Aşırı acı tüketmek sağlığımıza zararlı mı?

ABD basınında yer alan haberlere göre, 14 yaşındaki lise öğrencisi Harris Wolobah, okulda acı cips yedikten sonra fenalaştı ve evde hayatını kaybetti. Tabut şeklinde bir kutuya sahip olan ve dünyanın en acı biber türü olan Carolina Reaper'ın aromasını taşıyan cipsin üzerinde ‘çocuklara veya baharatlı yiyeceklere duyarlı kişilere uygun olmadığını’ belirten uyarılar bulunuyor. Ancak firma yaşanan bu ölümün hemen ardından "Gençlerin ve bu uyarıları dikkate almayan diğer bireylerin sayısında artış gördük” diyerek ürünü raflardan çekti.

Aile, oğullarının ölümünden yediği cipsi sorumlu tuttuklarını ve ürünün yasaklanması için girişimlerde bulunduklarını söyledi. Çocuğun kesin ölüm nedeni otopsi sonrası netleşecek ancak geçmişte de bu cipsi yiyenlerin sonradan tıbbi yardıma ihtiyaç duyduğu birçok olay yaşanmıştı.

Ocak 2022'de Kaliforniya'daki bir lisedeki üç öğrenci, acı baharatlı cips yedikten sonra kusma ve nefes almakta zorluk çekmeleri nedeniyle hastanelik oldu. Bu olaydan sonra okulda bu cipslerin satışı yasaklandı. Eylül 2022'de de Teksas’taki bir ortaokuldaki birkaç öğrenci, cips yedikten sonra "şiddetli bir reaksiyon" yaşadıkları iddiasıyla hastaneye gitti. Aynı sıralarda başka bir bölgedeki okul yetkilileri çoğu ortaokul öğrencisi olan yaklaşık 30 çocuğun mide-bağırsak sorunları ve cilt ve göz tahrişi gibi semptomlar yaşadığını bildirdi.

Danimarka’da 1000 kişinin katıldığı acı biber yeme yarışında Matt Gross, dünyanın en acı biberi olarak bilinen Carolina Reaper'dan üç tane yedi. Gross, kalp krizine benzer belirtiler de dahil olmak üzere semptomların 14 saat sürdüğünü belirtti.

-- Peki gerçekten cipsin acısı ölüme yol açabilir mi?
-- Aşırı acı yemek sağlığımız için riskli mi?
-- Mide, bağırsak gibi organlarımıza zarar verir mi?
-- Acı biber kalbin dostu mu düşmanı mı?

Gastroenteroloji Uzmanı Prof. Dr. Vedat Göral, Kardiyoloji Uzmanı Doç. Dr. Alaa Quisi ve  İç Hastalıkları Uzmanı Aytaç Karadağ ile aşırı acı tüketmenin sağlığımıza etkilerini konuştuk. İşte 9 soruda acı biber dosyası…

DEĞİL YEMEK ONUN OLDUĞU SOFRAYA BİLE OTURMAYIN

1- Aşırı acı üretilen bu cipslerin tüketimi ölüme varacak kadar kadar ciddi sonuçlara yol açabilir mi?

Prof. Dr. Vedat Göral: Yüzyıllarca hastalıklara şifa olacağı umuduyla tedavi amaçlı kullanılan acı biberin bazı türleri sağlığımıza olumsuz etki yapabilir.

Carolina Reaper ve Naga Viper adlı acı biberler, dolma bibere benzer. Şu anda dünya üzerindeki en acı biber, tamı tamına 2.200.000'lük SHU'ya (acılık derecesi) sahip. Farklı biberlerin melezi olan bu biberi yemek, daha önce sayılan pek çok belirtinin yanı sıra ciddi nefes darlığına ve ses kısılmasına yol açar.

Yapılan bildirimlerde ölüme bile neden olduğu gösterildi. Ülkemizdeki biberlerden 220 kat daha acı olan bu biberleri değil yemek, oldukları sofraya bile oturmayın, yanarsınız. Bahsi geçen olaydaki firmanın yetkililerine göre, bu cipsten bir tane bile yemenin imkânı yok. Tehlikelidirler ve denemeye yeltenmeyin. Hastanelik olabilirsiniz.

Grafik: Harun Elibol

2- Aşırı acı cips yemek bir insanın ölümüne nasıl sebep olur?

Aytaç Karadağ: Kapsaisin toleransı olmayan veya aşırı hassasiyeti bulunanlarda tek seferde yüksek dozda alımda kalp hızında artış veya yavaşlama, ani kardiyak ölüm, kalp krizi gözlemlenebilir. 

The Washington Post’a konuşan Dr. Allan Capin, bu yılın başlarında Cleveland Clinic'te yayımlanan makalesinde, acı biberde bulunan ve onları baharatlı yapan bileşik olan kapsaisinin çok fazla miktarda tüketilmesinin baş ağrısı, kusma, göğüs ağrısı, karın ağrısı ve ishale neden olabileceğini yazdı. Capin, şiddetli vakalarda kusarken ortaya çıkan mide asidinin yemek borusunda bir delik açabileceğini belirtti.

