Görüntüsünden ve tadından anlamak imkânsız /11 soruda kurşun zehirlenmesi dosyası
Son yıllarda küçük çocuklara yönelik ambalajlı gıdalar oldukça popüler hale geldi. Bu ürünler bebeği beslemek için bir kaba ihtiyaç duymadan ve hareket halindeyken tüketim kolaylığına sahip olduğu için bazı ebeveynler tarafından tercih ediliyor. Ancak ABD’de 20'den fazla çocuğun sıkılabilir ambalajlı elma püresine bağlı olarak kurşun zehirlenmesine maruz kaldığı haberi birçok aileyi endişelendirdi.
ABD’de son belirlemelere göre 22 çocuğun sıkılabilir ambalajlı elma püresi yedikten sonra kurşun zehirlenmesine maruz kaldığı haberleri, birçok aileyi endişelendirdi. FDA, ebeveynleri çocuklarına belirtilen üç markanın bazı elma pürelerini yedirmemeleri konusunda uyardı.
Bu markalar Türkiye'de bulunmasa da kurşun zehirlenmesi ülkemizde de yaşanabilen tehlikeli bir durum.
-- Peki kurşun zehirlenmesine neden olan şey ambalajlar mı ürünün içeriği mi?
-- Kurşun zehirlenmesinin belirtileri neler?
-- Başka neler kurşuna zehirlenmesine neden olur?
-- Zehirlenme bebek ve çocukları daha mı fazla etkiliyor?
-- Kurşun maruziyetini önlemek için ne yapmalı?
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Cevriye Kübra Cenkçi ve Gıda Mühendisi Ebru Akdağ ile kurşun zehirlenmesine dair tüm merak edilenleri konuştuk. 11 SORUDA KURŞUN ZEHİRLENMESİ DOSYASI...
TOPRAK, HAVA VE SU İÇİNDE KURŞUN DOĞAL OLARAK BULUNUR
1- Bu ürünler, ambalajlar yüzlerce testten geçiyor. Nasıl oluyor da böyle vakalar yaşanabiliyor? Sorun ambalajlarda mı yoksa ürünün içeriğinde mi?
Bahsi geçen olayda FDA, kontaminasyonun kaynağını tespit etmek için soruşturmayı genişletti. Üretici firmalardan biri pürelere eklenen tarçının hammaddesinde yüksek düzeyde kurşun bulunduğunu bildirdi.
Ebru Akdağ, bebek mamasında yüksek miktarda kurşun bulunmasının endişe kaynağı olduğunu, gıdalarda kurşun kontaminasyonunun ürünlerin yetiştiği, üretildiği veya işlendiği çevreden kaynaklanabileceğini, toprak, hava ve su içinde kurşunun doğal olarak bulunabileceğini söyledi ve gıdalarda kurşun bulunması riskinin temel nedenlerini sıraladı:
Toprak kirliliği: Kurşun, doğal olarak toprakta bulunabilir. Yüksek kurşun seviyelerine sahip topraklarda yetiştirilen meyve ve sebzeler bu metali emebilir.
Çevresel kirlilik: Kurşun; endüstriyel işlemler, kirlilik ve kurşun içeren boyalar gibi çeşitli yollarla çevreye bulaşabilir. Havadaki kurşun partikülleri veya kontamine su kaynakları, tarım ürünlerini etkileyebilir.
Gıda işleme ve ambalajlama: İşleme, depolama veya ambalajlama sırasında kurşun içeren ekipman veya malzemeler kullanılıyorsa bu metal gıdalara sızabilir. Ancak doğru ambalaj kullanılması durumunda, istenmeyen geçişlerin yaşandığı ambalajlara izin verilmediği için bu mümkün olmaz.
Kirlenmiş su: Gıda hazırlığında kullanılan su, kurşun içeriyorsa, bu kurşun son ürüne geçebilir.
Çevresel faktörler: Gıda üretiminin yapıldığı coğrafi konum da etkili olabilir. Bazı bölgelerde çevrede daha yüksek kurşun seviyeleri olabilir.
