Tüp bebek yönteminde doğru tedavi başarı şansını olumlu etkiliyor

Gebe kalmakta zorlanan çiftlerde uygulanan tüp bebek yönteminde, anne aday adayında ilaçlarla olgunlaştırılan yumurtalar ufak bir müdahale ile alınır ve her bir yumurta eşinin spermi ile birleştirilerek embriyolar oluşturulur. Bu embriyolar yaklaşık 5. günün sonrasında kadının rahim içine yerleştirilerek gebeliğin oluşması beklenir.

Tüp bebek tekniğinin geliştirilmesiyle bundan 20-25 yıl öncesine kadar gebe kalmasına imkansız gözüyle bakılan çiftlerde günümüzde rahatlıkla gebelik oluşturulabileceğini söyleyen Kağan Kocatepe, Patrick Steptoe ve Robert Edwards tarafından geliştirilen yöntem sayesinde 1978 yılında ilk tüp bebek Louise Brown adlı kızın İngiltere'de dünyaya geldiğini belirtti. 

Tedavi ile ilgili en merak edilen konu ise kimlere uygulanabileceği olmuştur. Hüseyin Ceyberi, "Korunmasız ve düzenli cinsel hayatı olup en az 6 ay; tercihen bir yıl içinde hamilelik başlatamayan çiftler çocuk sahibi olma açısından değerlendirmeye alınabilir. Bu zaman kısıtlaması özellikle kadın yaşı ile değişir. 38 yaşına gelmiş bir kadında 6 ay gibi bir sürenin beklenmesine gerek yoktur." diyerek bu konuya açıklık getirmiştir. 

Tüp bebek tedavisinin aşamaları

Tüp bebek tedavisinin tam 4 aşamadan oluştuğunu söyleyen Kocatepe, tek tek aşamaları anlattı.

• 1. aşama: Ovulasyon induksiyonu, yumurta oluşturma aşaması, yumurtlama tedavisi

Enjeksiyonluk ilaçlarla ovulasyon induksiyonu (yumurtlamayı sağlayan ilaçlar verilmesi) uygulanır. Genellikle adet döngüsünün 3. gününde başlayan  enjeksiyonlar günlük devam eder ve belli aralıklarla yapılan ultrasonografide olgunlaşmış yumurta hücresini barındıran ve folikül adı verilen içi sıvı dolu keseciklerin çapları ölçülür. Foliküllerin ortalama çapları 16-20 milimetreye ulaştığında çatlatıcı iğne ile foliküllerin çatlaması sağlanır. Bu tedavide amaç çok sayıda yumurta hücresinin olgunlaşmasını sağlamaktır. Kontrollü ovaryan hiperstimulasyon adı verilen bu aşamada oluşan olgun yumurta hücresi sayısı kadının yumurtalıklarının durumuyla yakından ilgilidir. Genç kadınlarda çok sayıda yumurta olgunlaştırılması çoğunlukla mümkünken, yumurtalık rezervi (doğurganlığı) düşük kadınlarda hiç olgun yumurta bulunamayabilir.

• 2. aşama: OPU (yumurta toplama) 

Çatlatma iğnesinin uygulanmasından yaklaşık 36 saat sonra genel anestezi altında vajinadan girilen bir iğneyle ultrasonografi altında olgunlaşmış foliküller kadın vücudundan alınır. Kısa süren bir işlemdir.

• 3. aşama: Sperm-yumurta birleşmesinin sağlanması 

Toplanan yumurtalar laboratuvar ortamında erkekten masturbasyon yoluyla aynı zamanda alınmış spermlerle yan yana getirilir. Amaç yumurta hücresinin döllenmesini sağlamaktır. Eskiden spermlerle yan yana getirilen yumurta hücresinin döllenmesi beklenirken günümüzde sıklıkla elektron mikroskopu altında yumurta hücresine bir adet sperm enjekte edilmesi (mikroenjeksiyon) yöntemi uygulanmaktadır. Mikroenjeksiyon yönteminde embriyolog her bir yumurta hücresinin zarına açtığı delikten içeriye bir adet sperm hücresini verir.

