Çocuk için oyun ve oyuncağın önemi

Çocuk oyun içinde kendini keşfeder ve pek çok duyguyu yaşayabilir. Böylece empati yeteneği gelişir. Oyun çocuğun sözel olarak dışa vuramadığı pek çok duyguyu açığa vurmasına yardımcı olur, çocuğu rahatlatır, iyileştirir.

Oyun yoluyla çocuk anne olur, baba olur, bebek olur, doktor olur. Kısacası farklı sosyal rollere girerek gerçek hayatı oyununun içine dahil eder.

Oyunun en etkili aracı ise oyuncaktır. Dolayısıyla çocuk için seçilen oyuncaklar da çocuğun gelişiminde en az oyun kadar önemli bir yere sahiptir.

Oyuncak seçiminde nelere dikkat etmek gerekir?

Oyuncak seçiminde oyuncağın, çocuğun takvim yaşı ve gelişim dönemine uygun olmasına dikkat edilmelidir. Ancak şunu da unutmamak gerekir; aynı yaş döneminde de olsa her çocuğun gelişim hızı farklıdır. Bu nedenle oyuncağın üstünde yazan yaş sınırıyla birlikte çocuğun bireysel özelliklerini de göz önünde bulundurmak gerekir. Çocuğun yaş ve beceri düzeyinin üzerindeki oyuncaklar çocukta motivasyon bozukluğu, özgüven eksikliği ve başarısızlık duygusuna sebep olabilir.

Oyuncağın içerdiği materyallere dikkat etmek gerekir. Kanserojen veya zararlı kimyasallar içermeyen oyuncaklar tercih edilmelidir. Aksi halde çocuğun sağlığı tehlike altına girer. Bununla birlikte çocuğun yutma ihtimali göz önüne alınarak küçük parçalı oyuncaklar 3-4 yaş öncesinde önerilmemektedir.

Fazla yapılanmamış, çocuğun hayal gücünü geliştiren, yaratıcılığı destekleyici işlevsel oyuncaklar tercih edilebilir. Yaşa göre, lego, oyun hamuru, doktor seti, mutfak aletleri gibi oyuncaklar bunlara örnek gösterilebilir.

Seçilen oyuncağın çocuğun ilgi alanına hitap etmesi çok önemlidir. Çocuğun oynarken keyif alması, mutlu olması, oyuncağa kendinden bir şeyler katması gerekir. Eğer çocuğun ilgi alanına girmiyorsa o oyuncağın fiyatının, ne kadar eğitici olduğunun veya ne kadar tercih edildiğinin hiç bir önemi kalmaz.

Oyuncakların çocuğun erişebileceği bir konumda olması önemlidir. Çocuk kendi iradesiyle oynamak istediği oyuncağı seçebilmelidir. Bu durum özgüveninin gelişmesini sağlar. Bu noktada çocukta dikkat dağınıklığı yaratmaması adına oyuncak seçeneklerinin azaltılması gerekmektedir. Çocuk oyuncakla oynamayı bıraktığı zaman bir süreliğine oyuncağı kaldırmak ve unutmasını sağlamak, aradan zaman geçince tekrar aynı oyuncağa ilgi duymasını sağlayacaktır. Bununla birlikte oyun bittiğinde çocuğu oynadığı oyuncakları toplamaya teşvik etmek çocukta sorumluluk duygusunun gelişimini sağlar.

Oyuncak seçiminde cinsiyet ayrımı yapmak doğru değildir. Örneğin erkek çocuk bebekle oynarken o bebeğin babası, abisi, arkadaşı rolüne girebilir. Bunu engellemek hayal gücü ve yaratıcılığı sınırlar.

Yaşa göre oyun ve oyuncak seçimi

0-6 ay: Diş kaşıyıcılar ve yumuşak oyuncaklar; 0-6 ay arası bebekler nesneleri ağız yoluyla keşfetmek isterler. Bu nedenle seçilen oyuncaklar daha çok yumuşak, kolayca temizlenebilen, sağlıklı malzemelerden üretilmelidir. Oyuncakların parlak ve canlı renklerden oluşması çocuğun ilgisini çekmesi için önemlidir.

Ses çıkaran oyuncaklar; Yeni doğan bebekler zaman geçtikçe çevresindeki seslere dikkatini vermeye başlarlar. Bu nedenle hışırtılı bez kitaplar, çıngıraklı ve marakas benzeri müzikli oyuncaklar bu dönem için uygundur.

Duyusal oyun ve oyuncaklar; Çocuğun sinir sisteminin ve zihinsel fonksiyonlarının gelişimini destekleyen, duyuları harekete geçiren oyun ve oyuncaklardır. Yağ ile bebeğe yapılan masajlar, titreşimli nesneler, farklı yüzeylere dokunma (pamuk, kum, topak, tıraş köpüğü, sulu oyunlar) gibi etkinlikler bu yaş dönemine örnek gösterilebilir.

