Üstün Yetenek Şans mı, Şanssızlık mı?

Üstün veya özel yetenekli çocuklar; zekâ, yaratıcılık, sanat, liderlik kapasitesi veya akademik alanlarda yaşıtlarına göre yüksek düzeyde performans gösteren çocuklardır.

Üstün veya özel yetenekli çocuklar, yeteneklerini geliştirmek için özel eğitim ve faaliyetlere ihtiyaç duyan çocuklardır. Okul öncesi dönemde, üstün veya özel yetenekli çocukların genelinde gözlenen özelliklerden bazılarını, onları tanıma ve toplum içerisinde onlara karşı bilinçli yaklaşımlar geliştirebilmek amacıyla uygulama örneklerinden yola çıkarak incelemek gerekir.

Yeteneğin tanımının ve ortaya çıkış biçiminin kültürlere göre farklılık gösterdiği de göz önüne alındığında; değişik yaş grupları, cinsiyet, ailenin içinde bulunduğu coğrafi ve sosyoekonomik koşullar gibi pek çok faktör listelerin neden bu kadar çok ve çeşitli olduğunu açıklayabilir.

Genel Özellikler

Merak, soru sorma, geniş ilgi alanı, yoğunlaşabilme, yüksek enerji düzeyi, güçlü bellek, hızlı öğrenebilme, gelişmiş dil becerisi, geniş bilgi tabanı, gözlem gücü, analiz gücü, akıl yürütebilme, problem çözebilme, düşünme becerilerini kullanabilme, soyut düşünebilme, akademik başarı, kitap okumaya düşkünlük, yoğun etkinlik, geniş hayal ve imgelem gücü, yaratıcılık, bağımsız çalışabilme, gelişmiş mizah duygusu, bir yetenek alanında üstün performans, ilgisiz gibi görünen şeyler arasında ilişki kurabilme, kendini ifade edebilme, bu çocukların ortak özellikleridir.

Duyusal Özellikler

Öğrenmekten zevk alma, kendine güven, yüksek motivasyon, yenilikten hoşlanma, kendisiyle ilgili farkındalık, kendini kontrol edebilme, empati (kendini başkasının yerine koyabilme), risk alabilme, maceraya atılabilme, keşfetmekten hoşlanma, yalnız kalmaktan hoşlanma, estetik duyarlılık, belirginsizliğe açıklık, güçlü sezgi, tekdüzelikten sıkılma, özgünlüğe yönelme, liderlik, dünya sorunlarına ilgi, duygusal tepkilerinde aşırıya kaçma, yoğun ilişkiler kurabilme, sürekli gelişme arzusu, gelişmiş ahlaki değerler, haksızlığa katlanamama, doğaya ilgi, duygusal özellikleridir.

Daha önce de belirtildiği gibi, bu özellikler tüm çocuklarda belli bir ölçüde gözlenebilen özelliklerdir. Üstün yeteneğin bir göstergesi olabilmesi için bu özelliklerden birçoğunun çocukta ilgili yaş grubunun doğal olarak gösterdiği ölçülerin üstünde ölçülerde gözleniyor olmasıdır. Yıllardır üstün yeteneklilerle çalışmanın sonucu en yalın tanı ölçütü olarak dikkate alınan özellikler şunlardır:

• En az bir yetenek alanında yaşıtlarının üstünde performans,

• Dile hakimiyet,

• Merak ve bazı konulara yoğun ilgi,

• Çabuk öğrenme,

• Güçlü bellek,

• Yüksek düzeyde duyarlılık,

• Özgün ifade biçimleri,

• Yeni ve zor deneyimleri tercih,

• Kendisinden büyüklerle arkadaşlık,

• Yeni durumlara uyum sağlama,

• Okumaya düşkünlük.

Çocuğun üstün yetenekli olarak tanımlanması, dolayısıyla bir üstünlük sıfatı ile damgalanması hem çocuk hem de ailesi için sorunlar yaratmaktadır. Burada verilmesi gerekilen en önemli mesaj, üstün yeteneğin çeşitli alanlarda, farklı boyutlarda ve farklı derecelerde ortaya çıkabileceği yönündedir.

Benzer bir biçimde ailedeki diğer çocuklar, sınıftaki "Üstün" olmayan öğrenciler ve oyun arkadaşları içinde bu etiket taşınması güç beklenti çarpıklıkları yaratır. Bu tür çocuklarla nasıl başa çıkılacağını bilemeyen anne-baba, öğretmen ve okul yöneticilerinin durumu da zordur. Onlara yardım etmediğimiz, destek sağlayamadığımız zaman kaçınılmaz olarak zarar veriyoruz demektir. Onlarla birlikte daha güzel yaşamayı öğrenmek zorundayız.

Her şeyden onlara önce bir birey oldukları ve birey olmanın getirisi olarak, farklılıkların olabileceği hissi verilmelidir. Başarılı oldukları ya da olacakları için değil, bir birey olarak, her halükarda, onlara değer verildiği, tam anlamıyla hissettirilmelidir.

Eğitim Uzmanı Veli Derin