Çocuğu olmayan çiftlerde sıklıkla uygulanan aşılama (inseminasyon) işlemi nedir?

Aşılama tedavisinde spermler yıkanıp yoğunlaştırılarak, daha sağlıklı ve hareketli olanlar seçilir. Bunlar daha sonra bir kateter aracılığıyla yumurtlama zamanında rahim içine, yumurtalara yakın bölgeye bırakılır. Bazı durumlarda aşılama işlemi rahim ağzına veya vajene de uygulanabilir. Ancak bu tip aşılamaların başarısı rahim içine yapılan aşılamaya göre düşüktür.

Aşılama kimlere yapılır?

Aşılama tedavisi, tüplerinden en az bir tanesi açık olan kadınlarda ve ağır üreme sorunu olmayan çiftlerde tercih edilir. Böylece rahim içine konulan spermlerin tüplerde döllenmek üzere bekleyen yumurtalara kolayca ulaşarak gebelik elde edilmesi umulur. Genellikle aşılama işlemi pek çok üreme sorununda ilk seçenek olarak kullanılır. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Nedeni bilinmeyen infertilite: Aşılama bu şekilde sebebi belli olmayan kısırlık durumlarında genelde yumurta geliştirici ilaçlarla birlikte uygulanan ilk tedavi seçeneğidir.

• Endometrioze bağlı infertilite: Endometriozisi ve/veya çikolata kisti olan kadınlarda yumurtlamada, yumurta kalitesinde, rahmin gebeliğe hazırlanmasında ve döllenme aşamasında oluşabilen bazı problemler gebe kalmayı güçleştirir. Bu hastalarda da yumurtlatma tedavisi ve aşılama uygulanarak bu olumsuzlukların üstesinden gelinmeye çalışılır.

• Hafif-orta erkek infertilitesi: Erkeklerde semen analizinde bazen bazı anormallikler gözlenir. Bu anormallikler sperm sayısının düşük olması, sperm hareketinin az olması veya spermlerde şekil bozuklukları şeklinde olabilir. Bunlar hafif veya orta şiddetteyse aşılama yapılabilir. Aşılama için sperm hazırlanırken problemli olan spermler ayıklanır ve sağlıklı-hareketli olanlar yoğunlaştırılarak rahim içine verilmek üzere alınır.

• Servikal faktöre bağlı infertilite: Serviks yani rahim ağzı spermlerin vajinadan rahme, oradan da yumurtaların bulunduğu tüplere geçişi için gereklidir. Rahim ağzının salgıları yumurtlama zamanında değişir. Bu dönemde spermlerin geçişini hızlandıran, spermlerin dölleme kabiliyetini artıran maddeler salgılar. Ancak bazı kadınlarda bu salgı olması gerekenden daha koyu, yapışkandır ve sperm geçişine izin vermez. Hatta bazen bu salgı içindeki maddeler ve antikorlar spermler için öldürücü, hareketlerini kısıtlayıcı olabilir. İşte bu gibi durumlarda aşılama yapılarak rahim ağzı by-pas edilir, spermler direkt rahim içine bırakılır.

• Semen alerjisi: Nadiren bazı kadınlarda eşinin semeninde bulunan bazı maddelere karşı alerji olabilir. Bunlarda ilişki sonrası vajinada yanma, kaşıntı, kızarıklık, şişlik olabilir. Böyle durumların tedavisinde kondom (prezervatif) kullanılır. Ancak kondom kullanımı gebeliği engellediği için bebek düşünen çiftlere aşılama uygulanır. Aşılama için sperm hazırlanırken semen içindeki alerjiye neden olan maddelerin pek çoğu ayıklanmış olur.

Aşılama tedavisi için uygun muyum?

Öncelikle buna karar verebilmek için infertiliteyle ilgilenen bir kadın doğum uzmanına muayene olarak sizin için en uygun tedavi seçenekleri hakkında bilgi almalısınız. Bir kadına aşılama tedavisi yapılabilmesi için en önemli koşul tüplerinin sağlıklı ve açık olmasıdır. Tüplerin açıklığını ve durumunu göstermek için yapılan bazı testler vardır. Bunlardan en sık kullanılanı rahim filmi de denilen HSG (histerosalpingografi)’dir. Bunun dışında rahim ve yumurtalıklarla ilgili ciddi sorunların da olmaması gerekir.
Aşılama yapılabilmesi için bir erkekte sperm parametrelerinin (sayı, hareketlilik, morfoloji) aşırı bozuk olmaması gerekir. Hafif-orta şiddetteki sorunlar aşılama tedavisi uygulanarak çözülebilir, ancak şiddetli sperm problemlerinde tüp bebek tedavisinden başka çare olmayabilir.

Aşılama nasıl yapılır?

Aşılama tedavisi genellikle kısa ve ağrısız bir işlemdir. Aşılama işleminin kendisi birkaç dakika sürer. Ancak aşılama öncesi kadının hazırlanması ve yumurta geliştirilmesi için yaklaşık 2 haftalık bir süreye ihtiyaç vardır.

Aşılama işleminin aşamaları şöyle sıralanabilir:

• Kadının hazırlanması: Aşılama tedavisine başlamadan önce, anne adayının detaylı muayenesi yapılarak rahimde, yumurtalıklarda ve tüplerde bir sorun olup olmadığı kontrol edilir. Enfeksiyon varsa tedavi edilir. Bazı kan testleri yapılarak gebelik esnasında oluşabilecek sorunlar için tedbir alınır. Sigara, alkol vb. alışkanlıkları olan hastalarda bunlar bırakılır. Doğru ve dengeli beslenme tavsiye edilir. Folik asit içeren ilaçlardan başlanır.

