Sinema ve dizi oyuncularının telif hakları

Oyuncuların özgün şekilde oynadıkları roller ile ortaya çıkardıkları karakterler sinema ve dizi filmler için oldukça önemlidir. Hatta çoğu zaman izleyici tarafından bir film ya da dizi başrol oyuncularıyla anılır. Çünkü eser sahibi yönetmen ve yazarın anlatmak istediği olay, durum veya duygu oyuncular aracılığıyla beyaz perdeye yansıtılır, televizyon veya internet yoluyla evlerimize girer. İşte bu noktada oyuncuların özgün yorumlarıyla ortaya koydukları performansın kanunen korunması ve oyuncunun telif hakkına sahip olması gerekir. Her ne kadar oyuncuların hakları ilk defa 1995 yılında 4110 Sayılı Kanunla yapılan değişiklikle Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda düzenlenmişse de günümüzde oyuncular icracı sanatçı sıfatıyla kanundan doğan mali ve manevi haklara sahiptir. İşte bu yazıda sinema ve dizi oyuncularının mali ve manevi hakları, haklarını ne şekilde devredebilecekleri, haklarının ihlali halinde başvurabilecekleri yasal yollar değerlendirilecek.

Sinema ve dizi oyuncularının mali ve manevi hakları neler?

Sinema ve dizi oyuncuları kanunda icracı sanatçı, sergiledikleri oyunculuk da icra olarak isimlendirilir. İcracı sanatçı olarak oyuncular belli şartların varlığı halinde ortaya koydukları oyunculukları yani icraları üzerinde mali ve manevi hakka sahiptir. Bir oyuncunun kanunen mali ve manevi hakka sahip olabilmesi için eser sahibinin manevi ve mali haklarına zarar vermemesi ve eser sahiplerinin yazılı izin ile ortaya koyduğu oyunun özgün olması gerekir. İşte bu şart ve koşulların varlığı halinde oyuncu mali ve manevi hakka sahip olur.
Oyuncunun manevi hakları ‘İcranın sahibi olarak tanıtılmasını talep’ ile ‘İcranın tahrif edilmesinin önlemesini talep’ haklarıdır. Yani oyuncu oyunculuğunu sergilediği sinema eseri veya dizi film yayınlanırken veya tanıtılırken oyuncu olarak adının belirtilmesini, oynadığı sahnelerin itibarını zedeleyecek şekilde tahrif edilmesi halinde ise bunun önlenmesini talep edebilir. Bununla beraber kanunda manevi hakların kullanımında uygulama şartlarının gerektirdiği durumlar ise hariç tutulmuştur. Oyuncular manevi hakların yanı sıra icralarının yani oyunculuk performanslarının tespit edilmesi yani kayıt edilmesi, bu tespitin çoğaltılması, satılması, dağıtılması, kiralanması, ödünç verilmesi, sinema salonlarında, televizyon veya dijital mecrada yayınlanması gibi ve 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Esreleri Kanununun 80. maddesinde sayılı diğer mali haklara sahiptir.

Sinema ve dizi oyuncuları haklarını hangi şekilde devredebilir?

Sinema ve dizi oyuncuları kanundan doğan haklarını uygun bir bedel karşılığında yapımcıya devredebilir. Ancak böyle bir sözleşmenin geçerli olabilmesi için yazılı olması ve sözleşmede devredilen hakların tek tek belirtilmesi gerekir. Ayrıca mali haklarını yapımcıya devreden bir oyuncu bu haklardan bağımsız olarak manevi haklarını kullanmaya da devam edebilir.

Sinema ve dizi oyuncularının mali ve manevi hakları ihlal edildiğinde başvurabilecekleri yasal yollar neler?

Sinema ve dizi oyuncuları icracı sanatçı sıfatıyla sahip oldukları kanundan doğan haklarının ihlal edilmesi halinde tecavüzün refi, tecavüzün meni ile maddi ve manevi tazminat davası haklarından faydalanabilir. Ayrıca bu hakların ihlali suç da teşkil ettiğinden şartları mevcutsa Cumhuriyet Başsavcılığı’na şikayette bulunabilir.