Güzel kokuyor ama sağlığımızı bozuyor

Çevremizdeki mikroplastikler, hava kirliliği, PFAS gibi kirleticilere kıyasla bir parfüm sıkmak çok küçük bir kimyasal maruziyet gibi gelebilir ancak bilim insanları ve klinisyenler, birçok kişisel bakım ürününde kullanılan bir grup kimyasal hakkında giderek daha fazla endişe duyuyor: İşte o kimyasalın adı ftalat...

Parfümlerde, ojelerde ve saç bakım ürünlerinde bulunan ftalatlar; insülin direnci, kardiyovasküler hastalık ve bozulmuş nörogelişim gibi çok sayıda olumsuz sağlık sonucuyla ilişkilendiriliyor. 

JAMA Network Open'da yayınlanan bir çalışmada, kişisel bakım ürünlerinden kaynaklanan yüksek idrar ftalat konsantrasyonlarının, ergenler arasında hiperaktivite sorunları riskinin yüzde 25 artmasıyla bağlantılı olduğu bulundu.

Bir başka çalışmada ise ftalat maruziyetindeki artışın matematikte daha düşük performansla da ilişkili olduğu bulunmuştu.

Çocukluk çağında ftalatlara maruz kalma konusundaki endişeler o kadar yüksek ki, Amerika Birleşik Devletleri'nde bazı kimyasal türleri çocuk oyuncaklarında ve emzik ve biberon gibi ürünlerde yasaklandı.

Austin'deki Teksas Üniversitesi'nde farmakoloji ve toksikoloji profesörü olan ve endokrin bozucu kimyasalların etkilerini inceleyen bir laboratuvarı yöneten Andrea Gore'a göre, bu maddelerin zararları yeterince açık olduğu için, herkese, özellikle de aile kuran ebeveynlere ve küçük çocukları olanlara bu kimyasallara maruziyetlerini azaltmaya çalışmalarını tavsiye etti.

Washington Post’a konuşan Gore, parfümlerde, kokulu losyonlarda ve şampuanlarda, hatta kokulu deterjanlarda ve ter önleyici ürünlerdeki ilave kokulardan bile tamamen kaçınılmasını önerdiğini söyledi.

Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Uzmanı Doç. Dr. Seher Tanrıkulu, ftalatların, çocuklarda hormonal sistemin işleyişini bozabileceğine ve gelişimsel sorunlara yol açabileceğine dikkat çekti ve özellikle doğum öncesi maruziyetin, üreme sistemine zarar verebileceğini, anogenital mesafeyi kısaltabileceğini ve erkek çocuklarda genital gelişim sorunlarına neden olabileceğini ifade etti. Ayrıca erken ergenlik ve puberte zamanlamasında değişikliklerin ftalat maruziyeti ile ilişkilendirildiğini sözlerine ekledi.

Endokrin bozucu kimyasallar nelerdir?

Endokrin sistemimiz, tiroid ve hipofiz bezleri de dahil olmak üzere, büyümemizden ürememize kadar her şeyi yöneten hormonları üreten ve düzenleyen çok sayıda bezden oluşur. Endokrin bozucu kimyasallar (EDC) gündelik kullandığımız ürünlerde bulunur ve vücudumuzun hormonlarını taklit edebilir ya da bunlara müdahale edebilir.
Endokrin Derneği'ne göre, yüzlerce kimyasal endokrin bozucu olabilir. 

PFAS, Endokrin bozucu kimyasal olarak kabul edilen iyi bilinen bir kimyasal grubudur, ftalatlar ve parabenler gibi diğerleri sabunlarda, şampuanlarda ve güzellik ürünlerinde daha yaygın olarak bulunur. Bu ürünlerin yanında başka birçok yerde de kullanılırlar, ftalatlar yiyeceklerimizde bile bulunuyor.

EDC maruziyeti nasıl azaltabilir?

Makul değişiklikler yapın: 

Louisville Sağlık Üniversitesi'nde endokrinolog olan Rebecca Jeun, “Potansiyel endokrin bozucuların tüm kaynaklarını düşünmek açıkçası çok zor. Bu nedenle yaşam tarzınız ve kaynaklarınız için sürdürülebilir değişikliklere odaklanacağınızı düşünüyorum” dedi.

Tüm güzellik ürünlerinizi değiştirmeyeceğinizi söyleyen Rebecca Jeun, EDC maruziyetini en aza indirmenin konserve ve ultra işlenmiş gıdaların tüketimini azaltmak ve yiyecek veya içecekleri plastik içinde ısıtmaktan kaçınmak gibi diğer yollarını da düşünmenizi tavsiye etti.

Ftalat içermeyen ürünler kullanın:

Alacağınız ürünün web sitesinden ya da ambalajındaki ürün içeriğinden ftalat ve paraben içermediğine dair bir ibare olup olmadığına bakın. Ancak içerik listelerine bakmanın yeterli olmadığını unutmayın: Bazı ürünlerde içerik olarak sadece “koku” terimi listelenmiş olabilir, bu da açıkça belirtilmeyen bir ftalat için maske olabilir.

Düzenli bir kişisel bakım rutini benimseyin:

Cilt bakımı takıntılı bir ergene sahipseniz onunla daha güvenli ürünler seçme konusundaki sohbet edin.

