Erken menopoz nedir?

Bir kadında adet kanamalarının 35 yaşından önce kalıcı olarak kesilmesine erken menopoz adı verilmektedir. Günümüzde halk arasında erken menopozun çok daha sık görüldüğü iddia edilse de bu tam olarak doğru değildir. Türkiye’de ortalama menopoz yaşı 46 olup, 35 yaş - 50 yaş arası olguları erken menopoz olarak değerlendirmek doğru değildir. Erken menopozun arttığı yönündeki izlenim, kadınların hamile kalma yaşlarını mesleki, sosyal ve başka nedenlerle geciktirme eğiliminin artmış olmasından kaynaklanmaktadır.

ERKEN MENOPOZ EN ERKEN KAÇ YAŞINDA GÖRÜLÜR?

Tanımından da anlaşılacağı üzere erken menopoz denilebilmesi için adet kanamalarının başlamış ve düzenli hale gelmiş olması gerekir ve bu ortalama 13 yaşında olur. Altta yatan nedene göre değişmek üzere 17-18 yaş kadar erken yaşta gelişen erken menopoz olgularına rastlıyoruz.

ERKEN MENOPOZ OLGULARI GİDEREK ARTIYOR MU? NEDEN BU RAHATSIZLIĞI DAHA SIK DUYUYORUZ?

Erken menopozun en olumsuz yönü kadının kendi yumurta hücreleriyle hamile kalmasının imkansız hale gelmesidir. Günümüzde giderek artan sayıda kadın iş yaşamında aktif hale gelmeleri nedeniyle ilk gebeliklerini ve sonraki gebeliklerini geciktirmek zorunda kalmaktadır. Bu da hamile kalma şansının azalmasına neden olmakta ve neden araştırıldığında kadın beklenmedik bir şekilde doktordan menopoza girdiğini duymakta, bu da halk arasında erken, yani çocuk sayısını tamamlamadan menopoza giren kadınların sayısında bir artış olarak yansımaktadır.

Gerçekte tıbbi olarak erken menopoz daha once söylendiği gibi 35 yaşından once menopoza girilmesidir. 35 yaş sonrası olgular tıbben erken menopoz olarak değerlendirilmezler.

ERKEN MENOPOZ NEDEN OLUR?

Herhangi bir nedenle yumurta hücrelerini hızla tüketen her olay erken menopoza neden olabilir. En sık görülen nedenler aşağıda sıralanmıştır:

OTOİMMUN HASTALIKLAR

Yumurtalıkların erken tükenmesi ve menopoz ortaya çıkması en sık otoimmun hastalıklar adı altında toplanan bir dizi hastalığa bağlı ortaya çıkar. Otoimmun hastalık bireyin bağışıklık sisteminin henüz bilinmeyen nedenlerle kendi organlarını yabancı doku gibi algılaması ve bu organlara saldırarak onları tahrip etme çabası olarak tarif edilebilir. Eğer yabancı olarak algılanan doku yumurtalıklar ise işte bu otoimmun hastalık türü erken menopoz ortaya çıkmasına neden olur.

AMELİYATLA YUMURTALIKLARIN ALINMASI

Herhangi bir gereklilik sonucu genç kadının her iki yumurtalığı birden çıkarıldığında görülen erken menopoz türüdür. Bunun yanında diğer jinekolojik operasyonlarda da ender olarak (yumurtalıklara kastedilme olmaksızın) yumurtalıklar zarar gördüğünde erken menopoz ortaya çıkabilmektedir.

KANSER TEDAVİLERİ

Kanser tedavisi için radyoterapi (ışın tedavisi) veya kemoterapi (ilaç tedavisi) alan kadınlarda yumurtalıklar hasar görebilir ve menopoz ortaya çıkabilir.

AİLE ÖYKÜSÜ

Menopoza girme yaşını belirleyen en temel etkenlerden biri, kişinin annesinin menopoza girme yaşıdır ve yakın aile bireylerinden birinde erken menopoza girme öyküsü erken menopoza girme olasılığını belirgin şekilde artırır.

KROMOZOM BOZUKLUKLARI

Frajil X Sendromu, Turner Sendromu gibi ender görülen kromozom bozukluklarında yumurtalıklar erken yaşta tükenebilir ve erken menopoz ortaya çıkar.

YAŞAM TARZI

Sigara içilmesi menopoza girişi hızlandırmakla beraber tıbbi anlamda erken menopoza yol açması (yani 35 yaşından önce menopoza girilmesi) olağan değildir. Benzer şekilde ruhsal stres de yardımcı bir etken olmakla beraber tek başına erken menopoza yol açması beklenen bir etken değildir. 

ERKEN MENOPOZ BELİRTİLERİ NELERDİR?

Erken yaşta ortaya çıkan menopozun en erken belirtileri öncelikle adet döngülerinin arasının kısalmaya başlaması, sonradan da araların uzamaya başlaması ve nihayet kanamaların durmasıdır.

Adet kanaması miktarının azalması tam olarak bir erken menopoz belirtisi olarak kabul edilmemelidir.

Ateş basması, çarpıntı gibi klasik menopoz bulguları bazı durumlarda belirtiler arasında bulunmayabilir. İlk belirtilerle menopozun tamamen ortaya çıkması arasında geçen süre çok değişken olabilmektedir.

