Engelsiz Mekanlar

Özellikle ülkemizde bulunan 8 milyona yakın engelli ve aileleri için bazı zorlukları aşmak, diğer insanların düşündüğünden de zor olabilmektedir. Hepimiz için hassas olan bu konuları ‘yanlış anlaşılmalara neden olurum’ diye düşünüp, tartışmaktan ve yapıcı değişimlere önderlik etmekten çekinmemeliyiz. Öyleyse öncelikle özürlü ve engelli kelimelerinin sözlük anlamını kendimize tanımlayalım.

Tanımlamaları İyi Yapalım

‘İnsan için normal kabul edilen boyutlar içindeki bir aktivite veya beceriyi yapabilme yeteneğindeki bozukluk sonucu ortaya çıkan eksiklik veya kısıtlılığa özürlülük denir. Engellilik ise yetersizlik veya özürlülük sonucu, kişinin kendisi için normal olan yaşına, cinsiyeti veya sosyo-kültürel durumuna bağlı rollerini yapamayarak dezavantajlı duruma düşmesi olarak tanımlanır.

Ortopedik Engellilerin Mimari Engelleri

Bu tanımlara göre kısaca engelliliği veya özürlülüğü, toplumun genelinin ihtiyaçlarının giderilmesi için belirlenmiş standartların, toplumun diğer bir kısmı tarafından engeller haline gelip, onların yaşamlarına kısıtlaması olarak açıklayabiliriz. Yani asıl olan ihtiyaç sahiplerine, ihtiyaçları doğrultusunda standartlar oluşturmaktır. Özellikle ortopedik özürlülerin sosyal yaşama katılamamasında en önemli neden mimari engellerdir. Bu mimari engelleri, özelimizi yaşadığımız evimizde ihtiyaçlarımıza göre değiştirebiliriz.

Girişi Düzayak Yapalım

İlk olarak evimizin girişini düz ayak yapmalıyız. Eğer bu mümkün değilse rampa eğimi en fazla yüzde 6 olan, genişliği en az 120 cm’lik rampalar yapabiliriz. Rampalardaki enlemesine eğimler olabildiğince az olmalı ve en fazla yüzde 2 olmalıdır. Her enlemesine eğim, tekerlekli sandalyeyi yolundan saptırır. Bu nedenle engelli tekerlekli sandalyeyi doğru bir hat izleyerek sürmekte güçlük çeker, daha da kötüsü bunu hiç başaramaz.

Merdivenler, rampalar ve yüzde 6’nın üzerindeki tüm eğimler bir trabzan ile donatılmalıdır. Trabzanlar bu yapıların başlangıç ve bitiminden en az 30 cm uzun olmalı ve yön değiştirme noktalarında kesintiye uğramamalıdır. Bu alanların düzgün ve gözleri kamaştırmayan şekilde aydınlatılmış olması gerekir.

Kapının Enini Belirlerken

Bir kapının eni tekerlekli sandalyenin genişliği ile sandalyeyi kullananın kollarının kapladığı alan (en az 85-90 cm) dikkate alınarak belirlenir. Kapı önünde tekerlekli sandalyenin manevrasını sağlayacak genişlikte bir boşluk olmalıdır.

Kapı kolunun yanında ve kapının açıldığı kenarda tekerlekli sandalyeyi kullananın kapıyı manevra yapmadan açacak genişlikte bir serbest alanının (en az 60 cm) bulunması gerekir. Kapı kollarının biçimi basit ve kolay tutulabilir olmalı, yüksekliği en az 90 cm, en fazla 140 cm olmalıdır. Menteşelerin bulunduğu kenara yakın yerleştirilen kapı kolu tekerlekli sandalyeyi kullananın kapıyı kapatmasını kolaylaştıracaktır.

Yatak Odaları Işık Almalı

Özürlülerin en çok kullandığı odalar oturma ve yatak odalarıdır. Evin planlaması yapılırken bu odalar, güneş ışığından yeteri kadar yararlanmasını sağlanacak şekilde güneye ya da doğuya bakacak şekilde çözümlendirilmelidir.

Tekerlekli sandalyenin oda içerisinde rahatça manevra yapabilmesi için yeterli alan sağlanmalıdır. Bu alanın daire çapı en az 160 cm’dir. Döşemelerinin sıcak ve temizlenmesinin kolay olmasına, tekerlekli sandalye hareketine zorluk çıkarmayacak olan malzemelerden yapılmasına özen gösterilmelidir.

Elbise dolapları normal kanatlı ya da sürme kapılı olabilir. Dolap yüksekliği tekerlekli sandalye kullananlar için yerden 112 cm yükseklikte olmalıdır. Dolabın altı tam olarak döşemeye oturursa engelli, dolap içine doğru rahatlıkla ilerleyebilir ve dolap içinde hareket edebilir. Dolap odası çözümü en uygun çözüm olacaktır.Yatak kenarlarına ve dolap önlerine özürlü ve tekerlekli sandalye düşünülerek yeterli alan bırakılmalıdır.(en az 76,5 cm)

Tuvaletin Kapısı Dışa Açılmalı

Engelliler günlük ihtiyaçlarını kendi başlarına sağlamada zorlanabileceklerinden ve gelişebilecek tıbbi sorunlar (konstipasyon, idrar tutamama gibi) nedeni ile tuvalet ve banyoda daha fazla zaman geçirirler. Özellikle büyük ve birden çok tuvaleti olan dairelerin bir tuvaleti tekerlekli sandalyeye bağımlı kişilerin kullanabileceği şekilde tasarlanmalıdır.