KURŞUN, YIKAMA İLE GIDADAN UZAKLAŞTIRILMAZ
Kurşunun bitkilere bulaştığı takdirde, yıkama veya diğer gıda işleme adımları ile ortamdan tamamen uzaklaştırılamayacağını, bitkilerdeki veya sudaki kurşunun, onları tüketen hayvanlar tarafından da alınabileceğini ve bu hayvanlardan elde edilen ürünleri tüketmemiz durumunda vücudumuza girebileceğini belirten Akdağ, sözlerine şöyle devam etti:
“Kurşun, hatalı bir şekilde de üretim süreçlerine girebilir. Örneğin, kurşun içeren tesisattan geçen su kirlenebilir ve bu su uygun olmadığı halde gıda üretiminde kullanılırsa ürüne bulaşabilir. Gıda ile temas eden yüzeylerde bulunan kurşun, gıda hazırlandığında, servis edildiğinde veya bu ambalajların içinde saklandığında gıda veya içeceklere geçebilir.”
BÖBREK VE KARACİĞER FONKSİYONLARINI BOZABİLİR
2- Bebeklerde ve çocuklarda hangi belirtiler görüldüğünde kurşun maruziyetinden şüphelenmeliyiz?
Cevriye Kübra Cenkçi, akut yüksek dozda kurşun maruziyetinin genelde ilk önce mide bağırsak sistemi bulguları ile kendini gösterdiğini, ishal, karın ağrısı, kusma yanında kabızlık gibi belirtilerin olabileceğini, kurşunun böbrek ve karaciğer fonksiyonlarını bozup bu organlarda da hasara neden olabileceğini ifade etti.
Kurşun zehirlenmesinin en önemli sonucunun hemoglobin sentezini azaltıp kansızlığa neden olması ve santral sinir sistemi üzerindeki etkileri olduğunu belirten Cenkçi, akut yüksek doz maruziyette çocuklarda ensefalopati denilen bilinç bulanıklığı, bilinç kaybı ile giden ağır durumlar görülebildiğini vurguladı.
Kurşunun toksik bir madde olduğu için düşük dozlarda sürekli maruziyetinin de yine hem çocuklarda hem de erişkinlerde kurşun zehirlenmesine neden olabileceğinin altını çizen Cenkçi ekledi: “Özellikle çocuklarda ders başarısında düşme, davranış bozuklukları, halsizlik, uyuşukluk gibi bulgularda da kurşun zehirlenmesi düşünmek gerekir.”
Ambalajlı ürün tüketimi bebeklere uygun değildir. Bu nedenle bu ürünleri çocuklara hiç tükettirmemek, tamamen onlardan uzak tutmak gerekir. (Çocuk Doktoru Cevriye Kübra Cenkçi)
ÇOĞU ZAMAN ANİ SEMPTOMLARA NEDEN OLMAZ
Michigan Üniversitesi'nde acil tıp alanında klinik doçent ve tıbbi toksikolog olan Hernan Gomez, Washington Post’a yaptığı açıklamada kurşuna maruz kalmanın çoğu zaman ani semptomlara neden olmadığını, etkilerinin daha uzun vadeli olduğu için genellikle çocuğu izleyerek anlaşılamayacağını, daha yüksek seviyelerde kurşun zehirlenmesinin ise karın ağrısı, baş ağrısı, yorgunluk ve kusmaya neden olabileceğini söyledi.
“FDA'ya göre uzun süreli kurşun maruziyeti sinirlilik, uyuşukluk, kas ağrıları, kabızlık, konsantrasyon güçlüğü, titreme ve kilo kaybına neden olabilir.”
GÖRÜNÜŞÜNE VE TADINA BAKARAK ANLAŞILMAZ
3- Kurşun maruziyetini tespit etmenin en kolay yolu nedir?
Toksikolog Hernan Gomez, kurşuna maruz kalmayı tespit etmenin en kolay yolunun kandaki kurşun seviyelerini test etmek olduğunu söyledi.
Bir gıdanın kurşun içerip içermediğinin görünüşüne veya tadına bakarak anlaşılmadığını belirten Akdağ, düşük miktarlarda kurşun tüketmenin bile, özellikle de bebeklik çağında çok zararlı olabileceğini, bu ürünlerden kaynaklanan kurşun zehirlenmesinin hastalığa veya ölüme yol açabileceğini, gıdaların kurşun içerip içermediğini anlamanın tek yönteminin de laboratuvar testleri olduğunu ifade etti.
