Telli Çalgılar Nelerdir? Telli Çalgılar İsimleri, Özellikleri Ve Tarihçeleri
Güncelleme Tarihi:
Duygu, düşünce ve imgeleri çok sesli olarak anlatma sanatına müzik denmektedir. Müzik alanının içerisinde müzik icra etmeye yardımcı olan müzik aletleri vardır. Bu müzik aletleri telli çalgılar gibi çeşitli kategorilere ayrılır. Örneğin üflemeli çalgılar da bu kategoriye bir örnektir. Bu aletler sayesinde müzik meydana gelir. Aynı zamanda sesler biçim ve anlam kazanır. Çalgılar da müzikte uyumlu olan bu sesleri çıkarmaya yarayan aletlerin bütününe verilen isimdir. Örneğin keman bir çalgı aletidir. Yani müzik aracıdır. Telli çalgılar nelerdir, telli çalgıların isimleri, özellikleri ve tarihçeleri nasıldır detayları ile derledik.
Günümüzde müzik alanında uzman olan kişiler mutlaka telli çalgıların neler olduğunu detaylarıyla bilmektedir. Konservatuvar mezunları ya da alaylı dediğimiz müzik insanları belki de bu telli çalgılardan bir ya da birkaçını çalabilmektedir. Telli çalgılar müzik enstrümanı olarak karşımıza çıkmaktadır.
Telli Çalgılar Nelerdir?
Telli çalgıların hangi çalgılar olduğuna geçmeden önce telli çalgının ne demek olduğunu bilmek gerekir. Titreşen teller aracılığı sayesinde ses üreten müzik aletlerine telli çalgılar denmektedir. Hatta telli çalgılar üç ana grup altında incelenmektedir. Bu gruplardan bir tanesi de tezeneli çalgılardır. Tezeneli çalgılar tellerin pena gibi aletler yardımı ile çekip bırakılması sonucunda titreşimin meydana geldiği çalgılardır.
Tezeneli çalgılar grubuna örnek vermek gerekirse gitar ve çeşitleri, bağlama, tambur, ut, mandolin ve kanun gibi müzik aletleri sayılabilmektedir.
Telli çalgıların incelendiği ikinci grup ise yaylı telli çalgılardır. Bu çalgılarda teller ve telleri çalmakta kullanılan yayın kılları birbirine sürtünür ve çekilir. Bunun sonucunda da ses üretilmiş olur. Keman ve kemençe gibi telli çalgılar yaylı telli çalgılar grubuna aittir.
Telli çalgıların incelendiği üçüncü ve son grup ise vurmalı telli çalgılardır. Bu kategoride tellerin üzerine bir çekiç ile vurulur. Bu sayede ses ve titreşim oluşur. Vurmalı telli çalgıların en bilindik örneği de piyano müzik aletidir.
Görüldüğü gibi telli çalgıların örnekleri tellerin bazı yardımcı araçlarla uyarılması sonucunda sesin üretilmesi üzerine dayalıdır. Bu yardımcı araçların çeşitlerine göre de telli çalgılar kategorilere ayrılarak incelenmektedir.
Telli Çalgıların İsimleri Nelerdir?
Telli çalgıların üç ana kategoride incelendiğini bildirdik. Bu kategorilerde yer alan tüm çalgılar telli çalgılardır. Hatta bazı örneklerini de kategorileri anlamanız açısından yukarıdaki başlıkta verdik. İşte tüm telli çalgıların isimleri şöyle sıralanmaktadır:
Gitar: Tezeneli telli çalgı grubu
Bağlama: Tezeneli telli çalgı grubu
Kanun: Tezeneli telli çalgı grubu
Mandolin: Tezeneli telli çalgı grubu
Tambur: Tezeneli telli çalgı grubu
Ut: Tezeneli telli çalgı grubu
Keman: Yaylı telli çalgı grubu
Kemençe: Yaylı telli çalgı grubu
Piyano: Vurmalı telli çalgı grubu
Telli Çalgıların Özellikleri Nelerdir?
Bu başlık altında gitar, bağlama, kanun, mandolin, tambur, ut, keman, kemençe ve piyano gibi telli çalgıların özelliklerini sunacağız.
