Bebeklerde zeka geriliğine neden oluyor!

Yenidoğan bebeklerde tiroid hormon yetersizliği olan konjenital (doğumsal) hipotiroidi sık karşılaşılan bir sorundur (2000-4000 canlı doğumda bir görülür). Tiroid hormonu bebeklerde beyin gelişimi ve fonksiyonu için gerekli olan bir hormondur. Bu nedenle erken tanı ve tedavisi acildir, geç kalındığı takdirde kalıcı zeka geriliğine sebep olur.

GEBELİKTE ANNENİN TİROİD HORMONLARI BEBEK İÇİN ÖNEMLİ MİDİR?

Evet, özellikle ilk aylarda çok önemlidir. Gebeliğin ilk aylarında bebeğin kendisi (fetüs) tiroid hormonunu üretemez, anneden göbek kordonu ile geçen tiroid hormonları bebekte etkili olur. Bebeğin kendi tiroid bezinde yeterli tiroid hormon üretimi ancak gebeliğin 4,5-5 ayından sonra oluşur. Bundan önce bebek annenin tiroid hormonlarına bağımlıdır.

KONJENİTAL HİPOTİROİDİ ÖMÜR BOYU SÜREN BİR HASTALIK MIDIR?

Konjenital hipotiroidi "kalıcı" ve "geçici" olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Kalıcı formda tiroid hormon yetersizliği yaşam boyu devam eder ve sürekli te¬davi gerektirir. Geçici formda ise doğumda tiroid hormonlarında geçici bir eksiklik saptanır, ancak hayatın ilk ayları veya yıllarında (genelde 3 yaş sonrası) normal tiroid hormon üretimi oluşur, yani ilaç tedavisi kesilebilir.

KONJENİTAL HİPOTİROİDİ NEDENLERİ NELERDİR?

Tiroid bezi fetusta ilk olarak dil kökünde küçük bir çıkıntı olarak oluşur. Daha sonra boynun ön kısmından aşağıya doğru inerek normal yerine yerleşir (6-7.hafta). Bu gelişim sırasındaki şu aksak¬lıklar kalıcı hipotiroidiye neden olur.

Ektopik tiroid, tiroid bezinin olması gereken yerden başka bir lokalizasyonda bulunmasıdır ve tiroid bezinin inişi sırasında duraklaması nedeni ile oluşur. Ektopik tiroidlerin büyük çoğunluğu dil kökü yerleşimlidir.

Tiroid agenezi tiroid bezinin tam yokluğudur. Nadiren tiroidin sadece bir lobu gelişmiş, diğer lob, genelde sol lob olmak üzere, gelişmemiş olabilir.

Tiroid hipoplazisi de tiroid bezinin olması gerekenden küçük olmasıdır.

Tiroid hormon sentezi ve salınımındaki enzimlerden birinin eksik ya da az çalışıyor olması da kalıcı konjenital hipotiroidi oluşturur. Genetik olup, aslında nadir olmakla birlikte ülkemizde akraba evliliğinin fazla olması nedeni ile daha sık görülür. Hastalarda guatr da olabilir.

Geçici konjenital hipotiroidinin en sık ne¬denleri ise iyotla ilgili sorunlardır(iyot eksikliği veya aşırı iyota maruz kalma). Ayrıca anneden bebeğe geçen antikorlar (TRBAb) veya annenin antitiroid ilaç kullanımı da sebep olabilir.

Biz ülke olarak endemik iyot eksikliği bölgesindeyiz. Yani havamızda, suyumuzda, toprağımızda yeterince iyot yok. Hemen hemen tek iyot kaynağımız iyotlu tuz. Bunu da bilinçli kullanmamız gerekli. Gebelikte günlük iyot ihtiyacımız da artıyor. Bir de gebeye ödem, tansiyon yüksekliği vs nedeni ile tuz kısıtlaması uygulanırsa otomatik olarak iyot eksikliği oluşabiliyor. İyot tiroid için iki tarafı keskin bıçak diyebiliriz. Yani eksikliğinin yanında aşırı miktarda olması da tiroidi olumsuz etkileyip hipotiroidiye neden oluyor. Doğum ve sezaryen sırasında antiseptik olarak kullanılan batikon annenin cilt yapısı ile ilişkili olarak hızlı bir şekilde anne dolaşımına, oradan da bebeğe geçip iyot yüklenmesi yapabiliyor.

