli aylığı alanların, emekli aylıkları eşitlenerek adil ve eşit olmayan durumu sonlandırmayı amaçlıyor.
İntibak Yasası neden tüm Bağ-Kur emeklilerini kapsamıyor?
Bağ-Kur sigortalıları 24 basamaktan ibaret olan gelir tablosu üzerinden prim ödüyor ve bu tablo üstünden emekli aylığı bağlanıyor. Emekli aylığı tutarını bulunduğu gelir basamağı ve basamakta bulunma süresi belirliyor. Dolayısıyla, emekliler arasında kendi içinde adaletsiz ve eşit olmayan bir emekli aylığı tutarı söz konusu değil. Ancak, Bağ-Kur emeklilerinin sosyal güvenlik kurumları içinde en az emekli aylığı aldığında ayrı bir gerçek. Ancak, intibak yasası emekli aylıklarına zam yapmayı amaçlayan bir yasa olmadığından Bağ-Kur emeklilerini kapsama almadı.
Ancak, Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilen gelir tablosu üstünden 1 Nisan 2002 ile 30 Haziran 2002 tarihleri arasında emekli aylığı bağlananların mağduriyetinin intibak yasası ile giderilmesi, Bağ-Kur emeklilerinin kendi arasında eşitliği sağlamış bulunuyor.
Emekli aylıklarının geneli düşük, tüm aylıkların artırılması gerek
Hangi sosyal güvenlik kurumundan emekli olursa olsun, emekli aylıklarının geneli düşük. Sosyal güvenliğin öncelikli amacı, hastalık, yaşlılık vb. nedenlerle insanların çalışamadığı dönemde, çalıştığı süredeki hayat standardını sağlamak. Bunun için de hastalık veya yaşlılığı nedeniyle işini yapamadığı sürelerde, geçimini aksatmadan devam ettirecek kadar sosyal güvenlik sisteminden gelir veya ödenmesi gerekir.
Oysa, son yıllarda sosyal güvenlik kurumlarımızın mali yapılarının bozukluğu gerekçe gösterilerek, emekli aylığı hesaplama usulü, emekli aylıklarını azaltacak şekilde düşürüldü. Bu anlayış, intibak yasasını zorunlu kıldı. Emekli aylıklarının geneli iyileştirilmediği sürece, daha pek çok intibak yasasının çıkartılacağına hiç şüphe yoktur.
Genel Sağlık Sigortası nasıl değişiklikler getiriyor?
Gerçek bir reform olan “Genel Sağlık Sigortası”(GSS) 1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe girdi. Toplumun tüm kesimini sağlık sigortalısı yapmayı amaçlayan sistem, son olarak 1 Ocak 2012 tarihinden itibaren, işsizler ve Türkiye’de kesintisiz olarak bir yıldan fazla süre ikamet eden ve kendi ülkelerinde sosyal güvenliği sağlanmamış olan yabancı uyruklular içinde zorunlu hale geldi. Ve bu tarihten itibaren yeşil kartlılar da genel sağlık sigortası kapsamına alındı. 1 Ocak 2012 tarihinden itibaren yaklaşık 1 milyon 700 bin işsiz ile yaklaşık 9 milyon 100 bin yeşil kartlı re’sen genel sağlık sigortalısı yapıldı.
İşsizler re’sen Genel Sağlık Sigortalısı yapıldı
1 Ocak 2012’den önce herhangi bir sosyal güvencesi olmayanlar (işsizler) Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından 1 Ocak 2012 tarihi itibariyle re’sen GSS’ye tescil edildi. GSS’ye tescil edilenlerin gelir testi yoluyla, aile içindeki kişi başına düşen aylık gelir tutarı belirlenecek. Belirlenen gelire göre, prim ödemeden veya prim ödeyerek sağlık yardımı alacaklar.
Gelir testi ne zaman ve kim tarafından yapılacak
1 Ocak 2012 itibariyle, GSS’ye re’sen tescil edilenlere, SGK; durumu bildiren ve gelir testi yaptırması için, mektup gönderdi. İşsiz, SGK’nın iadeli taahhütlü olarak, posta yoluyla gönderdiği mektubu aldığı tarihten itibaren en geç “bir ay” içinde gelir testi yaptıracak. Örneğin; 15 Mart 2012’de SGK yazısını alan kişi, en geç 25 Nisan 2012’ye kadar gelir testi yaptıracak. İsterse mektubu beklemeden de gelir testi yaptırabilecek. Gelir testi için adrese dayalı nüfus kayıt sisteminde (ADNKS) kayıtlı ikametgâhlarının bulunduğu yerdeki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’na başvuracaklar.