NYU Grossman Tıp Fakültesi'nde çocuk doktoru ve yardımcı doçent olan Carol Duh-Leong, “Güzellik veya cilt bakım ürünlerine ilgi duyan daha büyük çocuklarınız varsa günlük sağlık rutinlerinin bir parçası olarak en sevdikleri ve güvenli buldukları yüz yıkama, nemlendirici (yağ ve koku içermeyen) ve güneş kremini belirlemelerine proaktif olarak yardımcı olmanızı öneriyor.

Masum gibi görünen çocuklar için üretilen parfümler, makyaj ürünleri sakıncalı mı?

Çocuklara yönelik parfüm ve makyaj ürünlerinde ftalat gibi kimyasalların bulunabileceğini söyleyen Tanrıkulu, bu ürünlerin hormon dengelerini bozarak çocuklarda erken ergenliğe, gelişimsel bozukluklara ve cilt hassasiyetine neden olabileceğini, özellikle de bebek ve küçük çocukların bu ürünlere maruziyetinin, uzun vadeli sağlık etkileri yaratabileceğini söyledi.

Parfüm vb. ürünlerdeki yoğun koku ciğerlere zarar verir mi? Kullanırken nelere dikkat edilmeli?

Parfümler ve sprey ürünlerdeki kimyasallar kapalı alanlarda solunduğunda akciğer tahrişi, alerjik reaksiyonlar ve belirten Tanrıkulu, sağlığımızı ve sevdiklerimizi korumak için bu tür kimyasalların farkında olmak ve maruziyeti en aza indirmenin çok önemli olduğunu sözlerine ekledi.

Bu konuda araştırmaları eleştirenler, araştırma verilerinin ftalatlar ve diğer EDC'ler konusunda kesin olmadığını savunuyor. Nedenselliği etkili bir şekilde “kanıtlamak” için insanlarda ideal bir randomize kontrol deneyi yapılmadığını söylüyorlar. Goreise, bu argümanın daha fazla düzenlemeye karşı çıkan üreticiler tarafından sıklıkla kullanılmasına rağmen, böyle bir denemenin yapılmasının “neredeyse imkansız ve neredeyse kesinlikle etik dışı” olacağını söyledi. “İşte bu yüzden bir kimyasalın neden-sonuç ilişkisini kanıtlamak için hücre hatlarında ve laboratuvar hayvanlarında test edilmesine bağımlıyız” diye ekledi.

Bu konuda Gore,“Eğer bir kimyasalın hayvanlarda endokrin bozucu etkileri varsa, bunun insanlarda da böyle olduğuna dair son derece yüksek bir kesinlik vardır. Endokrin sistem hormonları hayvanlarda ve insanlarda aynı olmasa da yapısal ve işlevsel olarak benzerdir,” dedi.

Gore, bir doktor olarak, sağlığımız için seçimlerimizi akıllıca yapmamız gerektiğini ancak EDC'lere maruz kalmanın bir bireyin sperm veya yumurta hücrelerini nasıl etkilediğine dair keşfedilenlerin son derece endişe verici olduğunu söyledi be bunların kalıtsal olabilecek ve gelecek nesillere aktarılabilecek değişikliklere neden olabileceğini vurguladı ve ekledi: “Hiç kimse torunlarının daha ana rahmine düşmeden bir nesil önce hastalığa mâhkum olmasını istemez.”

DÜŞÜK DOZLARDA BİLE CİDDİ YAN ETKİLERİ VAR

Endokrin bozucu kimyasallar çocuklara ve yetişkinlere nasıl zarar veriyor?

Endokrin bozucu kimyasalların yağ dokusunda birikip zamanla kana salınarak uzun vadeli sağlık sorunlarına neden olabileceğini belirten Doç. Dr. Seher Tanrıkulu, farklı EDC türlerinin bir araya geldiğinde sinerjik etkiler yaratmasının endokrin sistem üzerindeki etkilerini daha karmaşık hale getirdiğini söyledi ve ekledi:

"Bu kimyasallara maruziyetin düşük dozlarda bile ciddi etkiler yaratabildiği ve özellikle çocukluk, hamilelik gibi hassas dönemlerde daha büyük risk oluşturduğu bilimsel çalışmalarla kanıtlanmıştır. Bu maddeler hormonların sentez, salgılama ve metabolizma süreçlerini etkileyerek yetişkinlerde obezite, diyabet, kısırlık ve bazı kanser türleri ile ilişkilendirilmiştir. Bu kimyasallar, plasenta yoluyla fetüse geçebilir ve epigenetik değişiklikler yaparak gelecek nesilleri etkileyebilir. Çocuklarda gelişimsel sorunlara, erken ergenliğe ve nörogelişimsel bozukluklara neden olabilir."

Ftalatlar kozmetik ürünlerin dışında nerelerde kullanılıyor?

Ftalatlar'ın plastik ürünlerin esnekliğini artırmak için yaygın olarak kullanıldığını belşrten Doç. Dr. Seher Tanrıkulu,diğer kullanım alanlarını sıraladı:

• Gıda ambalajları ve plastik kaplar (özellikle mikrodalga kullanımıyla gıdalara geçebilir)

• Oyuncaklar, medikal ekipmanlar 

• İnşaat malzemeleri (PVC kaplamalar).

• Evde kullanılan ürünler (yer kaplamaları, mobilya, deterjanlar).

Ftalatların gıdalara ve iç mekan havasına geçiş yapabildiği de bilinmektedir