• 4. aşama: Embriyo transfer aşaması

Embriyoloji uzmanı tarafından uygulanan mikroenjeksiyon işlemi sonrası yumurtalar enkübatör adı verilen özel bir tür 'kuluçka makinesine' yerleştirir. Burada 3-5 gün arası beklendikten sonra artık döllenmiş yumurta hücresi embriyo aşamasına ulaşmıştır. Embriyolardan biri özel bir kanül yardımıyla ultrason eşliğinde rahim içine verilir. Rahim içine transfer edilen embriyonun kendi kendine rahim içinde yerleşerek gebeliği başlatması beklenir. Geri kalan embriyolar dondurularak daha sonra kullanılmak üzere saklanabilir. Embriyo transferinde 11-12 gün sonra yapılan kanda gebelik testiyle gebelik oluşup oluşmadığı anlaşılır.

Aynı seansta birden fazla sayıda embriyo transferi yapıldığından çoğul gebelik oluşma olasılığı ileri derecede artar. Günümüzde çoğul gebelikleri önlemek amacıyla bir seansta rahim içine verilebilecek embriyo sayısı yasalarla kısıtlanmıştır ve çoğu durumda 5. gün embriyosu yani blastosist transfer edilir.

Mikroenjeksiyon yöntemi özellikle erkek infertilitesinin tedavisinde oldukça etkili bir yöntemdir. Eskiden erkekte çok az sayıda sperm varlığı durumunda erkeğin çocuk sahibi olması hemen hemen imkansız iken günümüzde bu yöntemle erkekte çok az sayıda sperm olsa bile gebelik oluşturulabilir. Hatta menide tıkanıklık nedeniyle hiç bir sperm bulunamadığı durumlarda özel yöntemlerle testis içinden veya epididim adı verilen sperm deposundan biyopsiyle sperm hücreleri bulunarak işlem gerçekleştirilmekte ve erkeğin çocuk sahibi olması sağlanabilmektedir.

Tüp bebek tedavisi öncesi yapılan ön hazırlıklar

Tüp bebek tedavisine başlamadan önce yapılması gereken çeşitli hazırlıklar bulunmaktadır. Tedavide başarının en büyük etkenlerinden birinin ön hazırlık olduğunu söyleyen Ceyberi, ön hazırlıkta yapılması gerekenleri sıraladı. Kadınlarda yapılması gerekenlerin başında, öncelikle jinekolojik tam check-up yer alıyor. 

Peki bu check-up neleri kapsar?

1- Adet döneminde hormonal durumunun incelemesi, kan şekeri, böbrek ve karaciğer testlerinin yapılması

2- Adet döneminde rahim ve yumurtalıkların değerlendirilmesi

3- Adetten sonra rahim ağızdan pap smear testi yapılması 30 yaş üstündeki kadınlarda HPV  taraması yapılması

4- Her iki memenin ultrasonografisinin çekilmesi

5- Rahim içi ve tüplerin değerlendirilmesi için rahim filminin çekilmesi

6- Anne adayı ideal kilonun üzerinde ise gerekli diyet danışmanlığının verilmesi, düzenli spor yapmaya teşvik edilmesi

7- Gerekli durumlarda histeroskopi adı verilen kameralı  bir cihaz ile rahim iç duvarlarının incelenmesi gerekir.

Bunlara ek olarak erkeklerde spermiyogram yapılması (3 günlük cinsel perhizi takiben) sonuca göre gerek görülürse üroloji hekiminin değerlendirmesi yapılmalıdır. Çiftler için önemli bir nokta da tedaviye başlamadan önce psikolojik danışmanlık sağlanmasıdır. Kontrol altına alınamayan kaygı ve stres gebelik şansını azaltabilir. Son dönemlerde özellikle çok üstünde durulan bir konu da mikrobiota adı verilen bağırsak florası sağlığıdır. Bağırsaklarda bakteriyel dengeyi sağlamak için probiyotiklerin kullanılması fayda sağlayacaktır.

Deneme arttıkça başarısızlık olasılığı da artar

Tüp bebek tedavisinin ortalama 3 hafta sürdüğünü söyleyen Kocatepe, "Bazen toplanarak döllenen yumurtalardan oluşan embriyolar belli bir sayıya ulaşana kadar dondurularak sonrasında transfer yapılır. Bu durumda embriyo transferi aşamasına gelene kadar birkaç ay geçmesi gerekebilir." diye ekledi. 

