Yirmi yaş dişlerimizi ne zaman çektirelim?

Yirmi yaş dişleri, çenenin iki tarafında en sonda bulunan üçüncü büyük azı dişlerine denir. Genellikle 16 ila 20 yaş arasında çıktığı için bunlara akıl dişi de denir. En son çıkan kalıcı dişler olduğu için, ağzınızda yirmilik dişler için yeterli boşluk olmayabilir. Bu da yirmi yaş dişlerinin dişeti dokusunun veya kemiğin altında veya başka bir dişin yanında gömülü kalmasına yol açabilir.

Dişlerin sağlık sorunlarına neden olduklarında çekilmesi gerektiğini hepimiz biliyoruz ama yirmilik dişler için durum biraz daha farklı. Uzmanlar son dönemde bu dişlerin henüz bir sorun yaşanmadan çekilmesinin doğru olup olmadığını tartışıyor. Bazı ebeveynler, ergenlik çağındaki çocuklarının yirmilik dişlerini, üniversiteye gitmeden önce ve hatta çoğu zaman dişler sorun çıkarmaya başlamadan önce çektirmeyi tercih ediyor.

Uzmanlar, dişlerin garip bir açıyla geldiklerinde, ağrıya, diş çürümesine, iltihaplanmaya, komşu dişlere zarar vermeye veya diğer hastalık belirtilerine neden olduklarında çekilmeleri gerektiğini söylüyor. Ancak böyle bir sorun olmadığında bu dişlerin önceden çekilmesinin iyi bir seçenek olup olmadığı konusunda bir fikir birliği bulunmuyor.

ABD Ulusal Diş ve Kraniyofasiyal Araştırma Enstitüsü Klinik Araştırmalar Merkezi Direktörü Dena Fischer, ağız cerrahının dişleri inceleyip ve klinik muayene ve röntgenlere dayanarak bir karar vermesi gerektiğini belirterek, "Umarım bu bulgulara dayanarak karar veriliyordur" dedi

Biz de yirmi yaş dişlerine ve çektirip çektirmeme tartışmasına biraz daha yakından baktık. Kafamıza takılan soruların yanıtlarını Diş Hekimi Dr. Onur Öztürk'ten aldık...

1) Yirmi yaş dişlerimiz ne için var ve neden bir süre sonra sorun çıkarıyor?

Üçüncü azı dişleri olarak da bilinen yirmi yaş dişleri, genellikle bir çocuğun onlu yaşlarının sonlarında en son çıkan dört diştir ve ağızda en geride, ikinci azı dişlerinin arkasında üst ve alt çenede sağda ve solda birer tane bulunur.

Erken diş çekimini destekleyen uzmanlar, hastalar 15 ila 25 yaşları arasındayken diş çekiminin genellikle daha kolay olduğunu, hastalar gençken diş kökleri daha küçük olduğu için daha kolay çıkarıldığını, daha güvenli ve daha hızlı iyileşme ile sonuçlandığını, ancak tüm ameliyatlarda olduğu gibi burada da riskler olabileceğini söylüyor.

Amerikan Diş Hekimleri Birliği Sözcüsü Louis Rafetto, "Bir ağaç düşünün. Kökleri tam olarak oluşmadan önce ağacı kökünden sökmek daha kolaydır. Bu nedenle dişler, kökler tam olgunluğa ulaşmadan önce, genellikle 20'li yaşların ortalarında çekilebilir” dedi.

Amerikan Halk Sağlığı Derneği de dahil olmak üzere erken diş çekimine karşı çıkanlar ise bu operasyonları gereksiz görüyor. Yayınlanmış bir makale sorun yaratmayan yirmilik dişlerin çekilmesinin bilimsel olarak kanıtlanmış hiçbir sağlık yararı olmadığını söylüyor. Ulusal Sağlık Enstitüleri tarafından düzenlenen bir konferansta da 1980 yılına kadar bu uygulamaya karşı çağrıda bulunulduğu ve son zamanlarda yapılan birkaç çalışmanın bunu yapmak için zorlayıcı bir neden olmadığı bildirildi.

