Müşahitlerin temel görevi oy sayımındaki usülsüzlükleri engellemek gibi görülse de, oyların sayımına geçilmeden önce yapılabilecek hilelerin önüne geçmek de oldukça önemli. Yaşlı ve engellilerin oy kullanırken yardım alması, sandıkların yanına herhangi bir partinin propaganda malzemesinin bırakılması, parti üyelerinin hangi partiye üye olduklarını belli edecek işaretler taşıması müşahitler tarafından oy sayımından önce dikkat edilmesi gereken başlıkları oluşturuyor.
Müşahit Kime Denir?
Sandık kurulunun oluşturulması, oy kullanma, tasnif ve tutanakların tutulması işlemlerini takip eden
yetkiliye “müşahit” veya “gözlemci” denir.
Müşahidin Yasal Hakları
-Müşahitler, sayım masası başında durabilir ve oy pusulalarını görebilirler.
-Müşahitler, sandık sonuç tutanağının birer suretini alabilirler.
-Müşahitler, sayım ve tutanakların tamamlanıp, oy torbalarına konduktan sonra,
bunların İlçe Seçim Kurulu’na teslimi için, sandık kurulu üyeleriyle birlikte İlçe
Seçim Kurulu’na gidebilirler.
-Müşahitler, sandık kurulunun görevlerini doğru bir şekilde yerine getirmemelerinin tespiti halinde,
şikâyet haklarını kullanabilirler. Şikâyetlerinin kabul edilmemesi durumunda, İlçe Seçim
Kurulu’na itirazda bulunabilirler.
MÜŞAHİTLER SEÇİMDEN ÖNCE NELERE DİKKAT ETMELİ
-Müşahitler seçim günü yiyecek ve sularını yanlarında hazır etmeli. Seçim günü sandık civarında bu ihtiyaçların temin edilememesi durumunda sandık başının terk edilmemesi için bu tedbir mutlaka alınmalı
-Ayrıca yedek pili olan el feneri, şarjı dolu olan cep telefonu,şarj aleti,kalemi, kağıt, karbon kağıdı, kimlik kartı, müşahitlik kartı bulundurulması gerekir.
-Seçim günü sandığa giderken müşahitlerin, seçim yasakları başladığı için görünür yerinde herhangi bir siyasi sembol taşıması yasaktır. Bunların taşınması durumunda sandık civarına alınmayacaktır.
SEÇİM GÜNÜ OY KULLANMA İŞLEMİ BAŞLAMADAN ÖNCE YAPILMASI GEREKENLER
-Seçim günü görevli oldukları yerde ilk olarak müşahitler kendini sandık kuruluna tanıtmalı ve sonuç tutanağından bir kopya da kendisinin istediğini söylemelidir.
-Seçim günü sandıkta yaşanan her olay tutanak defterine kaydedilir. İtiraz ve diğer önemli hususların gün boyu bu tutanak defterine kaydedildiğinden emin olunması gerekir.
-Sabah YSK’nın atadığı sandık kurulu görevlilerinden en az 4 kişimin orada bulunması durumunda saat 7.00’da sandık kurulunun oluşturulması gerekir. En az 4 kişinin orada bulunmaması durumunda ise genelgeye göre başka bir kişi sandık kuruluna seçilir, tutanağa yazılır ve kurul oluşturulur. Daha sonra geç kalan görevli gelse dahi yerine atanan kişi o görevden alınamaz. Bu nedenle müşahitlerin erken saatte sandık başında bulunmaları oldukça önemlidir.
-Seçim başlamadan önce daha önceden sandık başkanına verilen çuvalların açılmasının takip ve kontrol edilmesi de önemlidir. Bu çuvalın içerisinde pusula, mühür, zarf ve tutanak defteri bulunur.
-Çuvaldan çıkan pusula ve zarfların mühürsüz olması gerekmektedir. Bu çuval açıldıktan sonra ise kurul önünde mühürlenmesi gerekir.
-Sandık başkanı çuvalı açtığında müşahitlerin ya o sandığın seçmeni ya da herhangi bir siyasi partinin temsilcisi olarak her sandıkta zarfların sayımına, sayıların tek tek tutanak defterine kayıt edilmesine tanık olma hakkı bulunmaktadır.
-Bunun yanı sıra zarfların sandığa ait mühürle mühürlenme sürecinin de takip edilmesi gerekir. Zarfların üzerinde zaten önce ilçe seçim kurulu ya da YSK mührü vardır. Ancak sandık başkanına zimmetlenmiş üzerinde sandığın numarası bulunan mühür sabah burada zarfa basılır. Aynı şekilde oy pusulalarının arkasına da üzerinde sandık numarası bulunan mühür basılır.
-Bu mühürleme sürecinde sandık kurulu ile birlikte mühürlerin zarf ve pusulaların arkasında tam olarak nereye basılacağının kararlaştırılması gerekir.
- Ancak daha önceden kararlaştırılandan farklı bir yere basılmış mühür görüldüğü durumda ona yakından bakma talebi edilebilir.
-Oy kullanma işlemi saat 8.00’de başlamadan önce sandıkların kontrol edilip içinde zarf olup olmadığı kontrol edilmeli. Eğer kanunen seçim başlama saatinden önce usulsüz olarak sandığa zarf atıldığı tespit edilirse bunun tutanağa geçirilmesi gerekir.
