Sahte terayağı nasıl anlaşılır?

Özellikle pazarlarda ya da yöresel doğal ürün satan yerlerde ambalajsız tereyağı satılıyor. 'Mis gibi sapsarı köy tereyağı' diye gözümüz boyanıyor. Ama boyanan sadece gözümüz değil... İçine katılan kimyasal maddelerle sarı renge çevrilen bitkisel yağlarla tüketiciler kandırılıyor.

-- Peki marketlerde bile karşımıza çıkan sahte tereyağlarını nasıl ayırt edeceğiz?
-- Tereyağı alırken nelere dikkat etmeliyiz?
-- Kullanmadan önce sahte olup olmadığını anlamak için ne yapabiliriz?
-- Tereyağının rengi doğallığı açısından belirleyici bir rol oynar mı?
-- Pazarlardan alınan ambalajsız tereyağlarından uzak mı durmak gerekir?

Ankara Üniversitesi Gıda Mühendisliği Bölümü’nden Gıda Güvenliği Uzmanı Prof. Dr. Nevzat Artık ile konuştuk. İşte 5 soruda sahte tereyağı dosyası…

ONAY NUMARASI OLUP OLMADIĞI SORGULANMALI

1- Bu ürünlerin sahteleri market raflarına kadar geliyor. Peki tüketici olarak tereyağı alırken nelere dikkat etmemiz gerekir?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Tereyağı üretiminde pahalı süt yağı yerine daha ucuz yağ kullanılmasının sağladığı ekonomik avantajlar nedeniyle tereyağında taklit ve tağşiş ciddi bir sorundur. Bir gıda maddesinin satış raflarına gelmeden önce analiz yapılarak analiz sonucu görülerek rafa konmasına izin verilir. Satış yeri, rafa ürünü koymadan önce sahte ürün olmadığının kanıtı olarak analiz raporunu istemelidir. Eğer istemezse denetimde ürün hatalı çıktığında aynı oranda sahte gıda üreten kadar sorumludur. Tüketici olarak bizlerin etiket okumayı bilmesi ve satın alacağı ürünü sorgulaması gerekir. Tüketiciler hayvansal bir ürün olan tereyağında onay numarası olup olmadığını sorgulamalı ve fiyat ve kalite ilişkisini öğrenmelidir.

ETİKETİ OLMAYAN BİR GIDA KİMLİKSİZ BİR İNSAN GİBİDİR

2- Markaların etiketleri taklit edildiği için o markanın ürününü aldığımızı zannedebiliriz. Zincir marketlerde böyle bir şey başımıza gelebilir mi? Yoksa risk daha küçük çaplı market ve bakkallarda mı?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Her gıda üreten firma gibi tereyağı üreten firmalar da kendi ürünü için onay numarası almalıdır. Bu onay numarası o ürünün devlet kontrolünde üretildiğinin kanıtıdır. Bu nedenle açıkta satılan ve etiketsiz ürün satın alınmamalıdır. Etiketi olmayan bir gıda kimliksiz bir insan gibidir. Risk sadece küçük market ve bakkalda değil her yerde aynıdır.

HİLESİ ERİRKEN VE KESİLİRKEN ANLAŞILABİLİR

3- Ürünün sahte olduğunu satın alırken anlamadık diyelim. Evde kullanırken bir tereyağın sahte olduğu nasıl anlaşılır?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Tereyağı, süt yağından üretilmişse 30 derecelerde erir. Eğer 20 derece ve yaklaşık sıcaklıkta eriyorsa bitkisel yağ katkısından şüphe duyulabilir. Patates püresi varsa çok daha çabuk eriyip yapısı dağılabilir.

Tereyağı kütle şeklinde olduğu için satın alırken dışarıdan anlaşılma imkânı yok. Erirken ya da keserken anlayabilmek de zordur. Yine nişasta tadı alınıyorsa patates püresi olduğunu düşünebilirler. Yoğurma işlemini homojen şekilde yapıp dondururlarsa, iç kısımdaki patates nişastasını insanların anlama şansı olmuyor. Bir tereyağında hile olduğu erirken ya da kesilirken anlaşılabilir.