3- Acı biber, kalp sağlığını destekleyerek kalp krizi riskini azaltabilir mi? Aşırı tüketimi kalp sağlığını nasıl etkiliyor?

Kardiyoloji Uzmanı Doç. Dr. Alaa Quisi: Birçok hayvan deneyinde, kapsaisinin antienflamatuar etkilere sahip olduğu, kötü kolesterol (LDL) seviyelerini düşürüp ve iyi kolesterol (HDL) seviyelerini artırarak kolesterol düzeyleri üzerine olumlu etkileri bulunduğu gösterildi. Bunu yanı sıra kalp damarlarında kireçlenme ve plak oluşumunu azaltarak kalp damar sağlığı üzerinde olumlu etki sağladığı bulundu. 

Kapsaisinin sağlık açısından faydaları olsa da bu herkes için geçerli değildir. Bazı insanlar etkilerine karşı diğerlerinden daha duyarlıdır. Özellikle vücudunuz buna alışkın değilse kapsaisin bulantı, kusma ve ishal gibi hoş olmayan yan etkilere sahip olabilir.

Acı biber, yüksek miktarda içerdiği kapsaisin sayesinde kan dolaşımını artırarak ve damarların genişlemesini sağlayarak kalp sağlığını korur ve kalp krizi riskini azaltır. Ayrıca, kapsaisin, kan pıhtılaşmasını önleyerek kan damarlarının tıkanmasını engellemeye yardımcı olur.

MİDENİZE BOMBA YERLEŞTİRMEK GİBİ

4- Çok aşırı acı tüketmek bağırsaklara ve mideye zarar verir mi?

Vedat Göral: Acı biberin, dozunda kullanıldığında ve abartılmadığında, sağlıklı bireylere hiçbir zararı yoktur ancak bazı hastalık durumlarında tüketilmesi kesinlikle tavsiye edilmez. Acı biberi midesinde problem olanların, yaralı bağırsak problemleri ve basur hastalıkları bulunanların kesinlikle tüketmemesi gerekir. Acı, midede ve bağırsaklarda rahatsızlığa neden olabilir. Mide asidinde artmaya, ülsere, reflüye, hıçkırığa, göz yaşarmasına ve karında ağrıya, bazen ishale, makatta hemoroidlerin oluşmasına ve hatta hemoroid kanamasına neden olur. Acı biberler, kalp krizlerine nadiren neden olmuştur.

Katıldığı acı biber yeme yarışmasında dünyanın en acı biberinden bir tane yiyen adam, ensesinde ve başında çok şiddetli ağrılar yaşadığı gerekçesiyle hastaneye kaldırıldı. Bu kişinin, hastanede çekilen MR'ında, beyin damarlarında geçici olarak daralma saptandığı ve çok sayıda nörolojik semptomlar yaşadığı açıklandı. 

Bazı insanlar kapsaisine karşı deri döküntüleri, kurdeşen ve nefes almada zorluk gibi alerjik reaksiyonlar geliştirebilir. Kapsaisin, gözleri tahriş ederek yanma ve kızarıklığa neden olabilir. Bu, özellikle şefler veya aşçılar gibi acı biberle sık sık uğraşan kişiler için sorun olabilir.

BAŞKASINA ACI GELMEYEN ŞEY SİZİ ALEV ALEV YAKABİLİR

5- Acı yemeyi sevenler acının etkisini azaltmak için ne yapabilir? 

Vedat Göral: Acı gıdalar, tok karnına ve azar azar tüketilmeli. Mide rahatsızlığını engellemek için, mide koruyucu hap ve mide asiditesini yani acının mideye olumsuz etkisini bloke eden tabletleri almalılar. Bol su içmek, beraberinde yoğurt ve ayran tüketmek, süt veya başka bir alkali gıda tüketmek, acının, sindirim sistemine olumsuz etkisini azaltabilir. Soğuk süt, acıyı kısa sürede maskeleyebilir.

"Hafif acı" diyerek sizi yüreklendirenlere aldanmayın. Çünkü tat algılayıcı sayınıza, genetik faktörlere göre acıyı algılamanız değişiyor. Karşınızdakine acı gelmiyorken, siz alev alev yanabilirsiniz. Her şey yerinde, zamanında ve dozunda yarar sağlar.

SİNİR UÇLARINI UYARARAK HAZ HORMONUNU ARTIRIYOR

6- Acı yemek ve yanma hissi neden bazı insanları cezbediyor?

Aytaç Karadağ: Kapsaisin insanlarda sinir uçlarını uyararak haz hormonu olan dopamin düzeylerini artırıyor. Bu nedenle insanları cezbedebiliyor. 

Vedat Göral: Acı ile zevk arasındaki bağlantı, insan biyolojisinin kökeninde vardır. Acı hissi, merkezi sinir sisteminde endorfin salgılanmasına neden olur. Bunlar mutluluk ve zindelik hissi veren morfin türü afyonlu ilaçlara benzer şekilde çalışan ve acıyı bloke eden proteinlerdir. Acı yemenin bazı insanları cezbetmesi, kişinin psikolojik ve ruhsal durumu ile de ilgilidir. Ayrıca, acı yiyerek karizmatik olunabileceğini düşünenler de var. Bazı kişiler, acı yiyebilmenin bir sosyal statü sembolü olduğuna inanıyor. 