California Üniversitesi Davis Sağlık Tıp Merkezi'nde diş hizmetleri direktörü olan William Love, "Bence bazen diş hekimliğinde ‘Bir dişin çekilmesi gerekiyorsa hepsini çıkaralım' tuzağına düşüyoruz. Birinde sorun çıkarsa, diğerlerinde de sorun çıkacağını düşünüyorlar" dedi.

Bu durumu hastalara çoğu zaman genel anestezi verilmesi ve dört dişin birden alınmasının daha etkili olmasıyla açıklayan Love, sözlerine şöyle devam etti: "Bu iyi bir yaklaşım ancak bir dişle ilgili teşhise dayanarak diğer üçünü de almamalısınız. Dört diş de asemptomatik olduğunda, 'Bunu neden yapıyoruz?' diye sormak gerektiğini düşünüyorum" ifadelerini kullandı.

Ancak Kuzey Carolina Üniversitesi Adams Diş Hekimliği Okulu'nda ağız ve çene cerrahisi profesörü ve eski dekan olan Raymond White tartışmaya farklı bir bakış açısı getirerek, "Semptom olmaması sorun olmadığı anlamına gelmez" dedi.

Yirmilik dişlerle ilgili 100'den fazla hakemli çalışma yürüten White, "çoğu insanın 20 yaş dişi ile ilgili sorun yaşayacağını ve çektirmesi gerekeceğini" söyledi ve ekledi: "Yaşlı hastaların normal yaşam tarzlarına dönmeleri genç hastalara göre daha uzun sürecektir. Ağızlarını açabilmeleri ve her zamanki yiyeceklerini yiyebilmeleri daha uzun zaman alacaktır."

2) Yirmi yaş dişlerinin çekimi normal diş çekiminden neden daha zor? Neden ameliyatla çekilmek durumunda kalınıyor?

2014 yılında yayımlanan bir makalede, asemptomatik yirmi yaş dişlerinin mutlaka hastalıksız ya da problemsiz olmadığı, ancak profilaktik olarak çekilmelerinin sürekli takipten daha iyi olduğu sonucuna varmak için de yeterli kanıt bulunmadığı belirtildi.

Yirmi yaş dişlerinin çekilip çekilmemesine ilişkin Amerikan Ağız ve Çene Cerrahları Birliği (AAOMS) tarafından yayımlanan  2016 tarihli yönergede de benzer şekilde kesin ifadeler yer almıyordu.

Yönergede tüm yirmi yaş dişlerinin çekilmesi gerekmediği vurgulanırken, hastalar ne kadar uzun süre beklerse, bir sorun gelişmesi halinde çekimin ve iyileşmenin o kadar zorlaşacağı uyarısı yapılıyordu. Ancak kişilerin yirmi yaş dişlerini çektirmeyip tüm yaşamlarını olaysız geçirmeleri de oldukça yaygın bir olasılık.

Diş Hekimi Dr. Onur Öztürk, yirmi yaş dişlerinin çene kemiğinin en arkasında yer alan dişler olduğunu ancak çeşitli nedenlerle bu dişlerin normal çıkışlarını tamamlayamadıklarını ifade etti:

“Çene kemiğinde en arkada yer alan yirmi yaş dişleri çıkamadığı zaman adı üzerinde 'gömülü' kalıyor, bu durumda üstünde bir miktar kemik engeli de olunca, buradan serbestleştirerek alınması gereken yirmilik dişler çoğunlukla operasyon ile çekilebiliyor.”

ÇENELER KÜÇÜLDÜ YİRMİ YAŞ DİŞLERİNE YER KALMADI

Öztürk, yirmi yaş dişlerimizin, atalarımız bugünkü gibi işlenmiş gıdalarla beslenmediklerinden dolayı, çiğ et ve sebzeleri parçalayabilmek için kafatasımızda yer etmiş olan çiğneyici dişler olduğunu, günümüzdeki modern beslenme modelinde bu dişlerin normal bir çene fonksiyonu için gerekliliğinin kalmadığını belirtti. Bununla beraber Öztürk, küçülen kafatasında yer bulmakta zorlanan yirmi yaş dişlerinin gömülü kalabileceğini ya da çıkmak için yer bulamayınca enfeksiyon gibi sorunlara yol açabileceğini ve şiddetli ağrılara neden olabileceğini söyledi.

