Yardımsever ve empatik çocuklar yetiştirmek için ne yapmalıyız?

5 yaşındaki afacan Ali ailenin son çocuğuydu. Çok sevilerek büyütüldüğünün farkındaydı. İstediği her oyuncak alınıyordu. Ailesi Ali’ye bu kadar sevgi verirken ona paylaşmanın önemini de öğretmişti Kendisinden 2 yaş büyük kardeşiyle oyun oynamak çok hoşuna gidiyordu. 2 yaş arayla 3 kardeştiler ve Ali’nin annesi diğer kardeşlerine oyuncağını vermediğinde ya da onları üzecek bir davranış sergilediğinde nasıl hissedebileceklerini anlatırdı.

Bir gün hediye gelen o kırmızı oyuncak kamyonu Ali ve kendisinden 2 yaş büyük kardeşi paylaşamadılar. Anneleri kamyonun ikisinin de olduğunu, birer saat arayla oynamaları gerektiğini söyledi. Ali bu duruma aşırı tepki gösterdi, kendini yerlere attı, ama bu tepki annesinin koyduğu kuralı değiştirmesini sağlayamadı. Ali bu olaydan sonra ne yaparsa yapsın kuralların evde değişmeyeceğini öğrendi ve bu konuda ısrarcı olmaktan vazgeçti.

Ali’nin önceleri en stresli olduğu zamanlar arkadaşlarının eve geleceği zamanlardı, çünkü sıra oyuncaklarını paylaşmaya gelince onlarla anlaşmak çok zor oluyordu. O yüzden annesi, Ali’nin arkadaşları geldiğinde hepsine eşit sayıda oyuncak çıkarır, en iyi davrandığını düşündüğü çocuğu, oyun odasının en yardımsever, en iyi çocuğu seçerdi. Ardından da onu küçük ama cazip bir oyuncakla ödüllendirirdi.

Ali’nin ailesinde kavramlar en olumlu anlamda iyilik ve yardımseverlik üzerineydi. Bu etiketler iyi olanın yardımlaşmak, güzel davranmak olduğunu çocuklara daha net açıklıyor ve bu kavramların önemi ile büyüyordu çocuklar. Böylece yardım etmenin, paylaşmanın, başkasının duygusunu hissetmenin önemini öğreniyorlardı. Çocuklara yardımsever olmayı öğretmek zaman alabilir. Diğerkam olmayı, başkalarından bir karşılık beklemeden yardım etmeyi öğretmek daha da zordur. Çocuklar küçük yaşlarda özellikle üç yaşına kadar oldukça benmerkezci, kendilerine yönelik bir tutum içinde olurlar. Eşyalarını ve oyuncaklarını kimseyle paylaşmak istemezler. Her zaman kendi dedikleri olsun isterler, hatta bu yüzden sık sık ağlama veya öfke nöbetleri geçirirler. Çocuklarda olağan bir tutum olarak ortaya çıkan bu durum gelişim dönemlerinin özelliklerinden kaynaklanmaktadır.

PEKİ ÇOCUĞUMUZA YARDIMSEVER OLMAYI NASIL ÖĞRETECEĞİZ?

Bu tabii ki öyle hemen ulaşılabileceğimiz bir sonuç değil. Ancak çocuğa gelişim dönemi içinde zamanla aşılanabilir. Her çocukta zaten yardımseverlik ve empati için duygusal bir bileşen mevcut. Bu güçlü duygular kendimizi başkalarının yerine koymamıza ya da o sıkıntının nedeni olduğumuzu düşünüyorsak kendimizi suçlu hissetmemize yol açar. Çocuk temel olarak anne ve babasının yönlendirmesiyle yardımseverliği öğrenecektir. Bunun için aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekir.

• İnandırıcı disiplin gücü:

Bu tür disiplinde bir yetişkin, çocuğun yanlış davranışının başkaları üzerindeki etkilerine işaret ederek, özellikle çektikleri acıya, sıkıntıya dikkat çekerek, ve bu sıkıntıya onun neden olduğunu göstererek, çocuğun başkalarının duygularına dikkat etmesine yardım eder. Çocuğunuz birini incittiğinde, bunun o kişi açısından sonuçlarını ona açıklayın. Örneğin “Aslı’ya vurduğunda canı yandı” ya da
“Gördün mü bak, Ali’yi ağlattın.” Bu strateji özellikle düzenli uygulandığında, anne ve baba duygularını güçlü bir şekilde ifade ettiğinde ve fiziksel cezalandırmayla birlikte uygulanmadığında etkili olur.

• Model Almanın Önemi:

Anne ve babanın diğer kişilere karşı empatik bir tutum içinde olması, çocuğun empatik ve yardımsever olarak yetişmesinin en önemli ön şartıdır. Çünkü çocuk için rol model olan kişiler çocuğun anne ve babasıdır. Araştırmalar empatik ailelerin çocuklarının diğer insanlara karşı daha empati dolu olduğunu kanıtlamıştır. Çocuklar üçüncü kişilerin, özellikle de anne ve baba gibi otorite figürlerinin cömert ve düşünceli davrandığını gördüklerinde, kendileri de bu davranışları sergilemeye daha eğilimli olurlar. Çocuğu hoşgörülü bir ortamda yetiştirmek çok önemlidir. Diğer taraftan durumu abartıp her şeye hoşgörüyle yaklaşmak da olumlu bir anne ve baba tutumu değildir. Aşırı hoşgörü çocuğu daha bencil yapabilir. Onun için bu süreçte çocuğa bazı sınırlar koymak da iyi olacaktır.

• Kurallar ve İlkeler:

Anne ve babanın yardımsever olan davranışlarla ilgili kurallar ve ilkeler belirlemesi önemlidir. Ne yapılması ve yapılmaması gerektiğine yönelik açık kurallar konulmalıdır. “Başkalarına yardım etmek iyidir” ya da “Sahip olduklarımızı durumu bizden daha kötü olanlarla paylaşmalıyız.” Daha doğrudan davranışlar da toplum yanlısı davranışları besler. “Aslı’nın yapbozu çözmesine yardım etmeni isterim” ya da “Lütfen tatlını Ali’yle paylaşır mısın?” gibi cümleler kullanmak faydalı olacaktır.

• Etkili Sıfatlar:

Toplum yanlısı sıfatlar kullanmak da önemlidir. Çocuğunuzun yardımsever ya da diğerkam davranışlarını onun kendi iç karakterine bağlayan cümleler kurabilirsiniz: “ Ne kadar yardımsever bir çocuksun!” ya da “İnsanlar için çok güzel şeyler yapıyorsun.” Bu strateji çocukta global öz saygı fikirlerinin gelişmeye başladığı 7 ve 8 yaşlarında etkili olmaya başlar.

• Yönlendirme:

Çocuklarınızı yardımsever davranışlara yönlendirmenin başlıca yollarından biri de çocuklara görev vermekle başlar. Çocuğunuza, sofrayı hazırlama ve bulaşıkları yıkamaya yardım etme, küçük kardeşini gözetme, varsa evcil hayvanla ilgilenme gibi düzenli işler vermek faydalı olacaktır. Görevlerin ne olduğu çok da önemli değildir, önemli olan çocuğun gündelik ev işlerinde düzenli bir rolü olmasıdır. Bu rol onu başkalarını da düşünmeye teşvik edecek ve sorumluluk duygusunu güçlendirecektir.

Bu noktalara dikkat ettiğinizde ve düzenli olarak uygulamaya başladığınızda, zamanla çocuğunuz daha yardımsever ve empatik bir tutum içine girmeye başlayacaktır.