Bebek uyutmanın sırları nelerdir?

Bebeklerde uyku düzeni nasıl oluşturulmalı? Bebeği kolay uyutmanın yolları nelerdir? Bebek uyutmanın püf noktaları nelerdir? Bebek uyutma yöntemleri ve uyku düzeni oluşturmak için nelere dikkat etmek gerekir?

Eve yeni gelen bir bebek yeni bir düzen demektir. Her bebek bir diğerinden farklı yapıya sahip olduğu gibi, her aile de farklı alışkanlarla yaşamayı tercih eder. Bebeğinizi mi düzeninize uydurmaya çalışıyorsunuz, siz mi onun şuursuz düzenine uymak istiyorsunuz o size kalmış. Bir gerçek var ki, bebekler rutini sever, kendilerini güvende hissederler. Ancak bunu kendi başlarına yaratamazlar, annelerinin liderliğine ihtiyaçları vardır. Peki ya annenin yardıma ihtiyacı yok mu? En önemlisi bu yardımı almak istiyor mu? Kurmak istediği düzenle, nasıl yapacağını bilmemek arasında kalmış annelere hizmet eden, önce bebeklerinin sonra annelerin hayatını kolaylaştıran, sohbetine doyamadığım bir Uyku Danışmanı ile tanıştım ve ona aklımdaki tüm soruları sordum.

BEBEKLERDE AY AY UYKU DÜZENİ İÇİN TIKLAYIN!

0-4 yaş arası bebek ve çocukların uyku sorunlarını çözme konusunda ailelere danışmanlık hizmeti veren  Pınar Sibirsky, Amerika'da Family Sleep Institute'de uyku eğitimini tamamladıktan sonra, International Association of Child Sleep Consultants (Uluslararası Çocuk Uyku Danışmanları Birliği) üyesi olmuş bir anne. Yurt dışında aldığı birçok eğitim ve birçok ülkede beraber çalıştığı ailelerin dışında, ülkemiz ebeveynlerinin çocuk yetiştirme kültürüne uyum sağlayarak, ihtiyacı olan annelere destek vermeye devam ediyor. O kadar çok senaryo ile karşılaşıyor ki, anlattıkları arasında aklımda en çok bizim kültürümüzde yaygın olan bir sahne kalmış, yazmadan edemeyeceğim:

“Yeni doğan bir bebek yaklaşık 45 dakika uyanık kalabilir. Bunun 30 dakikası beslenme, 15 dakikası alt değiştirme, gaz çıkarma derken tekrar uykuya dalmaya hazırdır bebek. Ancak zamanlama çok önemlidir. Bebeğinizi doğru anlarsanız, beşiğine koyduğunuz anda uyuyacaktır. Kucakta pış pış yapıp, zamanı uzatırsanız bebek ağlamaya başlar, yatağına gitmek de istemez. 'Haydaaaaa daha yeni emzirmiştim, tüm ihtiyaçlarını da karşılamıştım neden ağlıyor ki diye' telaşa kapıldığınız noktada, anneanne gelir : 'Ağlıyorsa biraz daha emzir, doymamıştır' der. Aslında anne bebeğinin doyduğunu biliyordur, ancak anı kurtarmak ve ağlamaya son vermek için tekrar başa döner, emzireyim de sussun diye düşünür ve bebek memede uykuya dalar. Çünkü aslında ihtiyacı olan uykudur, beslenmek değil. İzlemek, zamanlamayı yakalamak ve sabır çok önemli. Ben burada devreye giriyorum.”

Pınar'ın en büyük arzusu, bebekte uyku sorunları başlamadan ailelere danışmanlık vermek. “Keşke anneler hamileyken veya ilk 3 ayda gelse. Onlara direkt olarak bebeği ağlatmadan, küçük küçük adımlarla oluşmamış yanlış alışkanlıklar başlamadan sistemi öğrettiğimde çok daha fazla verim alıyoruz. Böylece bebeği sallamaya, ağlatmaya, kendimizi harab etmeye gerek kalmadan azcık sabır ve istikrarla hızlı bir şekilde arzu edilen yere geliyoruz” demekten kendini alamıyor.

Neden sallamak? Sallanmak bebeği uyumasını kolaylaştıran bir yöntem midir?

