Kemik iliği nakli için gönüllü donör olmak istiyorum, ne yapmalıyım?

ÖNCELİKLE SİZİ BİRAZ TANIYABİLİR MİYİZ? DOÇ. DR. MÜGE GÖKÇE KİMDİR?

24 Mayıs 1977 doğumluyum. 2001 yılında Cerrahpaşa Tıp Fakültesi İngilizce Bölümü’nü bitirip tıp doktoru unvanını aldım. Sonra TUS sınavı ile İstanbul Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı Bölümü’ne girip 2006 tarihinde çocuk doktorluğu yapma hakkını kazandım. 2009 yılında ise hep olmak istediğim Çocuk Hematoloji & Onkoloji Uzmanlığı eğitimini almak için girdiğim sınavı geçip Hacettepe Çocuk Hematoloji Bilim Dalı’nda eğitimime başlayıp 3 yıl sonra eğitimimi tamamladım. 2013 yılında Pediatri Doçentliği unvanını aldım. 2015-2018 yılları arasında özel bir hastanede Pediatrik Kemik İliği Nakil Ünitesi’nde sorumlu hekim olarak çalıştım.  Şu anda başka bir Özel hastanede Pediatrik Kemik İliği Nakil ünitesi sorumlu hekimiyim. Şu ana kadar 200’den fazla nakilin hazırlık dönemi ve nakil sonrası izlemlerinde aktif olarak yer almış bulunmaktayım.

PEKİ KİMLER GÖNÜLLÜ DONÖR OLABİLİR? SİGARA VE ALKOL KULLANMAK GÖNÜLLÜ OLMAYA ENGEL Mİ?

18-55 yaş arasında sağlıklı olan tüm bireyler kök hücre nakli için gönüllü olabilirler. Bulaşıcı hastalık ya da daha önce onkolojik hastalık geçiren hastaların donör olması uygun değildir. İlaç kullanan hastalarda kullanılan ilacın adı önemlidir. Örneğin gönüllü donör sadece tiroid hapı kullanıyorsa bu donör olmaya engel olmayacaktır. Sigara ve alkol kullanmak donör olmaya engel değildir.

GÖNÜLLÜ DONÖR OLMAK İSTEYEN  BİR KİŞİ NASIL BİR YOL İZLEMELİ?

Donör olmak isteyen birey Kızılay ya da TÜRKÖK şubelerine giderek donör olmak istediklerini bildiriyorlar. Burada gönüllüden 3 tüp kan alınıp kimlik ve adres bilgileri kayıt ediliyor. Donörün doku grubu çalışılıp TÜRKÖK ya da Dünya bankaları veri tabanına yüklenip saklanıyor. Ben ve benim gibi hematologlar hastalarına donör aradıklarında hastalarının doku grubu ile TÜRKÖK’te veri tabanı taraması yapılıyor. Eğer uyumlu bir donör bulunursa gönüllüye ulaşılıyor.

KÖK HÜCRE NAKLİ İÇİN VERİCİNİN UYGUN OLUP OLMADIĞI NASIL ANLAŞILIR?

Kök hücre naklinde sadece doku grubu uygunluğu (HLA uygunluğu) aranmaktadır. Kan grubu uygunluğu şart değildir. Hastamıza doku grubu uyumlu donör bulduğumuzda, donöre Hepatit B, hepatit C gibi bulaşıcı hastalık testleri yapılıp sonuçlar negatif ise işlemlere başlanıyor.

KÖK HÜCRE BAĞIŞI NASIL YAPILIR?

Kök hücre bağışı 2 yol vardır. Bunlardan ilki kemik iliğinden, ikincisi ise damardan kök hücre toplamaktır. Genel olarak hangi yolun seçileceği donör tarafından tercih edilse de, biz bazı özel hastalıklarda tercih ettiğimiz yöntemi belirtebiliyoruz.

KEMİK İLİĞİNDEN KÖK HÜCRE NASIL ALINIR?

İlk yöntem kemik iliğinden kök hücre toplama işlemidir. Bu işlemde donörden ameliyathanede genel anestezi altında kalça kemiğinden kemik iliği toplanmaktadır. İşlemden sonra 1-2 gün iğne ile ilik toplanan bölgede, ağrı kesici ile gerileyen ağrı olabilir.

DAMAR YOLUNDAN KÖK HÜCRE TOPLAMA İŞLEMİ NASIL YAPILIR?

