Varikosel nedir? Tanı ve tedavisi nasıldır?

Üroloji Uzmanı Doç. Dr. Ali Nejat Eğilmez, erkeklerin büyük sorunu varikosel hakkında merak edilenleri anlattı.

Varikosel, testisten çıkan toplardamarların, aynen bacaklardaki varislerde olduğu gibi, genişlemesidir. Genişleyen toplardamarlar içindeki kapakçıkların çalışması da bozulur. Varis halini almış bu toplardamarlar yeterince kuvvetli bir şekilde kasılma yeteneklerini kaybederler ve kanın gerektiği kadar hızlı olarak kalbe geri dönmesini sağlayamazlar. Bu da kan dolaşımının yavaşlamasına, testiste aşırı miktarda kan birikmesine ve ısı artımına neden olur.

Testislerdeki ısının artması, burada bulunan ve sperm hücrelerini imal eden ana hücrelerin çalışmasını bozar. Bunun sonucu olarak da sağlıksız bir sperm üretimi ortaya çıkar. Spermlerin sayısı ve hareket kabiliyeti azalır, şekil bozuklukları görülür. Böylece, kişinin çocuk sahibi olma şansı azalır, kısırlık ortaya çıkar.

Varikosel neden oluşur?

Varikosel oluşumunda genetik özellikler ön plandadır. Varikoseli olan kişilerin ailelerinde varikoselin yanı sıra, aynı şekilde toplardamarların genişlemesi ile ortaya çıkan, bacaklarda varis veya makat bölgesinde hemoroid, yani basur olan kişilere sık olarak rastlanır.

Varikosel genellikle ergenlik sonrasında görülür. Uzun süre ayakta durmak, ağır kaldırmak, testislerin aşırı sıcağa maruz kalması, mesela ateş karşısında çalışmak, çok sıcak su ile banyo yapmak, sık sık hamam veya saunaya gitmek varikoseli arttırır.

Varikoselin belirtileri nelerdir?

Varikosel genellikle belirti vermez. Hasta tesadüfen eliyle testisin üst kısmında genişlemiş damarları hisseder ve merak ederek doktora gider. Bazen, başka bir nedenle yapılan doktor muayenesinde doktor tarafından saptanır. Daha az olarak görülen bir belirti de testislerde ağrı olmasıdır. Tipik olarak, uzun süre ayakta durma sonucu ağrı artar. Oturunca veya yatınca ağrı azalır ve bir süre sonra tamamen geçer. Bazı durumlarda, varikoselin uzun bir süre devam etmesi sonucu, testiste yumuşama veya küçülme görülebilir.

Varikosel tanısı nasıl yapılır?

Ayakta duran erkek hastada varikosel tanısı doktor tarafından elle muayene edilerek yapılır. Ayrıca, skrotal doppler ultrasonografi tekniği de, varikoselin tek veya çift taraflı olduğunu ve derecesini göstermesi açısından önemlidir.

Varikosel ne zaman tedavi edilmelidir?

Varikosel her zaman sağlığı etkileyen bir durum değildir. Varikoseli olup, hiçbir ağrısı olmayan, çok çocuk sahibi olan bir çok erkek vardır. Bu durumda varikoselin tedavisi gerekmez. Hastaya gerekli bilgiler verilmelidir. Varikoselin ilerlememesi için uzun süre ayakta durmaması, testislerin aşırı sıcakla temasından kaçınması ve slip şeklinde külot veya süspansuvar kullanarak testislerin yukarı kaldırılmasının sağlanması önerilir. İleride testislerde ağrı veya küçülme olması, tekrar çocuk sahibi olmak isteyip bunun gerçekleşmemesi durumunda doktora gelmesi gerektiği bilgisi verilir.

Hiçbir şikayeti olmayan bekar bir erkekte varikosel saptandığında spermiogram (menide sperm sayımı) yapılır. Eğer spermiogramda spermlerde sayı, hareket veya şekil bozukluğu saptanırsa ve hasta ileride çocuk sahibi olmayı düşünüyorsa, varikoselin tedavisi önerilir.

Spermiogram normal ise varikoselin ilerlememesi için yukarıda belirtilen tedbirler önerilir. Ayrıca, hasta evlenip çocuk sahibi oluncaya kadar altı ayda bir spermiogram yapılarak takip edilir.

Sadece ağrı nedeni ile varikoselin tedavisi yapılmamalıdır. Ağrıyı azaltmak için sıcaktan kaçınılması, slip külot veya süspansuvar, uzun süre ayakta durulmaması önerilir. Hasta çok ısrar ederse, yapılacak tedavinin ağrıya yönelik değil, varikoselin ortadan kaldırılması yönünde olacağı, tedavi sonrasında da ağrının devam edebileceği konusunda uyarılmalıdır.

Evli olan, en az bir yıl korunma olmadan, çocuk olması için kritik dönemlerde ilişkide bulunan çiftlerde gebelik olmadıysa ve erkekte anormal spermiogram ile birlikte varikosel saptanırsa önce varikoselin tedavisi yapılmalıdır. Bu durumda yapılacak ilaç tedavisi veya tüp bebek gibi yöntemler genellikle başarısız olur. Bu şekilde bir çocuk sahibi olunsa bile, varikoselin etkisi gittikçe artacağı için, daha sonra başka çocuk istenirse şansı çok daha az olacaktır. Bu yüzden, öncelikle varikosel tedavi edilmelidir.

Varikosel tedavisi nasıl yapılır?

Varikoselin tedavisi ameliyattır. İlaçla veya başka bir şekilde tedavi edilemez. Ameliyat mikrocerrahi şeklinde, mikroskop veya büyüteçli gözlükler kullanılarak yapılmalıdır. Ameliyathanede, steril şartlarda, anestezi altında yapılır. Varis şeklinde genişlemiş olan toplardamarlar ayrılır, bağlanarak kesilir ve iptal edilir. Bu şekilde kan akımının normal toplardamarlardan normal hızla devamı sağlanır. Ameliyat esnasında atardamarlar ve lenf damarları ile sinirler dikkatlice korunmalıdır. Sabah opere edilen hasta gün boyu izlenir, aynı gün akşam taburcu edilir. Ameliyat sonrası en az üç gün yatak istirahati önerilir. Hasta üç hafta içinde tamamen iyileşmiş olur.

Varikosel ameliyatının komplikasyonları nelerdir?

Dikkatli yapılan bir ameliyat sonrası komplikasyon görülme oranı çok düşüktür. En sık görülen komplikasyonlar ameliyat sonrası kanama, lenf damarlarının zedelenmesi sonucu testis etrafında sıvı birikmesi, yani hidrosel, atardamar zedelenmesi sonucu testisin küçülmesidir. Daha önce aynı bölgede yapılmış olan operasyonlar komplikasyon oranını arttırır.

Varikosel ameliyatının başarı şansı nedir?

Varikosel sonrası altı ay içinde spermiogramda %80 düzelme olur. Ameliyat öncesinde %5 – 10 olan çocuk sahibi olma şansı %50’ye çıkar. Varikoselin sperm üretimi üzerine olan olumsuz etkisi ortadan kalktığı için, ilaç tedavisi veya tüp bebek yöntemleri gerekirse bunların da başarı şansı artmış olur. Bu nedenle, çocuk sahibi olamayan çiftlerde erkekte anormal spermiogram ve varikosel saptanırsa, önce varikoselin ameliyat ile tedavisi yapılmalıdır.

Üroloji Uzmanı Doç. Dr. Ali Nejat Eğilmez