Benim gözlemim şu : Bebek ağlıyor, anne de sallıyor. Bebek yeterli derecede beslendiyse, gazı çıkartıldıysa, alt bezi temiz ise ancak hala ağlıyorsa anne bebeği sussun diye sallıyor. Tüm ihtiyaçları giderilmiş bir bebeğin ağlama sebebi bana göre uykusuzluk aslında. Çoğu anneye göre ağlamanın sebebi açlık. Sürekli bebek memede. Oysaki o ağlamaya başlamadan önce belli bir rutinle yatağa koysak ağlamalar zamanla azalacak. Hiç ağlamayacak değil tabi ki, ancak aşırı yorgunluk ağlamayı daha da arttıran bir sebeptir. Anne bebeğini henüz okuyamadığı için, sussun diye sallıyor, bebek de uyuyakalıyor. Sonra bebek yine ağlıyor, anne diyor ki 'Ben onu sallamıştım uyumuştu, yine sallayayım.' Bir günü kurtarmak için yaptığımız şey, alışkanlık haline geliyor ve aynen devam ediyor. Anne, bebeği rahatlattığını düşündüğü için bunu alışkanlık haline getiriyor. Bu illa ki sallama olmak zorunda değil. Tesadüf eseri, bebeğin uyumasına neden olan herhangi bir şey alışkanlık haline dönüveriyor. Memede uyuyakaldıysa anne diyor ki, 'Yalnızca memede uyuyor, o halde öyle uyutayım.' Düşünmüyor ki bu başına dert olacak. Meme-uyku ikilisine alışan bir bebek de, gece uyandığında ben meme ile uyumalıyım diye hissediyor ve bu böyle her iki tarafın da uyku ve hayat kalitesini bozacak şekilde yer ediyor.

Amerika’da yapılan bir araştırma, 0-10 yaş arası çocuklarda uyku problemi olduğu ortaya çıkmış. Bunların çoğu bebeklikten geliyor. Yapıya da bağlantılı bir şey tabi. Kimi bebek gayet derin uyur, kimi bebek en ufak sese uyanır. Bu illa ki annenin yaptığı bir şeyden dolayı da olmayabilir. Önemli olan, ne tip bir bebeğiniz olursa olsun düzenli uyku alışkanlığı kazanmasıdır.

O halde danışmanlık verirken bebeği ve anneyi tanımanız çok önemli.

Elbette. Benim internet sitemde sadece birlikte çalıştığım ailelerin girebildiği, kendi kayıtlarını oluşturduğu bir bölüm var, uyku günlükleri. Orada detaylı aile bilgi formu sunuyorum. Ailenin ve bebeğin beslenme alışkanlıkları nasıl, bebeğin uyku düzeninde tüm aile hemfikir mi, ailenin dayanıklılığı hangi safhada? Günlüklerde ise “Bebek nasıl uyudu, kaçta uyudu, ne kadar uyudu, gece kaçta uyandı?” gibi 3-4 günlük bilgi alışverişi sağlıyoruz. Anne bunları yazmazsa unutabiliyor. Benim de bir bakışta görmem açısından çok faydalı oluyor. Bulmaca çözmek gibi aslında. Benim yaptığım aslında onların rutinine ikinci bir göz olarak bakmak.

Danışmanlık veremeyeceğiniz bebekler veya aileler oluyor mu?

Tabii ki. Bebeğin herhangi bir sağlık sorunu var ise ve doktoru uyku eğitimi almasını öngörmüyorsa zaten başlamıyoruz veya devam etmiyoruz. Doktorundan böyle bir eğitim için onay olması benim için çok önemli.

Bebek kaç aylıktan itibaren beslenme ihtiyacı duymadan aralıksız sabaha kadar uyuma kapasitesine sahiptir?