Gelir testi için süre geçti mi?
Gelir testi için kamuoyuna açıklanan ve uzun kuyruklara yol açan 31 Ocak 2012 tarihi sadece 1 Ocak 2012 tarihi itibariyle Türkiye’de kesintisiz 1 yıldan fazla süre ikamet eden ve kendi ülkelerinde sosyal güvenliği sağlanmamış olan yabancı uyruklular dışında kimseyi ilgilendirmiyor. Ayrıca, Şubat sonuna kadar uzatılması gibi bir durum da söz konusu değil. Çünkü, yasada bu şekilde bir süre ve uzatma yetkisi yok. Bu açıklamaları olsa olsa idarenin gelir testinin bir an önce tamamlama amacıyla yapılmıştır.
Gelir testi için süre geçmemiştir. SGK’ nın mektubunu aldığı tarihten itibaren bir ay içinde gelir testi için başvurmayan için süre geçmiş olur. Süreyi geçirmenin de herhangi bir cezası yok.
Gelir testine bir ay içinde başvurmamanın yaptırımı
SGK’nın yazını aldığı tarihten itibaren bir ay içinde gelir testine başvurulmaması halinde herhangi bir ceza uygulanmayacak. Ancak, işsizin aile içinde kişi başına düşen aylık gelir tutarı asgari ücretin iki katından (bugün için 1.773 TL) fazla olduğu kabul edilecek ve adına aylık 212.76 TL prim tahakkuk ettirilecek. Ancak SGK’nın yazısını aldığı tarihten itibaren altı ay içinde gelir testi yaptırılması halinde, tahakkuk ettirilen prim, tespit edilen gelire göre düzeltilecek.
Kimler prim ödemeden sağlık yardımı alacak?
Yapılan gelir testi sonunda, aile içinde kişi başına düşen aylık gelirin ortalama tutarı asgari ücretin üçte birinden (bugünkü verilere göre 295.50 TL’den) az çıkanlar prim ödemeden sağlık yardımı alacaklar.
Aylık 35,46 TL prim ödeyerek sağlık yardımı alacak olanlar
Yapılan gelir testi sonunda, aile içinde kişi başına düşen aylık gelirin ortalama tutarı asgari ücretin üçte biri (295,50 TL) ile asgari ücrete (886,50 TL) kadar olduğu tespit edilenlerden, eşlerden biri (tercihlerine göre) GSS’lisi olarak aylık 35,46 TL prim ödeyerek sağlık yardımı alacak. Ailenin diğer fertleri de genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi kapsamında prim ödemeden sağlık yardımı alacaklar.
Aylık 106,38 TL prim ödeyerek sağlık yardımı alacak olanlar
Yapılan gelir testi sonucunda, aile içinde kişi başına düşen aylık gelirin ortalama tutarı asgari ücretten (886,50 TL) asgari ücretin iki katına (1.773 TL) kadar olduğu tespit edilenlerden eşlerden biri (eşlerin tercihine göre) GSS’li olarak aylık 106.38 TL prim ödeyerek, ailenin diğer fertleri de genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi statüsünde prim ödemeden sağlık yardımı alacaklar.
Yıllık 212,76 TL prim ödeyerek sağlık yardımı alacak olanlar
Yapılan gelir testi sonunda, aile içinde kişi başına düşen aylık gelirin ortalama tutarı asgari ücretin iki katından (1.773 TL’den) fazla olduğu tespit edilmesi halinde;
Eşlerden biri (eşlerin tercihi de dikkate alınarak) GSS’li olarak aylık 212,76 TL prim ödeyerek, ailenin diğer fertleri Genel Sağlık Sigortalısının bakmakla zorunlu olduğu kişi kapsamında prim ödemeden sağlık yardımı alacaklar.
Yeşil kartlıların durumu
1 Ocak 2012 tarihinden itibaren GSS tescili yapılan ve prim ödemeden sağlık yardımı alan yeşil kartlılar, yeşil kart vizesinin sona erdiği tarihten itibaren bir ay içinde gelir testi yaptıracaklar. Aile içi kişi başına düşen aylık gelirin ortalama tutarı;
- 295.50 TL’den az çıkanlar prim ödemeden,
- 295.50 TL’den 886.50 TL’ye kadar olanlar aylık 35.46 TL,
- 886.50 TL’den 1.773 TL’ye kadar olanlar aylık 106.38 TL,
- 1.773 TL’den fazla olanlar aylık 212.76 TL prim ödeyerek sağlık yardımı alacaklar.