Gitar telli çalgısının özellikleri şöyle sıralanmaktadır:
Gitar bir çalgı aletidir.
Gitar telli çalgı aletleri arasında tezeneli telli çalgı grubuna aittir.
Bu müzik aleti pena ya da parmaklar yardımıyla çalınmaktadır.
Gitar şekil olarak sekize benzetilmektedir.
Bu müzik aletinin yan bölümleri oval şeklindedir.
Gitarın sap bölümünde ses perdeleri yer almaktadır.
Genel olarak her türlü müzikte rahatlıkla kullanılmaktadır.
Gitar aleti çeşitli ağaç türlerinden yapılmaktadır.
En bilindik ve en çok kullanılan telli çalgılar arasındadır.
Klasik, akustik, bas, elektro, perdesiz gibi çok fazla gitar çeşidi vardır.
Bağlama telli çalgısının özellikleri şöyle sıralanmaktadır:
Tekne bir kütükten oyulmuş şeklindedir.
Bağlama armut biçimindedir.
Mızrap ya da parmaklarla çalınabilir. Bu yüzden de tezeneli telli çalgı grubuna aittir.
Bağlama parmaklarla çalındığında teknik olarak şelpe ve dövme ismini alır.
Bağlama toplam 7 telden meydana gelmektedir.
Altta iki çelik ile bir sırma bam teli vardır.
Ortada iki çelik teli vardır.
Üstte de bir çelik ile bir sırma bam teli bulunmaktadır.
Kanun telli çalgısının özellikleri şöyle sıralanmaktadır:
Kanun ağaçlardan meydana gelmektedir.
Özellikle göğüs tahtası genelde çınar ağacından yapılır.
Alt tabanı ise ıhlamur ağacından yapılır.
Burgu tahtası denilen bölümü yumuşak ağaçlardan yapılır. Ihlamur ağacı burgu tahtası yapımı için uygun görülmektedir.
Burguların kendileri ise gül ya da şimşir gibi sert yapılı ağaçlardan yapılır.
Kanunun her perdesinde diyez, bemol ve koma seslerinin ayarlanabildiği mandallar bulunmaktadır. Bunlar üç telden meyana
gelmektedir.
Mandolin telli çalgısının özellikleri şöyle sıralanmaktadır:
Mandolin ut aletine benzemektedir.
Tezeneli telli çalgı grubundadır.
Mızrapla çalınır. Hatta mızrapla çalındığında çok iyi ses vermektedir.
Günümüzde modern yapılı olan mandolinlerde genelde pena kullanılmaktadır.
Fakat mızrap ile çalındığında ut ve gitardan ayrılmaktadır.
Ses düzeni de keman aletiyle aynıdır.
Dört çift teli bulunmaktadır.
Tambur telli çalgısının özellikleri şöyle sıralanmaktadır:
Tambur çalmalı çalgılar sınıfında yer almaktadır.
Birçok insan tarafından merak edilmektedir.
Telli çalgı grubu olarak tezeneli grubuna aittir.
Büyük bir başı ve bir de gövdesi vardır.
Gövde uzun hatta daha çok sap olarak isimlendirilmektedir.
Tamburdan gelen ses ise baş kısmından çıkmaktadır. Baş kısmı ise daire ve yuvalığa benzetilmektedir.
Ut telli çalgısının özellikleri şöyle sıralanmaktadır:
Ut aletinin gövdesi yarım armut şeklindedir.
Tezeneli telli çalgı grubundadır.
Bu aletin gövde bölümü sert ağaç türlerinden yapılmaktadır. Gürgen ya da maun gibi ağaçlar bu yapıma uygun görülmektedir.
Arka kısmına sırt taraf ismi verilmektedir. Bu taraf yaprak olarak adlandırılır ve 20 ile 21 arası eşit parçadan meydana gelir.
Sap kısmında burgular bulunur. Bu burgular da geriye doğru sıralanmıştır.
Keman telli çalgısının özellikleri şöyle sıralanmaktadır:
Keman dört telli ve standart bir çalgıdır.
Bu dört telin her biri ayrı perdede ses verir.
Yaylı telli çalgı grubuna aittir.