Türkiye'de 4.aydan itibaren diyebiliriz. Yurtdışında biraz daha erken bu süreç. Farklılık buradaki annelerin öncelikle buna hazır olmamaları. 4. aydan itibaren bebek saat 11'deki beslenmeden sonra saat 6'ya kadar dayanabiliyor. Doktoruma zamanında ' Kızımın emmesi 45 dakikaya kadar sürebiliyor, ne yapacağım?' diye sorduğumda, 'O alacağını ilk 15 dakikada alıyor, geriye kalanı beni kurtlar kapmasın güveni için' demişti. Bebek dünyaya yeni geliyor, tabi ki o güveni vereceğiz, o ayrı. Ama artık 12.ayda gece emzirmesini burada da hiçbir doktor tavsiye etmiyor. 9. aydan itibaren, 7 buçuktan sabah 6 buçuğa kadar bebeğin mide kapasitesi sürekli uykuyu kaldırır. Ama tabi bu alışkanlık emmesi ile karıştırılmamalı, ben bebeğin fiziksel hazırlılığından bahsediyorum.

Emzikle bebeklerin daha çabuk ve rahat uykuya daldığı doğru mudur?

Kesinlikle doğru ancak ilk 4 ayda. İlk aylarda emme refleksi çocuklarda çok kuvvetli. Uykuya yatırırken kundak ve emzik onları en çok rahatlatan şeyler. Neden ilk 4 ay derseniz, ileriki aylarda büyüyen bebek dönmeye ve hareket etmeye başlıyor ve emzik ağzından sürekli düşüyor. Dönüp alamayacak bir yaşta olduğundan, uykusu bölünüyor. Hem ailelerin hem bebeğin uyku kalitesi bozuluyor, sürekli uyanmalar başlıyor.

Neden kundak?

Ana rahimdeki güveni vermek ve bebeğin uykusundaki kontrolsüz el ve kol hareketlerini engellemek için. Amerika'da ve birçok Avrupa ülkesinde de kundağa dönüş hızla yaygınlaşmış durumda. Bebekler uyurken kollarını oynatırlar, ellerinde olmadan. Uyku döngüsü sırasında 20.dakika itibarı ile kolunu atar ve bir yerine çarpıyorsa birden uyanıverir. Böyle olunca uzun süre kesintisiz uyuması sağlanamıyor. Altı bol, üstü sıkı olan kundakları tavsiye ediyoruz. Kalça çıkığına sebep verecek kundaklar değil, sadece üst bedene hakim kundaklar bunlar. Çok mucizevi ve bebeğe güven veren bir şey. 4. aya kadar. Sonrasında dönmeye başlayan bebeği kundaklamak doğru değil. Ancak yine birden bir değil, önce tek kol sonra ikinci kol. Ne de olsa bebek alıştı.

Bebek kendi odasında mı uyumalı, anne babanın yatağında mı?

Bebeğin ve ailenin uyku düzeni olsun isteniyorsa, bebek anne baba yatağında yatmamalıdır. Öncelikle güvenlik açısından bu son derece riskli bir hareket. Bir annenin bütün gün bebeği ile ilgilendiği, uykusunun bölündüğünü göz önüne alırsak, o yorgunlukla girilen derin bir uykuda anne baba bebeğin üzerine dönebiliyor ve bebek nefessiz kalıp hayatını kaybedebiliyor. İlk üç ay anne-babanın yatağının yanına konacak bir bebek yatağı daha uygun olabilir. Gerek var mı, şart değil. Bu annenin hayatını kolaylaştıran bir şey, bebeğe bir katkısı yok. Bebeğin kendi odasını anlama ve ayırt etmesinde, benimsemesinde büyük rol oynayan bir gerçekte onun kendi odasında beşiğinde yatmasıdır. Anne anı kurtarmak adına beşiği yanına alır evet, ancak ileriye dönük alışkanlıkları vazgeçirme de onu zorlu günler bekler. Özellikle kundaklanan bir bebek, beşiğine konacak küçük kenarları süngerli hafif eğimli bebek yataklarında güvende olacaktır. Bebek kusarsa yutmasın diye hafif eğim var o yataklarda. Kundakla beraber küçük alanında zaten kendini güvende hissedecektir. Belki anne ilk 3 ay bebeğin odasında yatabilir, ya da gidip gelebilir. Gündüz örneğin 2 buçuk saat emen bebek gece 5 saat dayanabiliyor.

Uykusundan uyanan bebeği beslemeden önce dinleyin, bekleyin hemen emzirmeyin derler, neden?