AAOMS'in eski başkanlarından Rafetto, "Herkesin bu dişleri çektirmesi gerekmediğini, ancak kimsenin bu dişleri göz ardı etmemesi gerektiğini düşünüyorum. Her zaman hasta ve doktor arasında yirmi yaş dişlerinin çıkarılmasının riskleri ve faydaları üzerine bir değerlendirme yapılmalı. Pek çok insan er ya da geç yirmilik dişlerini aldıracak, asıl soru şu: En uygun zaman ne zaman?"

Case Western Reserve Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi'nden Prof. Dr. Faisal A. Quereshy, doğru zamanın hastaların gençlik yılları olduğunu düşünüyor. Amerikan Ağız ve Çene Cerrahları Birliği'nin başkanı olan Quereshy, "Bu yaz her hafta neredeyse 25 ameliyat yapacağız, tüm çocuklar üniversiteden eve dönüyor ya da tatilde, bu da ameliyat için ideal zaman" dedi.

Quereshy ve diğer uzmanlar, insan çenesinin binlerce yıl içinde küçüldüğüne ve yirmi yaş dişleri için daha az yer kaldığına dikkat çekti. Ayrıca, florür sayesinde daha az diş çürümesi yaşandığından, insanlar yıllar önce olduğu kadar çok diş kaybetmiyor. Bu da ağızda yer kalmamasının başka bir nedeni olabilir.

Quereshy, "Çenemizde hâlâ aynı sayıda diş çıkıyor ancak çenelerimiz değişti. İnsanlar genellikle enfeksiyon ve çürük ile dişçiye geliyor. Enfeksiyon boyun ve boğaza kadar ilerleyebilir. Bu da gerçek bir tıbbi acil duruma yol açabilir" dedi.

Love, alt çenedeki üçüncü azı dişin genellikle inferior alveolar adlı sinire yakın olduğunu, olası sinir hasarında yanma, iğne batması ve uyuşma hissinin ortaya çıkabileceğini, bunun genç yaşta geçici, ileri yaşlarda ise kalıcı olma ihtimalinin daha yüksek olduğunu belirtti.

3) Yirmi yaş dişi ağrısı vücudumuzda hangi bölgelere etki eder? Gömülü yirmi yaş dişlerinin vücuda zararları nelerdir?

Alabama Üniversitesi'ndeki Birmingham Diş Hekimliği Okulu'nda profesör olan Joana Cunha-Cruz, 2020 yılında yapılan bir araştırmaya atıfta bulunarak, profilaktik diş çekimi ile ilişkili kanama ve enfeksiyon gibi komplikasyon riskinin küçük ama artmış olduğunu belirtti ve diş çekimi sonrasında iyileşme için gerekli olan kan pıhtısının oluşmaması ya da çok kısa sürede eriyerek kemik ve sinirleri açıkta bırakması durumunda ortaya çıkan ağrılı durumdan bahsetti.

Uzmanlar, ebeveynlerin ve hekimlerin ne yapacaklarına karar vermeden önce birçok faktörü göz önünde bulundurması ve çekilmeyen yirmi yaş dişlerinin yakından takip edilmesi gerektiğinin altını çiziyor.

Dişlerin konumunu ve durumunu değerlendirmek, hastanın ne sıklıkla diş hekimine gittiğini belirlemek ve hastanın düzenli fırçalama ve diş ipi kullanımını ne kadar iyi uyguladığını tespit etmek bu açıdan önemli.

Eğer bir hasta diş bakımı konusunda dikkatsizse, sadece yirmi yaş dişlerinde değil, komşu dişlerde de çürükler oluşabilir, bu da dişlerin çekilmesinin daha iyi olmasının bir nedeni. Ancak kişi dişlerini sabah ve akşam olmak üzere günde iki kez fırçalıyorsa, yatmadan önce diş ipi kullanıyorsa ve dişlerin pozisyonu ağızla aynı hizadaysa, uzmanlar çekimi ertelemekte bir sakınca olmadığını söylüyor.