Tuvaletin kapısı dışa açılmalıdır. Sürme kapılar da kullanım kolaylığı sağlayacaktır. Banyo içerisinde, tekerlekli sandalye ile klozete cepheden ya da yandan ulaşılabilmelidir. Yan duvarda boyu 106,5 cm, yerden yüksekliği 90 cm olan tutunma kolu bulunmalıdır.

Klozetin her iki tarafında yeterli boşluk bırakılmalıdır. Boşluk tek taraflı ise en az 30 cm olmalıdır. Ayaklı bir klozet yerine duvara monte edilen klozet yeğlenmelidir. Klozetin yerden yüksekliği yaklaşık 50 cm olmalıdır. Tuvalet oturağını yükselten aksesuarlar kişisel gereksinimlere göre yarar sağlar. Sifon, duvara paralel veya gömülü olmalıdır.

Tuvaletin önüne veya yanına bir lavabo yerleştirilmelidir. Lavabonun alt tarafı tekerlekli sandalyenin altına girmesine izin verecek yükseklikte (yaklaşık 75 cm) olmalı, alt tarafında keskin ve sivri kısımlar olmamalı, sıcak su ve drenaj boruları için yeterli koruyucu önlemler alınmalıdır. Armatürler dirsekle bile kolayca çevrilebilen kollu tipten seçilmelidir.

Küvet Yeterli Büyüklükte Olmalı

Tekerlekli sandalyeye bağımlı kişiler için uzun kenarına cepheden veya yandan yaklaşılabilen küvetin bulunması gerekir. Küvetin boyutları yeterli büyüklükte olmalı (ortalama 70x170 cm), önünde veya baş kısmında kaymayan bir oturak bulunmalıdır. Yan duvarda yaklaşık 70 cm uzunluğunda tutunma bandı olmalıdır.

Duş Ayarlanabilir Yükseklikte Olmalı

Küvetin olmadığı banyolarda uygun tasarlanmış duşun bulunması gerekir. Duşun zemini az eğimli (en fazla yüzde 2) veya düz olmalıdır. Tekerlekli sandalyenin kolayca girmesine olanak sağlamalıdır.

Yerler kaygan olmayan malzemelerle kaplanmalıdır. Tutamaklar ve oturaklar engellinin duşa, tuvalete küvete veya buralardan tekerlekli sandalyeye geçmesine olanak sağlamalıdır. Duşun yüksekliği ayarlanabilmeli ve gerektiğinde demonte edilebilmelidir. Duş başlığı esnek bir hortumla bağlı olmalıdır. Yardıma gerek olduğunda haber vermek için bir telefon bağlantısı veya panik düğmesi olması olabilecek sıkıntılı durumların önceden önleminin alınmasında etkili olacaktır.

Eşyalar Tekerlekli Sandalye Kullanımına İzin Vermeli

Çamaşır ve kurutma makinesinin yerleri de tekerlekli sandalye kullanan engellinin rahatça kullanabilmesine izin vermelidir. Musluklar itmeli, kollu çevirmeli ya da otomatik kontrollü olmalıdır. Yüksekliği ayarlanabilen bir ayna bulunması, günlük ihtiyaçların rahatça giderilmesine olanak sağlayacaktır.

Aydınlatma Yeterli Olmalı

Mutfağın aydınlatması düzgün ve yeterli olmalıdır. Günlük kullanılan aletlere kolay ulaşılabilmelidir. Tekerlekli sandalye kullanıcılarının fırın, buzdolabı ve eviyeyi verimli kullanabilmeleri için gerekli düzenleme yapılmalıdır. Fırın ve evye köşelere konmamalı ve aralarında yeterli açıklık olmalıdır.

Mutfak tezgahının köşede olması tekerlekli sandalyedeki engellinin çalışmasını kolaylaştırır. Tezgah fırın ile eviye arasına konmalı ve yeterli genişlikte (en az 50 cm) olmalıdır. Tekerlekli sandalye tezgahın ve eviyenin altına zorluk çekmeden girebilmelidir. Bu yolla engelli oturur konumda birçok işi (yemek pişirme, bulaşık yıkama gibi) kendi başına yapabilir.

Anahtarlara Kolay Erişilebilmeli

Evinizin genelinde elektrik anahtarlarına, sigortalarına, zil, diafon ve otomatlara kolay erişilebilmesi için gerekli yükseklik düzenlemeleri yapılmalıdır.

Umarım eviniz için örneklediğim bu birkaç öneri ihtiyaç sahiplerine en azından ufak da olsa çözüm olur.

Unutmamalıyız, aslında engelleri yaratan bizleriz. Engelleri kaldırmaya öncelikle zihnimizde başlamalıyız.

Sorun ve yorumlarınızı bir tuş uzaklığında olan aile mimarınıza syuhay@anneyiz.biz elektronik postasını kullanarak ulaştırabilirsiniz.

Mimar Selim Yuhay