İkinci yöntemde kök hücre toplamadan 5 gün önce kişi aşılanmaya başlayıp kök hücreler kana çıkarılır ve damar yolundan 2-3 saatlik bir işlem ile toplanır.

VERİLEN BU İLACIN YAN ETKİSİ VAR MIDIR?

Bu işlemde kullanılan aşının kas ve kemik ağrıları yapma ihtimali dışında bilinen ya da kanıtlanan yan etkisi yoktur. Hangi yöntem seçilirse seçilsin önemli bir sorun olmadıkça işlemden 1-2 saat sonra donör hastaneden çıkabilmektedir.

DONÖRÜN TÜM BU İŞLEMLER İÇİN HERHAGİ BİR ÜCRET ÖDEMESİ GEREKİR Mİ?

Donör TÜRKÖK’ün çalıştığı ve adresine en uygun yerdeki hastanede kök hücre toplatabilir. Eğer toplama işlemi için şehir değiştirmesi gerekirse masraflar TÜRKÖK tarafından ödenecektir. Ayrıca İşlem sonunda TÜRKÖK doktorları tarafından donöre çalışamazlık raporu da (5-7 günlük) düzenlenip verilebilmektedir.

KEMİK İLİĞİNDEN KÖK HÜCRE TOPLANMASI İŞLEMİ GENELDE İNSANLARI ÜRKÜTÜYOR. BU İŞLEM SONRASINDA DONÖR AĞRI YA DA ACI ÇEKER Mİ?

İşlem sonrasında donörde eğer ameliyathanede kemik iliği toplanmışsa kalça kemiğinde ağrı olabilir. Bunun için ağrı kesici alması yeterlidir. Damar yolundan toplama yapıldığında ise kalsiyum ve magnezyum düşüklüğüne bağlı kas seğirmeleri olabilir. Bu nedenle bir süre kalsiyum ve magnezyum desteği tabletlerle yapılabilir.

AYNI ANDA BİRDEN FAZLA KİŞİ İÇİN DONÖR OLUNABİLİR Mİ?

Bir kişi birden fazla hastaya eğer doku grubu uyumlu ise donör olabilir. Bunun için bilinen net bir süre olmasa da eğer aciliyet durumu söz konusu değilse en az 3 ay beklemekte fayda olabilir.

DONÖRÜN KANI UYGUN OLDUĞUNDA YURT DIŞINDAKİ HASTALAR İÇİN DE KULLANILABİLİYOR MU? 

Son yıllarda TÜRKÖK veri tabanı ve çalışma ağı büyük bir hızla gelişti. Artık Avrupa ve Rusya’daki hastalara da hizmet verilmektedir.

KENDİ HASTASI YA DA AKRABASI İÇİN DONÖR ALMAK İSTEYEN KİŞİ, LİSTEYE Mİ ALINIYOR YOKSA SIRAYA GİRMEDEN KENDİ HASTASINA NAKİL YAPILABİLİYOR MU?

İnsanlar kendi hastaları için eğer kan bağı varsa yakınlık durumuna göre (1. derece akraba ise) hasta doktoruna bilgi verip doku gruplarını çalıştırabilirler. Örneğin bir teyze yeğenine uyuyorsa beklemeye almadan hemen ondan kök hücre nakli yapılabilmektedir. Daha sonra çıkan sonuç ile TÜRKÖK’e başvurup donör olmak istediklerini de söyleyebilirler.

ADAY DONÖR SON ANDA GÖNÜLLÜ OLMAKTAN VAZGEÇEBİLİR Mİ?

Kök hücre nakli donörü olmak tamamen gönüllülük esasına dayanmaktadır. Bu nedenle vazgeçmek isterseniz kimse sizi zorlayamaz. Ancak kararınızı hastaya kemik iliği nakli için kemoterapi başlanmadan kesinleştirmeniz gerekmektedir. Aksi takdirde hastamızın hayatı tehlikeye girebilmektedir. Bu da takriben toplama işleminden 1 hafta öncesine denk gelmektedir. Bu işlem için donörden ödeme alınmadığı gibi donöre ödeme de yapılmamaktadır. Bu işlem tamamen gönüllülük esasına dayanmaktadır.

DONÖR HASTA İLE İLETİŞİME GEÇEBİLİR Mİ?

Hasta ve donör 2 yıl boyunca birbirleriyle temas kuramamaktadırlar. Sadece mektup yazılmak istenirse TÜRKÖK’e mektup yazılır ve donöre ulaştırılır. Nakilden 2 yıl sonra her 2 taraf da isterse tanışabilirler.