4) Bu dişlerin sağlam kalabilmesi için alınabilecek önlemler var mı yoksa doğası gereği çürümeye mahkûm mu?

Ulusal Diş Hekimliği Uygulama Tabanlı Araştırma Ağı'nın müdür yardımcılarından olan Cunha-Cruz, bazı yirmi yaş dişlerinin çekilmesi gerektiğini ancak bazı bireylerde bu dişlerin yeterli alana sahip olması ve sağlıklı, işlevsel dişler olarak ömür boyu var olmasının da muhtemel göründüğünü belirtti.

5) Yirmi yaş dişlerin ağrısı vücudumuzda hangi bölgelere etki eder? Gömülü yirmi yaş dişlerinin vücuda zararları nelerdir?

Yirmi yaş dişlerinin çene kemiğinin en sonunda bulunmaları sebebiyle sadece kulak önüne denk gelen bölgede şiddetli ağrı yapmakla kalmadığını vurgulayan Diş Hekimi Dr. Öztürk, ağrının kulak, boyun bölgesinde şiddetli ağrı olarak ya da yirmi yaş dişleri çıkmak için çaba gösterdiğinde ön dişlerde de sıkışma hissi oluşturarak çene ucuna kadar basınç hissi oluşturabildiğini belirtti ve ekledi:

"Bu dişler çekilmediğinde diş etinde enfeksiyon, yüzde şişme ve apseye kadar varan durumlar oluşturabilirken, önündeki dişlerde sıklıkla diş çürüğüne yol açabilir ve uyguladığı basınçla dişlerde çarpılma ve düzensizliğe de yol açabilir."

6) Yirmi yaş dişleri hiç çekilmezse ne olur? Ömür boyu ağızda kalabilir mi?

Öztürk, bu dişlerin her zaman sorun yaratmayacağını belirterek, "Yirmi yaş dişleri bu kadar olumsuzluğa rağmen, düzgün bir şekilde çıkabilir ya da hiç sorun oluşturmadan gömülü de kalabilir. Bu durumda diş çekilmeden ömür boyu kullanılabilir. Her bireyin yirmi yaş dişleri farklı şekillerde çıkabilir. Bu durumun kişisel özelliklere bağlı olduğu unutulmamalıdır" dedi.

7) Bu dişlerin sağlam kalabilmesi için alınabilecek önlemler var mı yoksa doğası gereği çürümeye mahkûm mu?

Öztürk, yirmi yaş dişlerinin sıklıkla çürüyebileceğini veya diş eti problemlerine yol açabileceğini ancak anatomik olarak diş enfeksiyon veya çürük oluşturmaya meyilli değilse, ağzın en arkasında yer aldığı ve ulaşılması zor olduğundan dikkatlice fırçalamanın önemli olduğunu vurguladı.

Öztürk, tüm bunlara ek olarak diş hekiminin düzenli aralıklarla röntgen eşliğinde kontrol etmesinin de yirmi yaş dişlerinin kalıcılığını artırdığını söyledi.

8) Bazı uzmanlar bu dişlerin sorun çıkarmadan çekilmesi gerektiği görüşünde, bazıları ise buna karşı. Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz?

Diş Hekimi Dr. Öztürk, diş hekimi muayenelerini aksatmayan hastalarda düzenli takip ile yirmi yaş dişlerinin ağızda kalabileceğini belirtti:

“Yirmi yaş dişleri nadir de olsa, önlerindeki büyük azı dişlerini kaybeden hastalarda köprü protez desteği olarak görev yapabilir ya da en arka bölgede oluşacak kemik erimesinin önüne geçebilir. Ortodontik tedavi görmüş ya da görecek hastalarda tedbir amaçlı mutlaka çekim önersem de, ağız hijyeni konusunda özenli olan ve diş hekimi muayenelerini aksatmayan hastalarda, takip ederek yirmi yaş dişlerini ağızda bırakabiliyoruz.”