Eyvah, çocuğum yalan söylüyor!

PEKİ, ÇOCUKLAR NEDEN YALAN SÖYLERLER?

Hata Yaptıklarındaki Tepkiden Korkma: Bazen çocuklar herhangi bir hatanın sorumluluğundan kaçmak için en kestirme yolu seçer: İnkâr etmek. ‘Vazoyu kim kırdı?’ ‘Ben kırmadım.’ Bilirsiniz ki vazoyu kırabilecek tek kişi o, evde başka kimse yok, vazonun yanında elinde topla dikiliyor ve diyor ki: ‘ben değildim’. Sizin sesinizdeki kızgınlığı duyduğu için hatasını kabul etmek istemiyor ve sizin farkında olduğunuzu bilse de inkâr etmek ona daha kolay bir çıkış yolu gibi geliyor olabilir.

Yapmak İstemedikleri Bir şeyden Kurtulmak: ‘Ödevini yaptın mı?’ ‘Evet.’ ‘Bakabilir miyim?’ ‘Hayır.’ Ödev, yapmak istemediklerinde, ödev onlar için çok zor olduğunda, baskı altında olduklarında, ne yapacaklarını bilemediklerinde sadece anı kurtarmak, sorunsuz bir akşam yemeği yemek ya da favori televizyon programlarını izleyebilmek için yapmadığı halde ödevini yaptıklarını söyleyebilirler. Kısa süreli bir kurtuluş planı olarak sorunu ertelemek için maalesef yalana başvuruyor olabilirler.

Gruba Uyum Sağlamak: Özellikle ortaokul ve lise yıllarında, çocuklar bir gruba dâhil olabilmek için yalan söylemeye başlayabilirler. Arkadaşlarının onayını kazanabilmek bu yaşlarda çok önemlidir. Eğer etkiye çok açık, kendine güveni az bir çocuksa arkadaşlarından daha kolay etkilenerek, onların grubuna dâhil olabilmek için ya da onları korumak için yalana başvurmayı seçebilir.

Ailenin Katı Kurallarıyla Başa Çıkabilmek: Bazen ailelerin beklentileri çok yüksek standartlarda olabilir. Hafta sonu gezisine gidebilmek için matematik sınavından A alması gereken bir lise öğrencisi, çok istediği geziye gidebilmek için yalan söylemeye karar verebilir.

Gördüklerini Yapmak: Eğer evde, çevrelerinde birileri iş yerinde nasıl patronu kandırdığını, gereksiz yere rapor alıp işe gitmediğini anlatıyorsa, araba sürerken kuralları sürekli ihlal ediyor ve bunlarla övünüyorsa çocukların da bu tür davranışları örnek alması son derece normaldir. Aynı şekilde okula gitmeyecek, öğretmenini kandırmaya çalışacak ve bunların övünülmesi gereken davranışlar olduğunu düşünecektir. Çocuklar ailelerini örnek alırlar. O yüzden aileler mutlaka çok dikkatli olmalıdırlar.

Psikolojik Rahatsızlıktan Dolayı: Böyle durumlarda yalan söylemenin yanı sıra başka davranış problemleri de görülmektedir. Patolojik yalanlarda, yalan söylemeye ihtiyaçları olmadığı durumlarda bile alışkanlıkla sürekli yalan söyleyebilirler. Bu durumlarda mutlaka bir uzmana başvurulması gerekmektedir.

Yalan Söyleyen Çocuğa Nasıl Davranmalı?

• En önemli görevimiz, çocuklarımız için iyi örnekler olabilmektir. Dürüst çocuklarımız olmasını istiyorsak onlara dürüst modeller sunmalıyız. Çocuklar nasihat ile değil, görerek öğrenirler. Onlara farklı şekillerde, farklı durumlarda doğruyu söylemenin önemini göstermelisiniz.
• Sakin kalın. Çocuğunuzun yalan söylediğinden gerçekten eminseniz, öncelikle sakin olmaya çalışın. Sinirle, öfkeyle vereceğiniz tepkiler, gerçek mesajın çocuğunuza ulaşmasına engel olabilir.
• Konuşun, açıklama yapın. Özellikle küçük yaştaki çocuklar, gerçekleri biraz değiştirerek anlatmaya, hikâyeler yazmaya başladıklarında onları yalan söylemekle suçlamayın. Ama anlattıkları güzel hikâyeleri dinledikten sonra bu güzel şeylerin doğru olmasını sizin de dilediğinizi, bazen hayal etmenin, oynamanın eğlenceli olduğunu söyleyin. Ancak bunların gerçek olmadığı mesajını mutlaka verin. Yaratıcılıklarının gelişmesini tabi ki destekleyin, yaratıcı zihinler üretir. Ama hayal ve gerçek arasında fark olduğunu hissettirin.
• Çocukların yalan söylemenin ahlaki boyutunu anlaması kolay değildir. Yalan söylediğini fark ettiğinizde, onunla sakin bir şekilde konuşun ve yalan söylemesinin diğer kişilere, kendisine vereceği zararları anlatın. Bir dahaki sefere böyle zor bir duruma düştüğünde nasıl davranmasının doğru olacağını, yalan söylemek yerine neler yapabileceğini açıklayın.
• Yalan söylemesinin arkasındaki nedeni bulmaya çalışın. Eğer bir gruba uyum sağlamak için yalan söylemişse, çocuğun amacını gerçekleştirebilmek için deneyebileceği diğer yolları anlatın. Özellikle yaşanan örnek üzerinden farklı yollar önererek, neden yalan söylemenin tek çıkış yolu olmadığını açıklayın.
• Çocuğunuz açıkça yalan söylediği belli olduğu halde, hikâyesine bağlı kalıyorsa, öncelikle sakin kalın. Ona neden yalan söylediğini düşündüğünüzü, hangi gerçeklerin size onun yalan söylediğini düşündürdüğünü, bu sonuca nasıl vardığınızı anlatın. Kızarak yaklaşırsanız çocuğunuz bir dahaki sefere de yalan söyleme yöntemine başvurabilir. Ne kadar sakin ve ne kadar net olursanız o kadar iyidir.
• Çocuğunuza asla ‘yalancı’ demeyin. Eğer böyle bir etiketi çocuğunuza yakıştırırsanız, çocuk bunun karakterimin bir parçası olduğunu ve değişmeyeceğini düşünür. Bu durumda bu huyundan vazgeçmesi o kadar zor olur.
• Eğer çocuğunuzun yalan söyleme davranışı sıklaştı ise ve aynı zamanda iletişim kurmada problem yaşamaya başladınız ise mutlaka bir uzmana başvurmanızı öneririz.