Çocuğun yatar pozisyonda görüp uzanabileceği renkli, yumuşak ve sallanan oyuncaklardan oluşan oyun halıları, birbirine geçen halkalar, renkli küpler ve toplar da bu dönem için uygun gösterilebilir.

6-12 ay: Yumuşak oyuncaklar; Bu dönemde bebeklerin tutma, bırakma, atma becerileri ön plandadır. Bunun için seçilen oyuncakların sağlam, kırılmaz ve yumuşak olması önemlidir.

Emeklemeye yardımcı oyuncaklar; Tekerlekli, hareket eden, çocuğun peşinden gidebileceği, uzanabileceği, çocuğun kaba motor becerilerini geliştiren oyuncaklar tercih edilebilir.

Yürümeye yardımcı oyuncaklar; Çocuğun yardımla ayakta durmasına yardımcı olan, ittirerek hareket ettirebileceği oyuncaklar. İlk adım arabası, tutmalı sürülebilen oyuncaklar buna örnek verilebilir.

Duyusal oyuncaklar; Üzerine atılan tül benzeri şeylerin içinden çıkmaya çalışma, örtünün altına saklanan nesneyi bulma, su ile oynanan oyunlar, yetişkin gözetiminde oyun hamuru ile oynama buna örnek olarak gösterilebilir.

Kalın kapaklı yırtılmayan kitaplar, hareketli ve üç boyutlu kitaplar, dokun hisset kitapları, atıp tutabileceği renkli parlak toplar, üst üste dizebileceği küpler, iki parçalı yapbozlar bu yaş için uygun olan oyuncaklardan bazılarıdır.

12-24 ay: İnce ve kaba motoru destekleyici oyun ve oyuncaklar; 1 yaş sonrası çocuk artık yürümeye başladığı için fiziksel aktiviteler ön plana çıkar. Merdiven inip çıkma, tırmanma, koşma, zıplama, atlama çok sık görülen davranışlardır. Bununla birlikte küçük kaslar da gelişmeye başladığı için çocuğun daha rahat kavrayabileceği kalın boya kalemleri, sulu boya ve parmak boyası, büyük parçalı bloklar, bul-tak oyuncaklar, küpler, büyüklüğüne göre sıralanan oyuncaklar, el ve parmak kuklaları önerilebilir.

Sosyal ve dil gelişimini destekleyici oyun ve oyuncaklar; Oyuncak telefon, oyuncak bebek ve arabalar, hayvanlar, bol resimli ve az yazılı kitaplar, müzik aletleri.

2-6 yaş: Çocuğun zihinsel, dil bilişsel, sosyal ve psikolojik gelişimini destekleyici sembolik oyunlar; Çocuğun yaratıcılığını ve hayal gücünü kullanarak bir nesneye kendi görevi dışında anlam yükleyerek oynanan oyunlar ön plana çıkar. Bir muz telefona, bir koltuk eve, ebeveynle oynanan oyunlarda anne bebeğe, çocuk anneye dönüşebilir. Evcilik, doktorculuk gibi oyunlar görülür. Doktor seti, mutfak aletleri, tamir seti, market oyuncakları gibi oyun setleri tercih edilebilir.

2 yaş için: 8-12-24 parçalı yapbozlar, 3 yaş ve sonrası için 24-36-48 parçalı yapbozlar, küçük parçalı legolar, oyun hamurları, kil, kinetik kum, resimli ve konulu kitaplar, boyama kitapları, resim defteri, boya kalemleri, sulu boya, parmak boyası, sayı, renk ve resim eşleştirmeli hafıza kartları, su ile oynanan oyunlar önerilebilir.

Bununla birlikte üç tekerlekli bisiklet, scooter, top oyunları gibi kaba motoru geliştirici açık hava oyun ve oyuncakları tercih edilmektedir.

Okul dönemi; Okul çağı çocuklarının bilişsel ve sosyal gelişimleri oyun ve oyuncak seçimlerini de etkilemektedir.  Bu dönemde masa başı oyun ve etkinlikleri, arkadaş çevresi ile oynanan kutu oyunları daha çok tercih edilmektedir.

Çocukların daha çok yapılanmamış oyuncaklar tercih ettikleri görülmektedir. Maketler, fazla parçalı yapbozlar, küçük legolar bunlara örnek gösterilebilir. Okuma yazmanın öğrenilmesi ile birlikte seçilen kitaplardaki resimler küçülmeye, yazılar ise artmaya başlar.