OY VERME İŞLEMİ BAŞLADIKTAN SONRA YAPILMASI GEREKENLER VE KURALLAR
-Seçmen listesinde kayıtlı olan bütün seçmenler, fotoğraflı ve TC kimlik numarası bulunan kimlik belgesini göstermek zorundadır.
-Okuma yazması olmayan seçmenlerle birlikte başkasının kabine girmesi yasaktır.
-İstisna olaraksa görme engelli ve elini kullanamayan engelli seçmenlere akrabaları refakat edebilir. Bu seçmenlerin yanında yakını bulunmaması durumda ise seçim alanında bulunan herhangi birinden yardım istenebilir.
-Refakati sadece bir kişi gerçekleştirebilir ve bu kişi daha sonra başka bir kişiye refakat edemez. Refakat pusulanın yüksek sesle okunması suretiyle gerçekleşir.
-Burada önemli olan husus ise sandık kurulundaki görevliler hiçbir şekilde oy kullanma kabininde bulunamaz, refakat edemez.
-Kabinde oy kullanılırken fotoğraf çekilmesi ve telefonla konuşulması yasaktır.
-Seçmenlerin listedeki bölümde kendi isimlerinin karşısına imza atması ve bu imzaların kontrol edilmesi gerekir. Başka bir kişinin isminin bulunduğu alana imza atılmamalıdır. Eğer bir seçmen başka bir seçmenin yerine imza atmışsa diğer seçmen geldiğinde oy kullanamayacaktır.
-Güvenliği sağlamakla yükümlü kolluk kuvvetleri (polis, jandarma vs.) oylarını görev yerindeki sandıklarda kullanabilirler.
-Oy verme işlemi sırasında herhangi bir sorun ile karşılaşıldığında önce sandık görevlisine sözlü olarak bildirilmelidir. Sandık başkanı ve görevlileri uyarıları dikkate almadığı durumda itiraz/şikayet dilekçesi doldurarak kurula sunulmalıdır. Muhalefet şerhi dilekçesini müşahit kendisi hazırlayamaz, bunu sandık görevlilerinin birisinden istemesi gerekir. Daha sonra şikayet ve muhalefet şerhinin tutanak defterine işlenmesi gerekir. Müşahitlerin kendilerinin tutanak tutması durumunda sandık başkanı veya sandık görevlilerinin imzalanmasının sağlanması gerekir.
OY VERME İŞLEMİ BİTTİKTEN SONRA YAPILMASI GEREKENLER
Oy kullanma işlemi 17.00’de biter. Kayıtlı tüm seçmenler oy kullanmış olsalar bile, 17.00’den önce seçim sona erdirilemez ve sayıma kesinlikle geçilemez.Saat 17.00’de kapıda bekleyen seçmen varsa, kimlikleri sandık kurulu tarafından ve yalnızca o seçmenlerin oy kullanmasına izin verilir.
OYLARIN SAYILMASI SIRASINDA YAPILMASI GEREKENLER
-Sayım işlemine geçilmeden önce dışarıda kalan fazla zarf ve pusulalar sayılmalı, mühürleri kontrol edilmeli ve ardından tutanak defterine kaydedilmelidir.
-Daha sonra listelerdeki imzalar sayılıp kaç kişinin oy kullandığı tespit edilmeli. Bu işlem sandıktan kaç tane zarf çıkması gerektiğini gösterir.
-Sandık açıldığında öncelikle zarflar sayılmalı ve geçerli ve geçersiz olan zarflar ayrılmalı. Zarflar sayıldığında eğer sandıktan listedeki sayıdan fazla zarf çıkarsa önce geçersiz olanlar elenir ve hala fazla zarf varsa bu durumda sandık başkanı fazla olan sayı kadar zarfı, zarfların arasından seçerek bunları kuruldaki herkesin gözü önünde yakarak imha eder. Bu da tutanak defterine kaydedilir.
-Bu işlemlerin ardından oy sayımına geçilir.
-Oy sayım işleminde sandık başkanı salonda bulunan herkesin görebileceği şekilde ortaya geçmelidir.
-İki yanına da birer sandık görevlisi geçmelidir.
-Sandık başkanı oyların içine konulacağı çuvalın boş olduğunu gösterir.Sandık başkanı zarfları tek tek açmalı ve tercih/evet mührü görülecek şekilde havaya kaldırarak herkesin görmesini sağlamalıdır.
-Müşahitler mührü göremedikleri durumda sandık başkanından tekrar pusulayı görmek isteme hakkına sahiptir.
-Diğer iki sandık görevlisi de birbirini görmeyecek şekilde oyların dağılımı için çizelge tutar.
OY SAYIMI BİTTİKTEN SONRA YAPILMASI GEREKENLER
Sayım bittikten sonra gerekli bilgilerin ve oy sayılarının tutanağa işlenmesi gerekir.Müşahitler tutanağın bir kopyasını temsil ettiği siyasi parti adına alacağını sandık başkanına tekrar hatırlatmalı ve nüshayı almalıdır. Müşahitler aynı zamanda sonuç tutanağı hazırlanırken bilgilerin doğru şekilde doğru yerlere yazıldığını kontrol etmelidir.