NE KADAR SARIYSA O KADAR DOĞAL VE TAZE ALGISI VAR AMA…

4- Tereyağının rengi sarıysa sanki daha doğal ve taze diye bir algı var. Tereyağların renkleri neye göre değişiyor? Tereyağının rengi doğallığı açısından belirleyici bir rol oynar mı?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Evet, tereyağının rengi sarıysa sanki daha doğal ve taze diye bir algı var. Bu tamamen hatalı bir algıdır. Tereyağların renkleri hayvanın yemi ve beslenmesi ile ilgilidir. Bunun bir doğallık kriteri olarak alınması doğru değildir.

Çeşnili tereyağı ve çeşnili tereyağı karışımlarında, doğal aroma maddeleri ve/veya Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği’nin Gıda Aroma Maddeleri bölümünde yer alan doğala özdeş aroma maddeleri kullanılabilir.

TÜM YURTTA TEREYAĞININ PAZARDAN ALINMASI RİSKLİ

5- Aslında köylüden direk satın alınabilen katkısız tereyağları da var ama özellikle büyük şehirlerde pazardan almak riskli mi?

Prof. Dr. Nevzat Artık: Pazarlar da ya da yöresel ürün satan yerlerde de ambalajsız ürünler satılıyor ancak ambalajsız tereyağları satın alınmamalı, çünkü bunlarda devletin kontrolü yoktur. Tereyağı üreten firmalar Tarım ve Orman Bakanlığından “Onay” numarası alır. Onay numarasında il kodu ve 4 haneli bir rakam olmalıdır. (Yani İL KODU-4 haneli rakam.) Bu onay numarasını taşıyan ambalajlar devletin kontrolü ve güvencesi altındadır.

Köylüler yine Tarım İl Müdürlükleri’ne bilgi vererek kendi ürünleri pazarda satabilir. Tüm gıda denetimlerini Tarım ve Orman Bakanlığı yürütür. Ancak pazarların denetimini Belediyeler yapar ancak bu gıda denetimi değil hijyen denetimidir. Tüm yurtta tereyağının pazardan alınması risklidir. Satıcıyı tanımak ve alım için buna göre karar vermek önemlidir.

Son olarak tereyağı ile ilgili Türk Gıda Kodeksi'nde geçen tanımlar şu şekildedir:

Tereyağı: Ağırlıkça en az %80, en fazla %90 oranında süt yağı, en fazla %2 oranında yağsız süt kuru maddesi ve en fazla %16 oranında su içeriğine sahip ürün

Dörtte üç yağlı tereyağı: Ağırlıkça en az %60, en fazla %62 oranında süt yağı içeriğine sahip ürün

Yarım yağlı tereyağı: Ağırlıkça en az %39, en fazla % 41oranında süt yağı içeriğine sahip ürün

Yayık tereyağı: Üretiminde hammadde olarak yoğurt kullanılmasıyla elde edilen tereyağı

Çeşnili tereyağı: Tereyağına çeşitli baharat, meyve ve sebzeler, bal ve/veya diğer gıda maddeleri katılarak çeşnilendirilmesi ile elde edilen, tat ve koku dışındaki diğer özellikleri tereyağı için verilen özellikleri taşıyan ve son üründe süt yağı oranı ağırlıkça en az %75 olan ürün

Çeşnili tereyağı karışımı: Tereyağına çeşitli baharat, meyve ve sebzeler, bal ve/veya diğer gıda maddeleri katılarak çeşnilendirilmesi ile elde edilen, tat ve koku dışındaki diğer özellikleri tereyağı için verilen özellikleri taşıyan ve son üründe süt yağı oranı ağırlıkça en az %62, en fazla % 75 olan ürünü ifade eder.