Mükemmeliyetçi çocuğuma nasıl yardımcı olurum?

Eğer sizin çocuğunuz onlardan biriyse mutlaka biliyorsunuzdur, mükemmeliyetçi yapıya sahip çocuklar işler istediği gibi gitmediğinde ya da bir şeyi olması gerektiği gibi yapamadığında sinir krizi geçirecek kadar zorlanabilir ve aynı şekilde sizi de zorlayabilirler.

Örneğin, sayıları yazmayı öğrenen 6 yaşındaki çocuğunuza sadece 5’i ters yazdığını söylediğiniz için kendini yere atıp yumruklar savurması bazılarımız için hiç de şaşırtıcı değildir.

Mükemmeliyetçilik, genel olarak çocuğun kendisini rahatsız eden durumları kontrol etme çabası olarak tanımlanır. Ancak mükemmeliyetçiler için rahatsızlık verici durumun engellenmesi sadece anlık bir rahatlama sağlar, mükemmeli yakalayamama kaygısı tam yanı başlarında belki de hayatları boyu devam eder.

Mükemmeliyetçi çocukların kendilerine yüksek, neredeyse başarması imkansız hedefler koyduklarını ve bu standartları yakalayamayınca da kendilerini acımasızca eleştirdiklerini görebiliriz. Bazı çocuklar mükemmeliyetçi karakter özelliğini yapıcı şekilde kullanıp başarma motivasyonu ve konsantrasyonu yüksek verimli kişiliklere dönüşürken bazıları için maalesef ki mükemmeliyetçi yapı, gelişimsel fonksiyonlarını bozan yüksek düzeyde endişe, kaçınma davranışı, yapılan yanlışlara aşırı tepki gösterme, düşük özgüven ve hatta depresyonla sonuçlanabilir. Mükemmeliyetçi karakter özelliklerinin çocukların okul uyumunu, ödevlerini tamamlama becerisini, yeni aktiviteleri denemesini, sosyal ve sportif faaliyetlerden keyif almasını engelleyici etkisi sıklıkla gözlemlenir.

Hepimiz biliriz ki çocukları ellerinden gelenin en iyisini yapabilmek için motive edebilmek, potansiyellerini ortaya çıkarmak için cesaretlendirmek gereklidir ama doğal yapısı mükemmeliyetçi olan çocuklar için “en iyiyi yapabilme” dürtüsü çoğu zaman tüketici ve taşıması büyük bir yük haline gelir.

MÜKEMMELİYETÇİLİĞİN SEBEBİ NEDİR?

Araştırmalar, mükemmeliyetçiliğin ortaya çıkışında çocukların başarı ve başarısızlık konusunda erken dönem tecrübelerinin, aldığı mesajların önemli olduğunu gösteriyor. Eğer çocuğun eleştirel yaklaşıma sahip ebeveynleri varsa ve ebeveynlerinin kendisinden mükemmel olmasını beklediğini düşünüyorsa bu eğilimde bir yapı geliştirebilir. Bunlar dışında genetik aktarımla belirlenen mizaç özellikleri de mükemmeliyetçiliği etkiliyor. Aşırı duyarlı ve endişeye yatkınlık gösteren çocuklarda mükemmeliyetçilik daha fazla görülüyor.

MÜKEMMELİYETÇİ ÇOCUKLARIN TEMEL ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

Genelde mükemmeliyetçi çocukların katı bir düşünme biçimi vardır.

İmkansız derecede yüksek standartlar yakalamaları gerektiğine inanırlar. Örneğin, sınıf birincisi olmak zorunda olduğunu düşünebilir.

Bunun yanında hatalarını da genelleştirme eğilimindedir. Yani, küçük bir hata yaptığında bile yaptığı çalışmanın tamamen “çöp” olduğunu düşünür. Olumlu özelliklerini küçümserken olumsuz özelliklerini abartma eğilimindedir. Bu bozuk düşünme biçimi çocuğun hayata bakış açısını olumsuz bir şekilde filtreler. Bu çocuklar için hayat, akranlarına göre çok daha zordur denebilir. Bu çocuklar daima çabalarının işe yaramayacağı ve başarısız olacakları korkusunu tetikleyen durumları fark edip, olumlu tecrübeleri görmezden gelmeye eğilimlidirler. Bu algı, kendilerine karşı eleştirel olmalarına sebep olur ve zamanla özgüvenleri iyice düştüğünden kaçınma davranışını daha çok sergilemeye başlarlar.

Mükemmeliyetçi çocukların en büyük problemi yeterince iyi olamayacakları kaygısıyla yeni durumlar karşısında hemen pes etmeleri ya da risk almaktan tamamen kaçınmalarıdır. Yeni şeyleri denemeye direnç de doğal olarak bu çocukların gerçek potansiyellerinin gerisinde kalması anlamına gelir.

Ebeveynler mükemmeliyetçi çocuklar karşısında neler yapabilir?