Tüp bebek tedavisinin birden fazla da denenebileceğini aktaran Kocatepe, "Deneme sayısı arttıkça başarısızlık olasılığının daha da arttığını söyleyebiliriz. Ayrıca her yıl tüp bebek tekniğinin de ilerlediği göz önünde bulundurulursa yeni denemeler arasında yeni gelişmelerden faydalanmak için biraz ara vermek uygun olabilir." dedi.

Uygun tedavi başarı şansını olumlu etkiler

Tüp bebek tedavisinde başarının pek çok etkeni olduğunu belirten Ceyberi, sözlerini "Ön hazırlık süreçlerinin eksiksiz ve özenli bir biçimde gerçekleştirilmiş olması önemlidir. Bunlar dışında tedavinin başarısını etkileyen birinci unsur yeterli yumurta geliştirme protokolleridir. İkinci en önemli unsur ise iyi bir embriyolog ve embriyoloji laboratuvarıdır. Oluşan embriyoların özenle rahime yerleştirilmesi gerekir. Embriyo transferini takiben uygun tedavi düzenlenmesi başarı şansını olumlu yönde etkiler." diyerek sürdürdü.

Ceyberi, "Sağlıklı embriyo transferi başarı şansını önemli ölçüde arttırır. Eğer rahim ile ilgi olarak yapısal bir sorun varsa histeroskopi veya gerekirse laparoskopi ile değerlendirilir ve gerekli olan cerrahi işlemler yapılır. Ancak bazı durumlarda rahmin embriyoyu kabul etmesi için immun sistemin(vücut savunma sistemi) baskılanması amacıyla solusyonlar ve ilaçlar kullanılmaktadır. Rahim içinde uygulanan yöntemlerde mevcuttur. Tüp bebek uygulamalarında özellikle iki organın yakından izlemesi gerekir. İlki meme dokusu ve ikincisi yumurtalıklardır. Bu kontroller sadece tedavi süresince değil, tedavi sonrasında da yapılmalıdır." dedi.

Sınırı yaş belirlemez

Tüp bebek tedavisi için bir yaş sınırlaması olmadığını söyleyen Kocatepe, "Tüp bebekte sınırı belirleyen yaştan daha çok yumurtalıklarda yumurta hücresi olup olmamasıdır. Bazen genç kadınlarda bile yumurtalar ileri derecede azalmışken, 40’lı yaşlardaki kadınlarda bile iyi sayıda yumurta hücreleri varlığını sürdürebilmektedir. Bunu araştırmak için vajinal ultrason ve hormon ölçümlerinden faydalanılır." diye açıkladı. 

Tüp bebek tedavisinde riskler nelerdir?

Her tedavide olduğu gibi tüp bebek tedavisinde de bazı riskler bulunduğundan bahseden Ceyberi, bu riskleri "Bazı hastalarda yumurtaların aşırı uyarılmasından kaynaklanan OHSS adı verilen rahatsızlık gelişebilir. Bulantı, kusma, şişkinlik gibi şikâyetler gelişebilir. Çoğu OHSS vakası hafif seyreder evde sürdürülebilen birkaç günlük tedavinin ardından iyileşir. Yumurta toplama sürecinde enfeksiyon olabilir, bu durum ilaçla tedavi edilir. Bu riskler dışında dış gebelik ve çoğul gebelik ihtimal dâhilindedir." diyerek açıkladı. 

Menopoza giren kadınlarda tüp bebek uygulanabilir mi?

Kendisine en çok danışılan konular arasında menopozlu kadınlarda tüp bebek tedavisi olduğunu söyleyen Ceyberi, "Hekim olarak benim kendi kişisel düşüncem her kadının anne olma hakkı vardır ve bu menopozda döneminde de geçerlidir. Ancak erken menopoz durumunda (40 yaştan önceki dönemde) veya normal yaşında menopozda olanlar ancak yumurta bankası kullanarak gebe kalma şansına sahiptir. Bu uygulama ülkemizde yasaktır ancak yurt dışında uygulanmaktadır." dedi.