4- Kan testi yüksek düzeyde kurşun gösterirse ne olur? Olası hasar nasıl tespit ediliyor?
Çoğu durumda ilk hedef, kurşuna maruz kalma kaynaklarını belirlemek ve bunları ortadan kaldırmak için bir hastaneye gitmek olmalı. Boston Çocuk Hastanesi Pediatrik Çevre Sağlığı Merkezi doktorlarından Alan Woolf, uzun süreli kurşun maruziyetinin kemiklerde ve organlarda kurşun depolamasına neden olduğunu söyledi ve ekledi: "Eğer bir çocuk her gün kurşuna maruz kalıyorsa, vücuttaki kurşundan kurtulmak çok daha zordur."
Cevriye Kübra Cenkçi de kişide kanda yüksek düzeyde kurşun saptandığında ayrıntılı kan testleri yapılarak diğer organların etkilenme durumuna bakılması gerektiğini, kansızlık, böbrek ve karaciğer fonksiyon testlerinde yükseklik olup olmadığının, üreme organlarının ve sinir sisteminin değerlendirilmesi gerektiğini, bu durumun ileri vakalarda akciğer, böbrek, üriner sistem kanserlerine dahi neden olabileceğini belirtti.
BEYNE ZARAR VEREBİLİR, GELİŞİM SORUNLARINA NEDEN OLABİLİR
5- Uzun süreli kurşun maruziyeti beyne zarar verir mi?
ABD Ulusal Çocuk Hastanesi'nde pediatrik acil doktoru olan Dr. Caleb Ward, kurşunun herkes için toksik olduğunu ancak özellikle çocuklarda kurşun maruziyetinin test edilmesinin önemli olduğunu, çünkü uzun süreli kurşun maruziyetinin çocuğun beynine zarar verebileceğini ve gelişim sorunlarına neden olabileceğini belirtti.
Cenkçi ise kurşunun sinir sistemindeki etkileri sonucunda öncelikle davranış bozuklukları ortaya çıkabileceğini, ileri düzey maruziyetlerde ise kişide sinir iletimlerinde bozulmalar, nöbetler ve bilinç kaybı görülebileceğini belirtti.
Dünya Sağlık Örgütü'ne göre, özellikle küçük çocuklar risk altında çünkü çocukların vücudu yetişkinlerden 4-5 kat daha fazla kurşun emebilir.
6- Kurşun maruziyetinin olası diğer zararları nelerdir?
Dr. Caleb Ward, zaman içinde yüksek kurşun seviyelerinin işitme sorunlarına dâhi neden olabileceğini ve ergenliği geciktirebileceğini söyledi.
Gomez, en endişe verici semptomların nörolojik olduğunu, araştırmaların çocuklarda uzun süreli kurşun maruziyetinin daha düşük IQ seviyelerine ve daha yüksek öğrenme güçlüğü riskine veya dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu gibi durumlara yol açabileceğini gösterdiğini belirtti.
7- Kurşun zehirlenmesi tedavisi nasıl yapılıyor?
Cevriye Kübra Cenkçi, yüksek düzeyde kurşun zehirlenmesi olan bir çocuğa, ağızdan veya damardan verilen ve kurşunu kandan uzaklaştırmaya yardımcı olan şelasyon tedavisi uygulandığını belirtti.
“Uzmanlar, şelatörlerin alerjik reaksiyonlar, karaciğer iltihabı ve kemik iliği baskılanması gibi yan etkileri olabileceğini ve daha düşük seviyelerde kurşun zehirlenmesinde etkili olmadığını söylüyor.”
8- Kurşun emilimini engellemeye yardımcı olacak gıdalar var mı?
Toksikolog Hernan Gomez; kalsiyum, demir, D vitamini ve C vitamini açısından zengin gıdaların vücudun kurşunu emmesini engellemeye yardımcı olabileceğini söyledi.
Cevriye Kübra Cenkçi de kalsiyum, çinko, vücutta yeterli demir düzeyi ve protein alımının kurşun emiliminin azaltılmasına katkı sağladığını, özellikle çocuklarda demir eksikliği anemisi varsa kurşunun vücutta emilimi artacağından bunun düzeltilmesi gerektiğini belirtti.
9- Hangi düzeylerde kurşuna maruz kalma endişe vericidir?