• Yumurta gelişiminin takibi: Aşılamanın başarısı için zamanlama çok önemlidir. Yumurtanın çatlayacağı zaman aşılama yapılır. Yumurtanın yaşam süresi 12-24 saattir. Bu dönemden sonra aşılamanın yapılması yumurta artık yaşamadığından başarısızlıkla sonuçlanacaktır. Bu nedenle doğal döngülerinde aşılama planlanan, yumurta geliştirici ilaç kullanılmayan hastalarda yumurtlama zamanının belirlenmesi için bazı kan veya idrar testleri yapılır. Bazen de olgunlaşmış olan yumurtalar ilaç kullanılarak çatlatılır ve aşılama zamanı ona göre ayarlanır.

• Yumurta geliştirici ilaçların kullanımı: Bazı hastalarda aşılamanın başarısını artırmak için bazen de kendiliğinden yumurtlaması olmayan ya da yumurtlaması zayıf olan hastalarda daha fazla yumurta geliştirmek için bazı yumurta geliştirici ilaçlar kullanılır. Bunlar iğne veya hap şeklinde olabilir. İlaç kullanan hastalarda yumurtalar olgunlaştığında çatlatma iğnesi kullanılarak çatlatılır. Çatlatma iğnesinden genellikle 24-36 saat sonra aşılama yapılır.

• Semenin hazırlanması: Aşılama işleminden önce 2-5 gün arası cinsel perhiz yapılır. Aşılamanın yapılacağı gün işlemden birkaç saat önce erkek özel bir odada semen örneği verir. Semen örneği yıkanarak, daha hareketli, kaliteli ve sağlıklı spermler seçilerek bir tüpün içine konulur. Semen örneği yabancı maddelerden arındırılır. Bu şekilde küçük hacimli ama yoğunluğu yüksek bir örnek elde edilmiş olur.

• Optimal zamanlama: Aşılama yumurtlama zamanında yapılır. Çatlatma iğnesi yapıldığında ise iğne uygulandıktan 24-36 saat sonra aşılama yapılır.

• Aşılama İşlemi: Hasta jinekolojik muayene olacak gibi hazırlanır. Daha sonra vajene spekulum dediğimiz kaşıklar yerleştirilerek rahim ağzı görülür. Önceden hazırlanmış semen örneği enjektöre çekilir. Daha sonra ince, uzun, yumuşak bir kateter aracılığıyla vajenden ve rahim ağzından geçilerek rahmin içine hazırlanmış spermler bırakılır. Sonra kateter ve spekulum çıkarılır. Hasta yaklaşık 15-20 dakika sırt üstü yatarak dinlendikten sonra masadan kaldırılır.

• İşlem sonrası öneriler: İşlem sonrası hastalar hemen normal hayatlarına dönebilirler. Bazı hastalarda işlem sonrası hafif kasık ağrısı ve lekelenme olabilir. Bunlar işlemin yapıldığı gün dinlenip ertesi gün normal hayatlarına, günlük aktivitelerine ve cinsel hayatlarına dönebilirler. Aşılama işleminden 2 hafta sonra gebelik testi yapılır.

Aşılamanın başarı oranları nasıldır?
Doğurganlığı normal, üreme anlamında hiçbir sorunu olmayan çiftlerde her ay için hamile kalma şansı %25 civarındadır. İnfertil çiftlerde de kendiliğinden hamile kalma şansı elbette vardır ama bu şans oldukça düşüktür. Çoğunda %1 veya altındadır.

Aşılama işlemi bu düşük olan gebelik şansını normal doğurganlığı olan çiftlere yaklaştırmak için yapılır. Aşılama eğer doğal döngüde yapılırsa gebe kalma şansı her bir tedavi seansı için %3-5’e çıkar. Ancak yumurta geliştirici ilaçlarla özellikle iğnelerle birlikte aşılama yapılırsa başarı %15-20’ye çıkar. Arka arkaya 3 kez yapılan aşılama işleminde gebelik oranları %60’ı bulur. Bu nedenle ilk aşılamada gebelik olmaması çiftlerde moral bozukluğuna neden olmamalı, en az 3 kez deneme yapılmalıdır. Üçüncü aşılamadan sonra başarı oranları düşmeye başlar. Bu nedenle genelde 3 kez aşılama tedavisi uygulanır. Bu şekilde gebelik elde edilemiyorsa tüp bebeğe geçilir.

Aşılamada başarıyı etkileyen faktörler

Aşılamanın başarısını etkileyen pek çok faktör vardır. Bunlardan en önemlileri şunlardır:

• Kadının yaşı: genç yaşı 35’ten küçük kadınlarda başarı daha yüksekken, ileri yaştaki kadınlarda başarı düşüktür.
• Yumurta ve/veya sperm kalitesi: yumurta ya da sperm kalitesinin iyi olması başarıyı artırır.
• Ciddi endometriozis olması başarıyı düşürür.
• Tüplerde hasar veya anormallik olması başarıyı düşürür.
• Daha önce rahim ve tüplerle ilgili ciddi bir enfeksiyon geçirilmiş olması başarıyı azaltır.
• Rahimde anormallik olması (polip, miyom, çift rahim, yapışıklık vb.) başarıyı azaltır.
• Sperm parametrelerinde (sayı, hareketlilik, morfoloji) problemlerin olması başarıyı azaltır.

Aşılama işleminin başarısız olması durumunda ne yapmalıyım?

Aşılama tedavisi ile bazı çiftler hemen, bazıları birkaç denemeden sonra gebe kalırken, bazı çiftlerde tüm denemelere rağmen gebelik oluşmayabilir. Aşılama tedavisi uygun hastalarda 3-6 kez denenebilir. Ancak bu denemelere rağmen sonuç alınamazsa artık bir sonraki basamağa yani tüp bebek tedavisine geçmek gerekir.