×
Mimarların telif hakları neler?
Paylaş
Bugün içinde yaşadığımız evler, çalıştığımız ofisler, günlük hayatta sıklıkla uğradığımız restoran, alışveriş merkezi, sinema ve tiyatro gibi binaların her biri mimarların fikri yaratım ürünü. Mimarın özgünlüğünü taşıyan bir mimari proje veya mimari eser üzerindeki telif haklarının korunması ise önemli bir gereklilik. Bugün bu gerekliliği Türkiye’de telif haklarını düzenleyen 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu karşılıyor. Bu kanunda gerekli şartları taşıyan mimari projeler ve mimari eserler eser kapsamında değerlendirilerek, mimarlara eserleri üzerinde mali ve manevi haklar tanınıyor. İşte bu yazıda, mimari proje ve mimari eser kavramları, mimarların mali ve manevi hakları, bu hakların ihlali halinde başvurabilecekleri yasal yollar açıklanacak.
Mimari proje ve mimari eser
Yasada mimari projeler ilim ve edebiyat eserleri kategorisinde, mimari eserler ise güzel sanat eserleri kategorisinde eser olarak sayılmakta. Her ne kadar ikisi de kanundan doğan eser korumasından yararlansa da birinde mimarın meydana getirdiği proje korunurken, diğerinde inşa edilen bina korunmakta. Ancak inşa edilen bir binanın, güzel sanat eseri olarak değerlendirilebilmesi ve kanuni korumadan yararlanabilmesi için estetik değere sahip olması gerek. Mimarlar tarafından çizilen proje sonucu inşa edilen her bina estetik değere sahip olmadığından eser olarak korunması da mümkün değil. Bununla beraber gerek mimari proje gerekse inşa edilen binanın eser olarak korunması için sahibinin hususiyetini de taşıması gerek. Hususiyet kavramı ise mimarın yaratıcılığının ürünü olarak açıklanabilir. Yani özetle, sahibinin hususiyetini taşıyan mimari projeler ile estetik değere sahip mimari eserler üzerinde mimarın mali ve manevi hakları mevcut.
Mimarların mali ve manevi hakları neler?
Mimarlar, eserleri üzerinde mali ve manevi haklara sahip. Eserin sahibi olarak tanıtılmasını talep etme, eserde değişiklik yapılmasını önleme hakları manevi; çoğaltma, yayma, işleme hakları ise mali haklara örnek verilebilir. Bununla beraber sadece projesi eser olarak korunan mimarın ortaya çıkan ve estetik değere sahip olmayan bina üzerinde değişiklik yapılmasını önleme hakkı bulunmuyor. Estetik değere sahip mimari eserin sahibi ise eserin izinsiz olarak değiştirilip bütünlüğünün bozulduğunu tespit etmesi durumunda, binanın eski hale getirilmesini talep edebilir. Ancak eski hale getirilmesi halinde kamunun veya binanın malikinin menfaatlerinin esaslı bir şekilde zarara uğramaması gerek. Yani eser sahipliği hakkı ile mülkiyet hakkı arasında bir dengenin oluşturulması gerekiyor.
Hakların ihlali halinde başvurabilecek yasal yollar neler?
Mimarlar, eserlerinin izinsiz olarak kullanılması, taklit edilmesi, kopyalanması veya başka şekillerde mali veya manevi haklarının ihlal edilmesi halinde ihlalin niteliğine göre maddi veya manevi tazminat talepleri de dahil, ihlalin kaldırılması, ihlalin önlenmesi davalarını açabilir. Bu tip ihlaller aynı zamanda kanunda suç olarak düzenlendiğinden şartları mevcutsa Cumhuriyet Başsavcılığı’na şikayette de bulunabilir.
Paylaş
