Ünlü komedyenin hastalığın 30 yıl boyunca teşhis koyulamadı, sonunda lyme hastası olduğu anlaşıldı
51 yaşındaki komedyen Miranda Hart, 30 yıl boyunca birçok sağlık sorunu yaşadı ve yatağa bağlı kalmasına neden olan gizemli bir hastalıktan mustaripti. Hastalığı, şiddetli bir grip nöbeti olarak kendini göstermişti ve1980'ler olduğu için tedavi edilmemişti. Bu, bağışıklık sistemini altüst etti ve bir dizi hastalık semptomuna neden oldu. Gençken başlayan semptomları için doktorlar diğer şeylerin yanı sıra agorafobi olduğu söylendi. Yıllarca hastalığın nadir olmayan bir komplikasyonu olarak kronik yorgunluk sendromla mücadele etti.
Son zamanlarda kendi ifadesiyle 'dibe vurduktan' sonra yapılan birkaç kan testinin ardından nihayet uzmanlar ona Lyme hastalığı teşhisi koyabildiler. Ünlü yıldızın sağlığı hastalığın teşhis edildikten sonra iyiye gitse de henüz tamamen iyileşmediğini söylüyor.
“Miranda Hart, yeni kitabı I Haven't Been Entirely Honest With You'da Lyme hastalığının neden olduğu kronik yorgunluk da dahil olmak üzere sağlık sorunları hakkında konuşuyor. Avril Lavigne, Justin Bieber ve ABD'li aktör Alec Baldwin da aynı dertten mustarip ünlüler arasında… Ünlü top model Bella Hadid, annesi Yolanda Foster ve kardeşi Anwar Hadid de aynı hastalığa yakalandıklarını açıklamıştı. Ozzy ve Sharon Osbourne'un kızları Kelly Osbourne da yıllardır bu hastalıkla savaşıyor.”
BİR BARDAK SUYU BİLE ALMAYA HALİ YOKTU
Miranda, bu süre zarfında kronik yorgunluk ile mücadele ederken uzun süre evinde kapalı kalmanın kendisi için inanılmaz zor olduğunu söyledi. Hart, BBC Radio 4'ün Today programına verdiği demeçte, "Böyle bir yorgunluk yaşamadıysanız, olduğunuz yerden kalkmamanın ne demek olduğunu anlayamazsınız. Temel olarak yatağa ve eve bağlıydım. Bir bardak suya baktığım ve bunu nasıl alacağımı bilmediğimi düşündüğüm zamanlar oluyordu.” dedi.
Sonunda teşhisi konduğunda, rahatsızlığının kökeninin ergenlik yıllarına dayandığı, muhtemelen 14 veya 15 yaşlarındayken kene kaynaklı bir hastalığa yakalandığını, semptomların o zaman başladığını söyledi ve ekledi. " Benim için çok büyük bir rahatlamaydı. Yani, yanlış anlaşılmak ve yanlış yargılanmak bu tür koşullardaki en zor şeylerden biridir."
Hart, ergenliğinin sonlarından itibaren bronşit, bademcik iltihabı, perikardit, gastroenterit, böbrek üstü bezi yorgunluğu, kistler, migren ve benzer hastalıklar la mücadele etti. Birçok kez bitkin bir şekilde uyanıyordu. On yıl önce evde yığılıp yataktan çıkamaz hale geldi.“Dışarıda kısa bir yürüyüş yaptığımda bile yolda durur, beynime bir ayağımı diğerinin önüne nasıl koyacağımı hatırlatmam gerektiğini hissederdim. Masadaki bir fincan çaya bakar ve bir yudum alacak gücüm olup olmadığını merak ederdim." diyen Hart, 2020'de, yıllarca semptomları doktorlar tarafından küçümsendikten sonra lyme teşhisi aldı.
“Lyme, borrelia olarak bilinen bir grup bakterinin neden olduğu bir enfeksiyondur ve enfekte bir kene tarafından bulaştırılır. İngiltere Halk Sağlığı Kurumu yılda yaklaşık 3000 yeni Lyme hastalığı vakası olabileceğini tahmin ediyor ancak Lyme Disease UK, adlı yardım kuruluşu, gerçek sayının en az üç kat daha fazla olduğunu tahmin ediyor. Rkolog Nathan Orr, değişen hava koşullarının kentsel alanlarda yeşil alanların artışının bu hastalığın artmasına neden olduğunu söyledi. Kenelerin ve yaşam alanlarının daha iyi gözlemlenmesinin yanı sıra hastalıkla ilgili farkındalığın artması da teşhis edilen vakalardaki artışa katkıda bulunabilir.”