İşte benim, bebeğin annenin odasında değil de kendi odasında yatmasını önermemin bir sebebi de bu. Çünkü bebekler sesli uyur, güler, mızıldar, küçük ağlamalar yapar ve tekrar dönerler uykuya. Yanınızda yatınca gık dediği anda müdahale başlıyor. Ağlamak bebeğin dili, gerçekten size bir şey diyor mu aslında uyuyor mu bunu anlamanız için, evet biraz bekleyin derim. Erken müdahale nedeniyle ortaya çıkan sorunlar olabiliyor. Mızıldanan bir bebek, tam kendi kendine uykuya dönecekken, biz yanına gidiyoruz ya da kaldırıp emziriyoruz. Kendi kendine uykuya dalmayı öğrenmeye meyilliyken, biz buna engel oluyoruz. Ben kendi kendine yatakta uyumayı öğrenen bir bebek, gece hiç uyanmaz demiyorum, tabi ki uyanacaktır. Ama kendi kendine uykuya dönmeyi de öğrenecektir, bu doğasında. Size ihtiyacı var mı yok mu, bir dinlemek lazım. İlk aydan bahsetmiyorum tabi ki. Beklemek ve dinlemek ona bu fırsatı verir, size ihtiyacı olduğu zamanı da ayırt etmenizi sağlar. Ağlarken sizi mi çağırıyor yoksa uykuya mı dönmeye çalışıyor? Ağlamaya müsaade etme veya ses çıkarttığında beklememe kötü annelik olarak görülmemeli.

Uykucu bebekler için uyku mu, beslenme mi?

Uyuyan bebeği uyandırmayı genellemek doğru olmaz. Bebekten bebeğe, düzenden düzene değişir. Mesela, yeni doğan bir bebekte gece gündüz ayırımı olmadığından ve bizim öğretmemiz gerektiğinden doktorlar 3 saatte bir emzirmeyi tavsiye ederler. Örneğin, saat 7'de emzirdik, bir daha ki beslenme 10' da. Bebek de uyuyor. Bir yarım saat bekleyebiliriz, ancak uyandırmak da fayda var. Çünkü gündüz uykusunu ona öğretmemiz gerekir. Bir yandan da beslenmesi gerektiği için uyandırıp beslememiz lazım. Eğer gündüz 5-6 saat kesintisiz uyursa, bu sefer gece gündüz karışır, gece uykusu azalır. Gece uyandırmaktan yana değilim. Bebeklerin büyümesi için iki önemli unsur var. Beslenme ve uyku. Bebek büyüsün diye uyandırıyoruz, ama bu sefer de diğer ihtiyacı olan gece uykusundan mahrum bırakıyoruz.

Gündüz uykuları ne zaman azaltılmaya başlanır?

Bebek büyüdükçe gündüz uykularını kesmeye başlıyoruz. 11 aylık bir bebek iki uykudan tek uykuya geçmek için sinyaller vermeye başlar. Hazır da değillerdir bir yandan. Her yolu denersiniz, yine de uyumaz. O zaman ilk uykuyu biraz kesip, istediği uykuyu almamasını sağlarsınız. Böylece ikinci uykuyu tam alır. Sabah saat 6'da uyanan bir bebek, saat 12'ye kadar uykusuz kalmaya henüz hazır olmayabilir. Geçiş dönemlerinde uyku kestiğimiz çok olur. İkinci uykusuna saat 4'te yatan bir bebek, bir bakarız ki bizim istediğimiz gibi yarım saat şekerleme yapmamış. 2 saat uyur, gece uykusuna da bir türlü yatamaz. Sabah 10'da alacağı ilk uykuyu 30-45 dakikada keserseniz, saat 2'de iki saatlik uykusu akşam uykusuna da direnmeyecektir. Bebekler sürekli büyüme halinde. 1 hafta önce size harika uyan bir şey, kurduğunuz harika bir düzen; 1 hafta sonra darmadağın olabilir. Çünkü büyüyorlar, artık daha fazla uyanık kalıyorlar. Bebeği gözlemleyip, onun ihtiyaçlarına göre çözümler bulmamız gerekmektedir. Bu çok deneme yanılma işi.

Uyku arkadaşları hakkında neler söyleyebilirsiniz? Sadece uyku sorunu olan çocuklara mı tavsiye ediyorsunuz?