Kemanın bir de yayı vardır ve standart hale getirilmiştir.
Ses eşiği, giriş eşiği, sap eşiği, tel takacağı ve kiriş düğmesi gibi bu çalgının bazı öğeleri vardır.
Kemençe telli çalgısının özellikleri şöyle sıralanmaktadır:
Kemençenin daha çok klasik olan çeşidi kullanılmaktadır.
Bu müzik aleti yaylı telli çalgı grubuna aittir.
Klasik olan kemençe 40 ve 41 cm boyundadır. Genişliği ise 14 ya da 15 cm civarındadır.
Kemençenin küçük bir çalgı olduğunu söyleyebiliriz.
Gövde kısmı yarım armut şeklini andırmaktadır.
Burgu kısmı ise elips şeklindedir.
Bu kısım kafa, sap ve boyun olarak tek bir ağaç parçasının yontulmasıyla yapılır.
Göğüs kısmında iki tane büyük delik vardır.
Bu deliklerin yuvarlak kenarları dışarıdadır. Bu da deliklere D biçimini vermektedir.
Piyano telli çalgısının özellikleri şöyle sıralanmaktadır:
Piyano vurmalı telli çalgı grubuna aittir. Çünkü tahta çekicin tellere vurması sonucunda ses üretilmektedir.
Piyano 88 tuştan meydana gelmektedir.
Bu tuşlar 52 beyaz tuş ve 36 siyah tuştur.
Piyano ahşap kasadan meydana gelir.
Bu kasa ses tahtasını ve metal telleri çevreler. Bu yüzden de koruma görevi görür.
Telli çalgıların genel özellikleri şöyle sıralanmaktadır:
Bu teller genelde kiriş ya da metalden yapılır.
Pena, yay ve mızrap gibi yardımcı aletlerle çalınır.
Bağlama, keman ve gitar en çok kullanılan telli çalgılardır.
Bu aletlerin her biri kendine ait sese sahiptir.
Bunun yanında diğer çalgı türleriyle aynı notalara da sahip olabilirler.
Telli Çalgıların Tarihçesi
Çalgıların tarihçesine baktığımızda yapılan arkeolojik çalışmalar sonucunda bilgilerin elde edildiğini görmekteyiz. Bu araştırmalara göre çalgıların 5000 yıl öncesinde de kullanıldığını görmekteyiz.
Günümüze kadar ortaya çıkan tarihi en eski döneme ait telli çalgının ur liri olduğu söylenmektedir. Bu alet bize Antik müzik dünyasına ait bazı bilgiler de vermektedir. Yeniden yapılandırılan bu telli çalgı aleti Sümer müzik aletidir. Her bir telli çalgının kendine özgü bir tarihi vardır. Bu tarih bizlere telli çalgılarının ne zaman kullanılmaya başladığını ve gelişme sürelerini vermektedir.
Örneğin günümüzde en çok kullanılan gitar aletinin İran yoluyla Arap dünyasına geçtiği söylenmektedir. Arapların İspanya ülkesini fetih etmesi sonucunda da Avrupa'ya yayıldığı bilinmektedir. 12. yüzyılda bazı gitar türleri görülmeye başlanmıştır. 15. yüzyılda ise gelişme göstermiştir.
Bağlama aleti de günümüzde en çok kullanılan telli çalgı türüdür. Bağlamanın atasının Dede Korkut hikayelerinde adı sıkça geçen kopuz olduğu bilinmektedir. Kopuz Orta Asya'daki Türk boyları tarafından kullanılmıştır. 1500 senelik bir tarihe sahiptir. Anadolu'ya da gezgin ozanlar sayesinde gelmiştir.
Keman telli çalgısı da günümüzde en çok tercih edilen müzik aletidir. Keman ilk olarak 14. yüzyılda İtalya ülkesinde ortaya çıkmıştır. Bazı yaylı çalgılar keman aletinin atası olarak bilinmektedir. Bunlar Orta Çağ'da İtalya ülkesinde Rebec, Rönesans da Fer tarafından kullanılan Lira da Braci yaylı ata çalgısıdır. Fransa ülkesinde ise kemanın atası Viel ismiyle kullanılan yaylı çalgıdır.