Geçtiğimiz yıl The Lancet dergisinde yayınlanan bir çalışma, Lyme hastalığına yakalanan kişilerin neredeyse üçte birinin hafıza kaybı, yorgunluk ve ağrı gibi kalıcı semptomlara sahip olacağını ortaya koydu. Bu durum genellikle tedavi sonrası Lyme hastalığı sendromu (PTLDS) olarak adlandırılıyor. Peki Lyme hastalığı neden artış gösteriyor ve bu hastalığa ve uzun vadeli komplikasyonlarına karşı kendimizi nasıl koruyabiliriz?
LYME HASTALIĞI NEDİR?
Lyme hastalığı, insanlar da dahil olmak üzere memelilerin kanıyla beslenen keneler tarafından yayılan bir enfeksiyondur. İlk kez 1975 yılına Amerika’nın Connecticut eyaletinde bulunan Lyme kasabasında çocuklarda görülen eklem rahatsızlıklarından şüphelenildi. İlk kez burada fark edildiği için hastalık bu kasabanın adını aldı.
DİZ ARKASI VEYA KASIK GİBİ SICAK VE NEMLİ ORTAMLARI SEVİYOR
İskoç Lyme Hastalığı ve Kene Kaynaklı Enfeksiyon Referans Laboratuvarı'nın yöneticisi ve klinik bilimci Dr. Sally Mavin, Daily Mail’e yaptığı açıklamada kenelerin vücudun herhangi bir yerini ısırabileceğini ancak diz arkası veya kasık gibi sıcak ve nemli ortamları tercih ettiğini, tercih edilen diğer noktalar arasında saç çizgisi ve kulak arkasının da yer aldığını ve insanların bunları kontrol etme eğiliminde olmadıklarını sözlerine ekliyor.
Isırıldıktan sonra, kene tarafından taşınan bakteri kan dolaşımınıza girer. Daha sonra vücudunuzda dolaşabilir ve eklemlerde, kalpte ve sinir sisteminde iltihaplanmaya neden olarak yorgunluk ve ağrı gibi semptomlara yol açabilir.
“Prof. Dr. Meral Sönmezoğlu, Lyme hastalığının baş ağrısı, döküntü, ateş, yüz felci gibi belirtilerine benzeyen ve Lyme hastalığı ile karışabilen çok sayıda hastalığı taklit ettiğini, ancak bu belirtilerin Lyme hastalığı ile ilişkilendirilmesinin en önemli şartının kene tema olduğunu söyledi. Lyme hastalığına benzeyen ve ayırıcı tanıda düşünülen hastalıkların başında kronik yorgunluk sendromu, fibromiyalji, ALS, Alzheimer hastalığı, depresyon, romatoid artrit ve multiple skleroz gibi otoimmün hastalıklar gelir.”
NELERE DİKKAT ETMELİYİZ?
Doğu Londra Üniversitesi'nde tıbbi mikrobiyoloji profesörü olan Sally Cutler, kenelerin genellikle ormanlık ve bozkır alanlarda bulunduklarını, sayılarının arttığını ve yaşadıkları bölgelerin genişlediğini, dolayısıyla risklerin de değiştiğini, şehir parklarında, hatta arka bahçenizde bile olabileceklerini söyledi.
Glasgow Üniversitesi'nde ekoloji ve çevresel değişim alanında kıdemli araştırma görevlisi olan Dr. Lucy Gilbert, belirli hayvanlarla temasın riski artırabileceğini belirtti ve sözlerine şöyle devam etti:
"Geyikler çok sayıda kene taşıyabilir. Kemirgenler, kuş, sincap ve kirpi gibi hayvanlardan da yaban hayatı yoluyla keneye maruz kalınabilir. Kediler gibi evcil hayvanlar insanlarda doğrudan enfeksiyon kaynağı olmamakla birlikte, enfekte bir keneyi evinize taşıyabilir ve bu keneye dokunulması halinde kene insana yapışabilir. Lyme hastalığını başka bir insandan kapamazsınız."
ÜZERİNİZDE BİR KENE BULURSANIZ NE YAPMALISINIZ?
Bir kene ne kadar uzun süre üzerinizde kalırsa, taşıdığı herhangi bir hastalığı bulaştırma ihtimali de o kadar yüksek olur. Yani kenenin en kısa sürede uzaklaştırılması gerekir. Hız önemli olsa da keneyi düzgün bir şekilde çıkarmak hayati önem taşır. Kenenin ağız kısımlarını geride bırakmak enfeksiyona neden olabilir, bu da ciddi vakalarda apselere ve hatta kan zehirlenmesine bile yol açabilir. Keneyi çıkarırken tükürüğünün veya diğer sıvılarının kan dolaşımınıza girmesine ve böylece hastalık taşıyan bakterilerin yayılmasına neden olabilir. Aynı nedenle keneyi dondurmaya ya da yakmaya da çalışmamak gerekir. Eğer bir kene ısırığına maruz kalırsanız en iyisi bir sağlık kuruluşuna gitmektir.