4 aylıktan itibaren bir uyku arkadaşı yoksa neredeyse hepsine tavsiye ediyorum. Ama sadece yatakta, yani o uyku arkadaşı yataktan çıkmayacak. O hep uyumayı seven bir arkadaş, yatağı seviyor. Salonda, pusette, gidilen her yerde bebeğin yanına verilecek bir uyku arkadaşından bahsetmiyorum. Emzik ile uyku arkadaşının farkı ne derseniz, emzik verilecek ise ilk 4 ayda verilmelidir. 6 aylık bir bebek halen emzikle uyuyorsa ve siz de sürekli kalkıp emziği düştüğünde vermek zorunda kalıyorsanız ki hareket halindeki bir bebek için aksi düşünülemez; o halde emziği bırakmanın zamanı gelmiştir. Emziği kesip uyku arkadaşına geçiş için en doğru zamandır. Bebek uyku arkadaşına sarılır, emer onunla uykuya dalar.

1 yaştan sonra bebeklerin gündüz uykuları nasıl düzen içinde olmalıdır?

1 yaşında genelde iki uyku, 16-18 ayda tek uykuya geçiş başlar. Bazen bebekler 10.ayda sinyaller vermeye başlıyor ancak biz olabildiğince o yaşlarda iki uykuda tutmaya çalışıyoruz. Çünkü 10-12 aylık bir bebek tek uykuyla bütün günü götürecek kadar uyanık kalamayacak durumda. İki uykudan bire geçerken her gün aynı sistemin yürüyeceğini düşünmemek lazım. Bazı gün iki uyku olur, bazı gün tek. Onun ihtiyacını dinlemek lazım. Diyelim ki bebek, sinyalleri veriyor ve ikinci uykuya direniyor. O halde, sabah uykusunu ileri almak lazım. İlk uykusunu saat 9'da alıyorsa, 9 buçuk, 10, 11 diye diye yavaş yavaş ileri almakta fayda var. Hedef günün ortasına çekmek. Dayanabildiği kadar bebeği tutup, 12 buçuk veya 1 ideal saate çekmek gerek. İleri çekerken en önemli ayrıntı, bebek aşırı yorgun hale gelmeden uyumasını sağlamak. Aşırı yorgunluk devreye girdiğinde, vücut kortizon hormonu salgılandığı için, 30 dakika sonra ağlayarak uyanabiliyor bebek. Sonra da uykuya geri döndüremiyorsunuz. Saat 9'da ilk uykuyu alan bebek, iki saat uyuyorsa bunu birden saat 11'e çektiğinizde 45 dakika uyuyabilir bebek. Zamanlama çok önemli. Bebek büyüdükçe göreceksiniz, her zaman saat 9'da iki saat uyuyan bebeğiniz artık 45 dakika uyumaya başlayınca, onu hemen saat 10'da yatırmaya çevirebilirsiniz artık. Bulmaca çözmek gibi, diyorum ya.

Çalışan anneler için durum daha zor, eve geldiklerinde bebeklerinin ideal gece uyuma saati başlıyor.

Büyük bir bebek artık aralıksız 10-11 saat uyumaya geçtiğinde, akşam saat 7 buçuk-8 arası uyutulur, sabah 6'da kalkar. Ben en çok çalışan annelerle çalışıyorum ve haklı olarak bebeklerini görmek, onlarla vakit geçirmek istiyorlar. Ben de şöyle bir şey öneriyorum: Eve gidin, sizden önce bebeğe bakan kişi, yemeğini yedirsin, zahmet işler bitsin, size öpüp koklaşmak, banyosunu yaptırmak, kitap okumak kalsın. Gece yatmasını biraz öteleyin. Ancak bunda da görülüyor ki, aşırı yorulan ve uykusuz kalan bebek, kortizon hormonu salgıladığından; devamlı ağlıyor, uykuya dalamıyor. Benim görevim her ailenin sahip olmak istediği düzeni yaratmak. Örneğin, anne bebeğini akşam 10'da yatmaya alıştırabilir, sabah da 10'da uyanması hem onun yeterli uykuyu almasını sağlar, hem de akşamları anne bebeği ile vakit geçirmiş olur. Bu düzen aileye uygunsa hiç problem yok. Ancak bebek akşam 10'da uyuyup sabah 7'de kalkıyorsa (gürültü, evde hareketlenme, uyandırılma vb sebeplerden dolayı) çocuğu göreceğiz diye onu gerekli uykusundan mahrum bırakmak yanlış olur. - Bebek daha çok dışarıda uyuyakalıyorsa, yatağında uyumakta zorlanır mı?
Bebek kendi yatağında uyudukça bu konuda ustalaşır. İlk 3-5 günü atlattıktan, alıştıktan sonra, iki gündüz uykusu uyuyorsa biri muhakkak evde, diğeri de eğer dışarıdaysa bulunduğu ortamda olması oldukça sağlıklı. Her iki şarta da ayak uydurmayı öğrenmesi herkesin hayatını kolaylaştırır. Pusette, arabada bir şekilde uyuması lazım ki hayat bize de çekilir bir hale gelsin. Örneğin, bebekler genelde araba koltuğunda uyurlar, biz o zaman ne yapıyoruz? Bir yere gidilecekse zamanlamayı onun uyku saatine denk getiriyoruz. Uyku düzeni ne demek, ailelerin çocukların uykusuna göre hayatlarını ayarlamaları, ama yaşamamaları değil. Sonuçta düzeni belli olan bir bebek ile ailenin hayatının da kendi yetişkin rutinlerinde devam etmesini sağlamak açısından kıymetli.