Ayrıca sonrasında annenin dikiş bölgesine, ya da bebeğin kesilen bir yerine ya da göbeğine uzun süreli batikonla bakım yapılması da iyot yüklenmesi yaparak hipotiroidiye neden olabilir.
Otoimün tiroid hastalığı olan annelerden bebeklerine geçen antikorlar bebeğin tiroid bezinin çalışmasını azaltıp, hipotiroidiye neden olabilir. Yine hipertiroidili gebeye/anneye verilen antitiroid ilaçlar da göbek kordonundan geçerek bebeğin tiroid hormon sente¬zinde azalmaya neden olup hipotiroidi yapabilir.

SEMPTOM VE BULGULAR NELERDİR?

Gebelik süresinin 42 haf¬tadan uzun olması konjenital hipotiroidi için bir ipucu olabilir. Annede otoimmün tiroid hasta¬lığı olması, iyot içeriği yetersiz bir diyet öyküsü önemlidir. Bu bebekler eve geldiklerinde sessiz, gece boyu uyuyabilen ve aslında ailenin memnun olduğu bebeklerdir. Çok uyur, az ağlarlar. Kaba/kalın sesle ağlama ve kabızlık ek semptomlardır. Üç haftadan uzun süren yenidoğan sarılığı sıktır. Kasların gevşek (hipotoni) olması, beslenme problemleri, kabızlık, dil büyüklüğü, göbek fıtığı, geniş fontaneller, kuru cilt ve bebeğin yeterli sıcaklıkta olmaması (hipotermi) de olabilir.

Yenidoğan döneminde klinik bulgular genelde siliktir. İlerleyen yaşla birlikte bulgular belirgin hale gelir. Halbuki erken tanı ve tedavi bebeğin zekasının negatif olarak etkilenmemesi için şarttır. Hasta bebeklerin erken yakalanması için “yenidoğan TSH (topuk kanı) taraması” yapılmaktadır.

TANI VE TEDAVİ

Düşük serum T4 ve sT4, yüksek TSH düzeyi konjenital hipotiroidi tanısını doğrular. Değerlendirme yapılırken serum değerlerini bebeğin yaşına göre yapılmış referanslarla kıyaslamak önemlidir. Ek olarak tiroid USG, idrarda iyot düzeyi, gerekirse tiroid sintigrafisi, antikorlar, diz grafisi de istenir.

Tedavide Na-L-tiroksin ağızdan, günde tek doz olarak verilmekte olup, izlemde dozun iyi ayarlanması önemlidir. İlacın az verilmesi yanında, fazla verilmesi de zararlıdır. Fazla olduğunda bebekte uyku bozukluğu, hiperaktivite, kafa kemiklerinin ve bıngıldağın erken kapanmasına neden olup, IQ açısından da negatif etki oluşturabilir.

Sonuç olarak, Konjenital hipotiroidi hastalığı erken tanı ve tedavi ile neden olabildiği nöro¬lojik problemlerin ve zeka geriliğinin önlenebildiği bir hastalıktır. Tedavisi ucuz, kolay ve etkilidir. Nedene göre bebeğimizin tedavisi kesilebilir, ya da ömür boyu tedavi gerekebilir. Erken tanı konulup, tedavi başlanması ve tecrübeli bir uzman tarafından izlenip doz ayarlaması iyi yapıldığı takdirde bu bebekler pırıl pırıl, problemsiz ve zeki çocuklar olarak büyürler.