BASKIYI DURDURUN:

Mükemmeliyetçi çocuğunuzun endişelerini makul beklentilere dönüştürmesine yardımcı olabilirsiniz. Performans, test sonuçları ve notlara vurgu yapan akademik başarının önemini vurgulamadığınıza emin olun, okul dışı etkinliklere ağırlık verin. Çocuğunuz beden dersinde maç yaptıklarını söylüyorsa kimin yendiğini ve çocuğunuzun kaç tane basket attığını sormayın. Bunlar yerine basketten ne kadar zevk aldığını, basket atabilmek için ne kadar çok çaba gösterdiğini, kararlılığını ve oyun sırasındaki centilmenliğini övün. Çocuğunuz yenmenin her şey demek olduğunu düşünmemeli. Ayrıca mükemmeliyetçi çocuklara boş vakitler yaratmak, etrafta boş boş dolaşmak, dinlenebilmek ve bir şeylere yetişme kaygısı olmadan oyalanmak çok iyi gelir. Tüm günlerini program ve aktivitelerle doldurmayın.

ZORLUKLARLA BAŞA ÇIKMA BECERİLERİ KAZANDIRIN:

Çocuğunuza başarı konusundaki kaygı ve korkularını yönetebilmesi için bazı stratejiler öğretmeyi deneyebilirsiniz. En temel iki yaklaşım, hedefleri parçalara ayırmak ve problem çözme becerileri kazandırmaktır. Mükemmeliyetçi çocuklar genelde ev ödevlerini bekletme eğiliminde olurlar ve sınıf önünde sunum yapmak ya da bir takım sporunda oynamak gibi işlerden de tamamen kaçınırlar çünkü bu işlerdeki beklentiler onlara çok büyük görünür.

Çocuğunuzun karşısına çıkan işleri küçük parçalara ayırarak daha ulaşılabilir hedefler edinmesini teşvik edebilirsiniz. Örneğin, ev ödevinin bölümlere ayırıp belirli aralıklarla parça parça yapmasını öğretebilirsiniz, bu çocuğunuza kendini daha iyi hissettirir. Problem çözme becerisi kazanmak ise çocuğun dayanıklılığını arttırır.

Çocuğunuza karşısına çıkan problemleri önce tanımlama, sonra çözüm yolları üzerinde düşünme ve en sonunda da farklı çözüm yollarını test etme şeklinde yönlendirmelerle problem çözme becerisi kazandırabilirsiniz. Zamanla, çocuğunuz problemler karşısında bunalıp geri çekilmek yerine zorlukları daha kolay göğüsleyebilen, daha esnek davranabilen ve daha çok çözüm üretebilen bir yaklaşım geliştirmeye başlayacaktır.

ÇOCUĞUNUZUN BOZUK VE KENDİSİNE ZARAR VEREN DÜŞÜNCE BİÇİMİNİ SORGULAMASINI SAĞLAYIN:

Mükemmeliyetçi çocukların deneyip çaba harcayıp başarısız oldukları durumlar nadirdir çünkü başarı kaygısına dayalı engelleyici düşünme biçimleri yüzünden yeni şeyleri denemezler bile. Mükemmeliyetçi çocuklara engelleyici düşünce biçimini değiştirebilmek için olumlu bir iç ses kazandırmak oldukça önemlidir. Mükemmeliyetçi çocuklara bozuk düşünce biçimlerini sorgulatacak sorular sorabilirsiniz: “Başarısız olacağını gösteren hangi kanıtlar var elinde?” “Bu olumsuz düşüncenin sana faydalı olduğu durum var mı, zararlı olduğu durumlar neler?” “Eğer korktuğun şey gerçekleşirse ne olur ve bunun senin tüm yaşamında ne kadar önemi var?” “Acaba kendine ne demen senin için daha olumlu ve faydalı olur?”. Çocuğun düşünme biçimindeki bozuklukları sorgulayıp daha gerçekçi ve olumlu düşüncelerle yer değiştirmek çocuğun kendisini hatalarıyla eşdeğer görmesini engellemenin ve katı düşünme biçiminin kendisine verdiği zararı görmesinin en etkin yollarındandır.

ESNEK BİR EV ORTAMI YARATIN:

Ev ortamınızda hata yapmanın kabul edilebilir olduğunu, herkesin hata yapabileceğini önemli olanın sonuç değil elimizden gelenin en iyisini yapmış olmak olduğunu vurgulayan bir dil oluşturun. Mümkün olduğunca kendi yanlışlarınızdan, nerelerde yanıldığınızdan bahsedin ve kendi hatalarınıza verdiğiniz tepkilerle rol model olun. Çocuğunuzla hata yapmanın olumlu yanlarını ve hataların size neler öğrettiğini konuşabilirsiniz. Çocuğunuza aktivitelerden keyif almayı, sürece odaklanmayı öğretmeye çalışın. Çocuğunuzun elde ettiği sonuçları değil çabasını övün. Gereken noktalarda da mükemmeliyetçi davranışlarına sınır koyun. Örneğin, en iyiyi yapabilmek için çok uzun süre ödevinin başından kalmadığında, çocuğunuzu uyarabilir, ödev yapma süresini kısıtlayabilirsiniz bile.