Aman bebeğim ağlamasın diye yapılanların bedeli nedir?

Ben ağlamayı bebeğin dili olarak görüyorum. Bebeğinizi yatağında bırakın, kendi kendine ağlasın, yırtınsın demiyorum. Yanında olduğunuz, onu güvende hissettirdiğiniz, eliniz üzerinde ona temas ettiğiniz sürece bebeğin birkaç günlük 'beni yataktan çıkart ve kucağına al' ağlamaları, sizin sırtını sıvazlamanızla son bulacaktır. Her ağladığında yatağından alıp kucaklamanız, anı kurtarma hareketleriniz, yıllar boyu devam edecek ve kurmak istediğiniz düzenden sizi uzaklaştıracaktır. Kucağınızda uyuttuğunuz bebeğiniz, yatağa konduğunda ağlıyorsa, tekrar kucağınıza almayın. Çünkü geri yatağa koyduğunuzda bu sefer daha çok ağlayacaktır. Kucağınızda sevin, ben buradayım deyin, uykuya dalmakla uyanık kalmak arasında öpüp yatağına koyun. Ağlıyor mu, yatağında sakinleştirin, sakinleşmenin yeri yatak zaten.

İleride her istediğini ağlayarak belli eden, ya da isteği olmadığında ağlayarak elde etmeye çalışan çocuklar yaratmaya yol açar bu. Yatakta ağlayan bebeğinizin yanında mısınız, yanındasınız, sakin bir şekilde konuşarak ona güven veriyor musunuz, veriyorsunuz eliniz üstünde mi, üstünde. O halde ağlamayı çok dert etmeyin. Birkaç günlük sabır ve istikrarla bu da ortadan kalkacaktır. İlk üç ayda siz odadan çıktığınızda bebek sizin geri geleceğinizi bilmiyor. Bebek büyüdükçe annem gitti ama geri gelecek bilincine ulaştıkça, adım adım uzaklaşmak, ona da hayatı öğretmek gerekir. Hangi konuda olursa olsun, hiç ağlatmayalım dersek çocuğun yönetiminde bir hayat yaşamış oluruz. Unutmayın, çocuklar rutin sever, çerçeve kural sever. Sevgi ve güvenle bu verildiği sürece o da kendi kendine bir şeyler yapmayı yavaş yavaş öğrenir.

Son olarak ne söylemek istersin?

Yeni anneler ilk üç ayda, bu zamanın kıymetini bilin. Bebeklerine ne verirlerse onun gideceğini unutmayıp, mümkün oldukça yatakta uyutmaya çalışıp, ileride kendi ve bebeklerinin hayatları için yatırım yapsınlar. Bebeği büyümüş anneler için de hiçbir zaman geç değil. Önemli olan çocuklarına doğru uyku alışkanlıkları kazandırmayı yürekten istemeleri, yılmamaları. Kararlı, tutarlı ve sabırlı olunduktan sonra çözülmeyecek bir sorun değil. Allah sağlık versin, uyku sorunu çözülür. Yaş ilerledikçe süreç zorlaşır ama mümkündür.