Zeka testleri neyi ölçüyor?

Hemen hemen her anne-baba çocuğunun zeka seviyesini merak eder. Birçok aile, ülkemizde de yıllardır uygulanan kimi zeka testlerine başvurarak, çocuğunun zekasını belgelemek ister. Uzman Psikolog Pınar Dursun çocuklara yapılan zeka testleri hakkında bilgiler verdi.

Aileler çocuklarının zeka seviyesini merak eder

Çocuğun zeka seviyesini merak eden aileler, genellikle çocuğunun her becerisini, farklı durumlardaki problem çözme yeteneğini ve akıl yürütme tarzını, hep zeka belirtisi olarak yorumlarlar. Buna dayanarak bir uzmana başvurarak çocukların zeka seviyelerini ölçtürmek isterler. Psikolojik testler genel olarak, davranış paternlerini ölçme ve değerlendirme yoluyla gelecekteki davranışları yordama ya da tahmin etme amacı taşıyan, bazı davranışları standart ve objektif olarak gözlemlemeye yarayan ölçme araçlarıdır. Günümüzde eğitim ve klinik ihtiyaçların yanı sıra tüm alanlarda kullanılır. Bunun bir nedeni, testlerin karşılaşılan problemlere ilişkin pratik çözümler getirmesi ve özellikle objektif yönüyle kullanan kişiye kolaylık sağlamasıdır.

Testler genel zeka, yetenek-beceri ve kişilik olarak üç başlıkta toplanabilir. Güncel olarak kullanılan yüzlerce testler arasında zeka testleri çok önemli ve geniş bir yer tutar. Şu an günümüze kadar geliştirilmiş olan 14 bireysel, 8 grup zeka testi ve yedi gelişim testi toplam 29 adet olarak saptanmıştır.

Zeka nedir?

Zeka testlerine geçmeden önce, zekanın ne olduğunu anlamakta fayda var. Popüler anlamda zeka, genel öğrenme kapasitesi, çevresini kontrol edebilme yetisi, soyut düşünebilme ve yargılama yeteneği olarak tanımlanabilir. Aynı zamanda çevreye uyum sağlama, çevreyi değiştirme, değerlendirme, karmaşık fikirleri algılayabilme ve üretebilme, deneyimlerden ders çıkarma, hızlı öğrenme ve ilişkileri kavrayabilme yetisini de içerir.

Tanımı gibi zekanın ölçümü de halen tartışma konularından biridir. Her ekolun kendine göre ölçme yöntemi vardır, ancak kullanılan testler zekanın doğasını anlamak için yeterli olmayabilir. En kabul gören teknik, bireylerin zeka bölümlerini Intelligence Quotient ya da "IQ" skorunu bulmaktır. Son zamanlardaki yaygın görüş tek bir zeka yerine, çoklu zekanın varlığına ilişkindir. Yani, zeka birden çok yetenek ya da beceri alanının toplamıdır. Bu nedenle bir bireyin zekası okul ya da akademik başarısına denk değildir. Bir bireyin analitik düşünebilmesi, bu öğrendiklerini deneyimlerine yansıtabilmesi daha önemlidir.

Bireysel zeka testleri

Bireysel laboratuar testleri olarak hayata başlayan zeka testleri Charles Darwin'in kuzeni ve tıp doktoru olan Sir Francis Galton ile ilk örneklerini vermiştir. Zekanın kalıtımsal olduğuna inanan Galton, çeşitli duyu-motor ve fiziksel ölçüm teknikleri ile bunu kanıtlamaya çalışmıştır. Ancak zeka testleri deyince akla Galton'dan çok ilk Fransız Alfred Binet ve Theodore Simon gelir. 1900'lü yılların başında, Fransa'da Eğitim Bakanlığı'nca tutarlı okul başarısı gösteremeyen çocukları belirlemek için özel bir komisyon oluşturulmuş ve 30 soruluk değerlendirme aracı geliştirmişlerdir. Daha sonradan, Fransa'dan ABD'ye sıçrayan çalışmalar sonucu Stanford Üniversitesi'nden Terman'ın revize ettiği zeka testi ile 1916 yılında "zeka bölümü" (IQ) kavramını geliştirilmiştir. Böylelikle günümüzde kullanılan iki yaşından itibaren her yaşa kadar kullanılan Stanford-Binet Zeka Testi'ne adını vermiştir. Binet'den sonra David Wechsler 1937 yılında ilk yetişkin zeka testini geliştirmiştir. Wechsler tek puan yerine, alt ölçeklerle sözel ve performans alanda zeka bölümü (IQ) skorları vermektedir.

Şu an 6 ile 17 yaş arasındaki çocukların zeka düzeylerini ölçen çocuk versiyonu (WISC) bugün en çok tercih edilen zeka testleri arasındadır. Bu testin ülkemizdeki adaptasyonu ise 1915 yılında gerçekleşmiştir.

Zeka testi nasıl uygulanır?

Bireysel zeka testlerinde testi uygulayan kişi ile uygulanan kişi sessiz bir odada yüz yüze bulunur. Uygulayan uzman, soruları sorar ve değerlendirilen kişinin yanıt vermesini bekler. Sözel yanıtların yanı sıra, uygulanan testin niteliğine göre, kişiden yapboz yapması ya da resimleri kategorize etmesi gibi aktif faaliyetler de yapması beklenir. Şu an en yaygın uygulanan Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği (WISC) ve Stanford-Binet Zeka Testi yaklaşık 1,5 saat sürmektedir.

Bireysel zeka testlerine örnek olarak, Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği (revize edilmiş, WISC-R), Wechsler Yetişkinler Zeka Ölçeği (WAIS), Porteus Labirentleri, Peabody Resim Kelime Testi, Goodenough-Harris Adam çizme testi verilebilir.