Yeme bozukluğu nedir, belirtileri nelerdir? Hangi durumlarda ortaya çıkar?

Yeme bozuklukları; beslenme yetersizliği, aşırı beslenme, depresyon, madde bağımlılığı, anksiyete gibi ciddi sorunlara neden olabilen, yeme alışkanlıklarındaki sapmalardır. Yeme bozuklukları psikiyatrik problemler arasında çok yaygın olarak görülmektedir ve çoğunlukla genç kadınları etkilemektedir. Bu durum mortalite ve morbidite açısından yüksek riske sahiptir. Yeme bozuklukları adolesanlarda (ergenlik dönemindeki kişiler) ve genç erişkinlerde, oldukça yaygındır.

Son yıllarda giderek önem kazanan ve özellikle gençlerde yaygınlığı ve sıklığı giderek artan yeme bozuklukları Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından “önemli tıbbi durum” olarak tanımlanmaktadır. Yeme tutumu ve beden algısının bozulduğu bu durumda, kişiler bedenini olduğundan şişman ya da şekilsiz bulmakta, çok kısıtlı gıda almakta, yemekleri takiben kusma veya kendini kusturma, laksatif kullanma ve aşırı egzersiz gibi davranışlar sergileyebilmektedirler.

Son 20 yılda daha çok artış gösterdi

Kişilerin fiziksel görünümlerine gereğinden fazla önem vermesi, özellikle adolesanlarda yeme bozukluklarının artışına yol açmaktadır. Amerika'da yapılan çalışmalar, yeme bozukluklarının son 20 yılda önemli derecede artış gösterdiği üzerinde durmaktadır. Amerikan Psikiyatri Birliği (APA), klinik yeme bozukluklarını; Anoreksiya Nevroza, Bulimiya Nevroza, sınıflandırılamayan (atipik) yeme bozuklukları özellikle tıkanırcasına yeme sendromu olmak üzere 3 grup altında toplamaktadır.

Üniversite öğrencileri; gerek içinde bulundukları yaş, gerekse muhtemel psiko-sosyal ve ekonomik zorlanmalar nedeniyle yeme bozuklukları için risk grubunu oluşturmakta ve bu konu ile ilgili eğitim ve önleyici tedbirlerin alınması, korunmanın sağlanması, şayet hastalık oluşmuşsa tedavinin sağlanması önem taşımaktadır. Genç kızlarda anoreksiya nervozanın binde bir, bulimiya nervozanın yüzde bir olduğu bildirilmektedir. Erkeklerde daha seyrektir. Klinik örneklerde erkek-kadın oranı, 1/10 dur.

Anoreksiya nevroza nedir? Belirtileri nelerdir?

Anoreksiya nervozadaki temel belirtiler; zayıf bir bedene sahip olma arzusu, kilo almaktan aşırı korku, beden imgesinde bozukluk ve adet kesilmesidir. Hasta kilo kaybetme amacıyla özel davranış biçimleri geliştirir. Hastaların yaklaşık yarısı bütün yiyecek alımını ileri derecede azaltarak kilo kaybeder. Bazıları yoğun egzersiz yapar. Hastaların diğer yarısı sıkı diyet uygular, ara sıra kontrol kaybederek tıkınırcasına yemek yer ve ardından bu yediklerini kusarak çıkarır. Hastalar aldıkları besinlerin kilo yapıcı etkisini azaltmak için laksatif (ishal yapıcı), diüretik (su atıcı) gibi ilaçlara da başvurabilirler. Sonuçta hasta, sağlığını tehdit edecek ölçüde zayıflamış oluyor ve önüne geçilmesi güç sorunlar oluşmaya başlıyor.  Anoreksiya nervoza için en riskli yaşlar 14 -15 yaşlarıdır. Genelde ergenlik döneminde başladığı bildirilir ancak çok enderde olsa 9 yaşında ve menopoz sonrası kadınlarda başladığı bildiren çalışmalar da vardır. 

Bulimiya nevroza nedir? Belirtileri nelerdir?

Bulimiya nervoza, aşırı yeme atakları ve ardından gelen kusmaların ön planda olduğu bir yeme bozuklukları tablosudur. Hasta yine zayıf bir bedene sahip olmak istediği için anoreksiya nervozada olduğu gibi yediklerini dışarı atmak, kalori yapıcı etkilerini gidermek için çeşitli yollara başvurur. Ancak bu tabloda farklı olarak hasta hafif kilolu ya da normal beden ağırlığındadır. Bulimiya nervoza için ise tipik başlangıç 18-19 yaş arasıdır.

Yeme bozukluklarının nedenleri nelerdir?

Yeme bozuklukları, sadece yiyecek ve ağırlık ile ilişkili değildir. Bedensel belirtiler ön planda gibi görünse de, ciddi psikiyatrik sorunlarla birlikte ilerler. Oluşan bir yeme bozukluğu, içsel yaşanan karmaşaya dışsal bir çözüm getirmektir. Yeme bozukluklarının oluş nedenleri, tam olarak bilinmemektedir. Etiyolojide biyolojik ve psikososyal nedenlerin birlikte rol oynadığı sanılmaktadır. Yeme bozukluklarının altında yatan sebepler; düşük benlik saygısı, depresyon, kontrol kaybı duygusu, değersizlik, kimlik karmaşaları, aile içi iletişimde problemler ile ilişkilendirilmektedir.

Yeme bozuklukları tedavisi nasıl olur?

Giderek artan ve ölüm oranı yüzde 10’lara yaklaşan bu hastalıkların tedavi protokolü, multidisipliner olmalıdır. Tedavi psikiyatri uzmanının öncülüğünde, beslenme ve diyet uzmanı, endokrinoloji hekimi gibi dalların uzun zamanda ve gerekirse hastanın hastaneye yatışı yapılarak tedavi ettikleri hastalık grubudur. Bu hastalıklarda endikasyonu kanıtlanmış ilaç tedavisi henüz mevcut değildir. Tek bir tedavi yaklaşımından çok, birçok yaklaşımın bir araya gelişi ile hastaya yardımcı olmak uygun olur. Psikoterapi vazgeçilmezdir, aile ile iş birliği ve ailenin tedaviye doğru katılımı önemlidir. Tedavideki ilk hedef genellikle tedavi talebi az olan hastanın tedavi iş birliği içinde olmasıdır.

Yeme bozuklukları tedavi sonrasında da tekrarlayabilir

Beslenme tedavisinde hastaya ilk olarak düzenli yeme alışkanlığını ve sağlıklı bir diyet kabul ettirilmelidir. Diyette, hastanın istediği yiyecek, arzu ettiği miktarda olmalıdır. Yeme bozukluğuna sahip olan kişi, tehlikede olmadığına ve yardıma gerek duymadığına inanır. Bu durumu yıkmak ve yardım almasını kabul ettirmek için ailenin de eğitim alması ve bilgilendirilmesi gerekmektedir. Tedavi süreci birkaç aydan birkaç yıla kadar sürebilir. Ancak yeme bozuklukları, tedaviden sonra da tekrarlayabilmekte ve hala bir sorun olmaya devam edebilmektedir. Bu nedenle kişinin, düzenli kontrollerini aksatmaması gerekmektedir.