ERKEN MENOPOZU DURDURMAK YA DA YAVAŞLATMAK MÜMKÜN MÜDÜR?

Bazı olgularda erken menopoz kendiliğinden ortadan kaybolmaktadır. %1’den daha az durumda ortaya çıkan bu durumun kimler için geçerli olabileceğini kestirmek zordur. Süreç, eğer altta yatan otoimmun hastalık gibi ikincil bir hastalığa bağlıysa bu hastalığın tedavi edilmesi süreci yavaşlatabilir veya durdurabilir. Ancak çoğu durumlarda süreç ilerleyicidir.

Son yıllarda DHEA adı verilen ve anti-aging (yaşlanmayı geciktirici veya geri döndürücü olarak tercüme edilebilir) için kullanılan ilaçla erken menopoz olgularının bir kısmı geri döndürülebilmektedir. Tedavi başarısında en temel etken kadının yaşıdır. 35 yaş altı olgularda yaş aşağı indikçe (kromozom bozukluğu olan kadınlar hariç, bu kadınlarda malesef geri dönüş mümkün değildir) başarı olasılığı artar. İki aylık tedavi süresince başarılı olunamayan olgularda tedavi uzatılabilir, ancak en yüksek başarı oranları ilk iki – üç ayda elde edilebilmektedir.

MENOPOZDA GENETİK FAKTÖRLERİN ROLÜ NEDİR? KADININ ANNESİNİN MENOPOZ YAŞININ ÖNEMİ NEDİR?

Doğal menopoz kesinikle genetikten etkilenen bir durumdur ve kız kardeş, abla, annenin menopoza girdiği yaş ne kadar ileriyse bir kadının da o kadar geç menopoza gireceği söylenebilir. Ancak erken menopoz doğal süreçten uzak, yani bir hastalık durumu olduğundan genetiğinde hiç böyle bir durum olmayan bir kadın bile erken menopozla karşı karşıya kalabilmektedir. 

ERKEN MENOPOZ NASIL TEDAVİ EDİLİR? ERKEN MENOPOZ OSTEOPOROZ (KEMİK ERİMESİ) SÜRCİNİ HIZLANDIRIR MI?

Erken yaşta ortaya çıkmış menopoz olgularında (özellikle otoimmun tipte olanlarda) kendiliğinden geri dönüş veya tedaviyle geri dönüş mümkün olabilmektedir (yukarıda anlatılan DHEA tedavisi bölümüne bakınız).Genç yaşta menopoza girmiş olmanın getirdiği en önemli dezavantajlardan biri kemik erimesinin hızlanması olduğundan bu konuda gerekli önlemler alınmalı ve kemikleri koruyucu tedaviye geçilmelidir.

Ateş basması, vajinada kuruluk, ruhsal gerginlik gibi klasik menopoz belirtileri de çoğu durumda hormon tedavisine yanıt vermektedir.

Yumurta hücrelerinin tükenmesiyle ortaya çıkan erken menopoz olgularında kadının yumurta hücresi kalmadığı için kendi yumurtalarıyla gebelik oluşması (tüp bebek de dahil) çok zordur, bu durumda çoğu durumda tek çare donör oosit (başka bir kadının bağışladığı yumurta hücresi) ile oluşturulmuş gebeliktir.

ERKEN MENOPOZ ENGELLENEBİLİR Mİ?

Erken menopoz çoğu zaman ön görülemeyen bir durumdur. Kadınların kariyer planları yaparken çocuk sahibi olmayı da planları arasına almaları ve mümkünse 35 yaşına kadar sahip olmak istedikleri çocuk sayısına ulaşmaları gerekmektedir.

Erken menopoz ender görülen bir olgu olsa da çocuk sahibi olmayı geciktirmeyi düşünenlerin yıllık olarak doktorlarına başvurarak çeşitli hormon testleri ve yumurtalıkların ultrasonografiyle değerlendirmesinden ibaret yumurtalık rezervi (doğurganlık) ölçümlerini yaptırmalarını öneriyoruz. Yumurtalık rezervi bir kadının yumurtalıklarında döllenmeye elverişli yumurta hücresi sayısı konusunda oldukça iyi fikir veren bir incelemedir ve günümüzde aynen yıllık smear testi gibi kadınlarımıza bu testi öneriyor ve uyguluyoruz.

Günümüzde yumurtalık rezervini en iyi değerlendiren testler adet kanamasının ilk günlerinde yapılan AMH (anti müllerian hormon) kan seviyesi ölçümü, adet kanamasının ilk günlerinde vajinal ultrasonografiyle yapılan “antral folikül sayısı ölçümü” incelemesi ve yine ilk günlerde kanda FSH ve Estradiol (E2) adı verilen hormon seviyesi ölçümleridir.

OOSİT KRİYOPREZERVASYON (YUMURTALIK HÜCRESİ DONDURULMASI)

Yumurtalık hücresinin dondurulması işlemi ülkemizde henüz yasal olmamasına karşın yurtdışı bağlantılı merkezlerde uygulanmaktadır. Burada kadın henüz üretken dönemdeyken yumurtalıklardan bir operasyonla alınan hücreler dondurulmakta ve sonrasında kullanmak üzere saklanabilmektedir. Bu işlem çok özel durumlarda uygulanabilen zahmetli ve pahalı bir işlemdir.