ISIRILDIĞIMI NASIL ANLAYABİLİRİM?
Bazen kene üç ila altı gün boyunca kanınızı emdikten sonra kendiliğinden düşer ve siz onu fark etmeyebilirsiniz. Isırıldığınızın bariz bir işareti kızarıklıktır. İnsanların yaklaşık yüzde 60'ında, tıbbi olarak eritema migrans olarak bilinen klasik Lyme hastalığı döküntüsü gelişir. Kızarıklık, ısırıktan yayılan bakterilere karşı oluşan iltihabi bir reaksiyondan kaynaklanır.
Dr. Mavin, her zaman ısırığın bu kadar belirgin görünmeyebileceğini, bu nedenle 5 cm’den fazla yayılan herhangi bir döküntünün kene ısırığı olabileceğini unutmamak gerektiğini söyledi.
The London General Practice'de pratisyen hekim olan Dr. Sanjay Mehta, döküntülerin genellikle ısırıktan sonraki ilk birkaç hafta içinde ortaya çıkmasına rağmen, üç ay sonrasına kadar ortaya çıkabileceğini, bu nedenle ısırıldığınızı biliyorsanız ve grip benzeri semptomlarla kendinizi iyi hissetmemeye başlarsanız bir doktora görünmenizi tavsiye ediyor.
LYME HASTALIĞI NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Lyme bakterisine karşı bağışıklık sistemi tarafından zararlı maddeleri etkisiz hale getirmek için üretilen proteinler olan antikorları kontrol etmek için bir kan testi ile yapılır. Böylece bir kene tarafından ısırıldığınız doğrulanır.
NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Tedavi genellikle herhangi bir enfeksiyonu temizlemek için kullanılan antibiyotiklerle yapılır. Dr. Mehta, kişinin yakın zamanda bir kene ısırığı öyküsü varsa, ancak bunun dışında durumu iyiyse, genel tavsiyenin antibiyotik direnci riskini azaltmak için antibiyotiklerden kaçınmak gerektiğini, bunun yerine herhangi bir semptom veya kene ısırığını çevreleyen bir döküntü gelişimi olup olmadığını gözlemlemek gerektiğini belirtti.
HASTALIK BAZI İNSANLARDA NEDEN BU KADAR UZUN SÜRE DEVAM EDEBİLİYOR?
Enfekte bir kene, derinin içinde ne kadar uzun süre kalırsa, lyme hastalığına yakalanma riski o kadar yüksek olur. Enfekte bir kene tarafından ısırıldıktan sonra tedavi olmak ne kadar gecikirse uzun süreli veya kalıcı semptomlara yakalanma olasılığı o kadar artar.
Profesör Cutler'ın açıkladığı gibi, Lyme hastalığı geçiren kişiler başarılı bir şekilde tedavi edilmiş olsalar bile genellikle kan testleri hala pozitif çıkabilir. Bu nedenle Kronik Lyme Hastalığı (PTLDS) semptomlarında, bakteriler çoktan gitmiş olsa da bağışıklık sistemi hala bakterilerle savaşmaya çalışıyor olabilir, bu durum semptomların uzamasına neden olur.
LYME HASTALIĞINA YAKALANMAKTAN NASIL KAÇINABİLİRİM?
Önlem almak, hastalığa yakalanmamanın anahtarıdır. Bir kenenin vücudunuza girmesi için çok fazla temas gerekmez. Kenelerin üzerinde bulunduğu uzun otlarda yürüseniz, cildinize tırmanıp deriye yapışabilirler. Profesör Cutler, eğer parka, ormanlık alana ya da kırsal bölgeye gidiyorsanız, mümkün olduğunca örtünmeniz gerektiğini söyledi ve sözlerine şöyle devam etti.
“Böyle riskin olduğu yerlerde pantolonlarınızı çoraplarınızın içine sokun ya da uzun botlar giyin. Açık renkli pantolonlar giyin, çünkü üzerlerindeki keneleri görmek daha kolay olur. Yürüyüşe çıktığınızda, uzun otlar yerine patikaları tercih edin.Kene istilasına uğramış bölgelere gittikten sonra duşta kendinizi ısırılma belirtilerine karşı kontrol edin. Kenelere, sivrisineklere ve diğer böceklere özel bir böcek kovucu kullanın. Bunlar DEET adlı kimyasal içerir ve cildi keneler için tatsız hale getirerek kene ısırığı olasılığını azaltır.”