Kurşuna maruz kalmanın güvenli bir seviyesi yoktur. Philadelphia Çocuk Hastanesi'nde çocuk doktoru ve Zehir Kontrol Merkezi tıbbi direktörü olarak görev yapan Kevin Osterhoudt, "Kurşunun insan vücudunda hiçbir amacı yoktur. Bu yüzden maruziyet mümkün olduğunca düşük tutulmalı" dedi.
Cevriye Kübra Cenkçi, Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri'ne göre (CDC) çocuklarda 10 µg/dl üzeri düzeylerin kurşun zehirlenmesi için riskli sayıldığını, Dünya Sağlık Örgütü'nün ise çocuklarda kurşun kan düzeyinin 0 olması gerektiğini vurguladığını çünkü bazı çocuklarda 10 µg/dl düzeyi altında da hastalık bulguları görülebildiğini söyledi.
10- 2021 yılında yapılan bir araştırmada, ABD'de yarım milyondan fazla çocuğun kanında tespit edilebilir düzeyde kurşun bulunduğu ortaya çıktı. Kurşuna maruz kalmanın en yaygın kaynakları nelerdir?
Kurşuna maruz kalmanın yaygın kaynakları arasında 1978'den önce inşa edilen evlerdeki boya, kirlenmiş toprak ve aşınan kurşun borulardan gelen içme suyu yer alıyor. Ancak Woolf, kurşunun eski oyuncaklar, kozmetikler, baharatlar ve tencere veya tava gibi birçok ev eşyasında da bulunabileceğini vurguladı.
Ward, küçük çocukların emekledikleri ve sürekli bir şeyleri ağızlarına götürdükleri için kurşuna maruz kalma risklerinin daha fazla olduğunu söyledi.
Ward, "Çocuk ve yetişkin aynı evde yaşıyor olsa da çocuğun kanındaki kurşun seviyesi yetişkinden çok daha yüksek olabilir, çünkü yetişkin yerde emeklemez ve muhtemelen ellerini yıkama konusunda bebekten daha iyidir" dedi. Gomez ise genel olarak çocukların emeklemeye başladıklarında ve iki yaş civarında kurşun zehirlenmesi açısından test edilmeleri gerektiğini söyledi.
Kurşun boya veya borulara sahip olan eski evlerin de bu açıdan riskli olduğunu belirten Woolf, su filtresi kullanmanın içme suyundan kurşunu uzaklaştırmaya yardımcı olabileceğini ifade etti.
Cenkçi, kurşuna maruz kalmanın en sık görülen nedenlerinden birinin yetişkinlerde kurşun maruziyetinin olduğu işlerde çalışmak, çocuklarda ise kurşun bazlı boyalar ve kurşunla kontamine olmuş tozlar olduğunu belirtti ve ekledi: “Pika olarak bilinen ve çocuklarda özellikle demir eksikliğinde ve bazı vitamin mineral eksikliklerinde görülen toprak, kağıt, saç, boya, kil gibi maddelerin yenmesi de bunların içeriğindeki kurşun nedeniyle zehirlenmeye yol açabiliyor."
Çocuğunuz toprak mı yiyor? Bakın sebebi neymiş…11- Geçtiğimiz yıllarda her gün alüminyum folyo ile kaplanmış şekilde tost makinesinde ısıtılan tosttan tüketen çocuğa ağır metal zehirlenmesi teşhisi kondu. Isıya maruz kalan alüminyum folyolar neden zararlı?
Alüminyumun da bir ağır metal olduğunu ve ısı etkisi ile yiyeceklere karışabildiğini, sürekli maruziyetin aynen kurşunda olduğu gibi alüminyum zehirlenmesi tablosuna neden olabileceğini ifade eden Cevriye Kübra Cenkçi, alüminyum zehirlenmesinin olası etkilerini anlattı:
"Alüminyum zehirlenmesinde bağışıklık sistemi hücrelerinin çalışması bozulur. Akciğerde enfeksiyonlar, kalp kasında işlev bozuklukları, beyinde hücrelerde işlev bozuklukları sonucu ilerleyici beyin hasarı, Alzheimer, ensefalopati, Parkinson hastalığı, demans, ALS, MS ve otizm gibi hastalıklar ortaya çıkabilir. Böbrek ve karaciğer hasarına ve üreme sistemi organlarında hasara neden olabilir.”