Yapılan araştırmalar, acı biberdeki kapsaisin maddesinin, hücrelerde ısı üretme görevini üstlenen mitokondriye etki ederek kanser hücrelerinin ölümünü tetiklediğini ortaya koydu. Yani biber, içerdiği kapsaisin nedeni ile bazı kanserlere karşı koruyucu etki de yapabilmektedir.

Acı, afrodizyak etkiye de sahiptir. Acı yemek, kan dolaşımı ve kalp atışını hızlandırdığından, bunun cinsel performansı artırdığı ve cinsel dürtüyü artırmak için sinir uçlarını uyardığı düşünülüyor. Bunların yanında acının metabolizmayı hızlandırması sayesinde, kilo vermeye yardımcı olduğu, ağrı kesici özelliği ve antioksidan etkisinin olduğu söyleniyor.

BİZİM EN ACIMIZ SAMANDAĞI BİBERİ

7- Bizde de birçok yörede çok fazla acı tüketiliyor. Bizim biberler de tehlikeli mi? 

Vedat Göral: Bizdeki biberler, bu biberler kadar tehlikeli değil. Ülkemizde çok az yerde yetiştiriliyor. Ancak, kullanması tehlikeli olabildiğinden uzak durulmalıdır. Bizde rutin olarak tüketilen biberler, Carolina Reaper ve Naga Viper kadar tehlikeli boyutta bir acılık içermiyor.

Aytaç Karadağ: Bizdeki en acı biber olan Samandağ biberi bile 40000 SHU değere ulaşabiliyor. Bu nedenle Türkiye’de yetişen acı biberlerin yabancı biberlere kıyasla devede kulak kaldığını söylemek yanlış olmaz. Yapılan araştırmalara göre yeşilbiber 150 SHU, kırmızıbiber 2.500 SHU, Urfa biberi 30.000 SHU ve Samandağ biberi 40.000 SHU değere sahip.

Kuru biberin yaş biberden daha acı olduğu unutmamalı. Bu durum kurutulan biberde suyun buharlaşmasıyla ancak kapsaisinin suda çözünmediği için buharlaşmaması ve bu nedenle yoğunluğunun artması ile açıklanabilir.

8- Acı biberin verdiği geçici rahatsızlık, yanma, uyuşma dışında uzun vadeli herhangi bir tehlikesi var mıdır? Hangi organlara zarar veriyor?

Aytaç Karadağ: Kapsaisin, acı biberlerde yanma ve tahrişten sorumlu olan bileşiktir. Baharatlı yiyeceklerin potansiyel riskleri hakkında Cleveland Clinic'te yayınlanan makalede bedenimizin kapsaisini “toksin” olarak görüp ondan hızla kurtulmaya çalıştığını yazıyor. Vücur bulantı ve kusma yaratıp ağız yoluyla veya mide bağırsak hareketlerini artırıp sindirim kanalı ile kapsaisini atmaya çalışıyor. Mide bağırsak hareketlerinin artması da karın ağrısı, midede yanma, anüste yanma, ishal, şişkinlik, gaz vs. gibi belirtilere neden olabiliyor.

Acı ayrıca alerjik bünyeli kişilerde göğüs ağrısı, ciltte kaşıntılı kızarıklıklar, nefes darlığı ve hipertansiyona neden olabiliyor. Burada uzun vadede; 

-- Kolesterol yüksekliği
-- Karaciğer yağlanması
-- Mide bağırsak ülserleri ve perforasyona bağlı kanamalar
-- Kalp ritim bozuklukları, ani kardiyak ölüm, kalp krizi gibi kardiyovasküler hastalıklar
-- Otizm, dikkat eksikliği hiperaktivite sendromu gibi nöropsikiyatrik hastalıklar 
-- Aşırı acı toksisitesi ile alarma geçen savunma sisteminin ürettiği antikorların kendi dokularımıza saldırarak oluşturduğu otoimmün hastalıklar ortaya çıkabiliyor.

9- Bu tarz ürünlerin tüketimindeki riskleri önleme açısından neler yapılabilir?

Aytaç Karadağ: Aşırı acılı, dilde renk değiştiren, gıda boyalı, kimyasal ve katkı maddeli ürünlerin satışının kısıtlanması veya kontrol altına alınması gerekir. Ayrıca paketlere aşağıdaki uyarıların yazılması uygun olur:

-- Çocukların erişemeyeceği yerlerde saklayın.
-- Yetişkin tüketimine yöneliktir.
-- Baharatlı yiyeceklere karşı hassassanız, biberlere, gece tonlarına veya kapsaisine alerjiniz varsa, hamileyseniz veya herhangi bir tıbbi sorununuz varsa yemek yemeyin.
-- Cipse dokunduktan sonra ellerinizi sabunla yıkayın ve gözlerinize veya diğer hassas bölgelerinize dokunmayın.
-- Nefes almada zorluk, bayılma veya uzun süren mide bulantısı yaşarsanız tıbbi yardım alın.