Sigara bağımlılığı ve psikolojik tedavisi

Sigarayı bir kez deneyen 4 kişiden 3 tanesinin sigara tiryakisi olduğunu belirten Uzman Psikolog Nilüfer Yalınçetin sigara bağımlılığını ve sigarayı bırakırken alınabilecek psikolojik desteklerden bahsetti.

Sigara tüketimi son yıllarda artış göstermiştir. Günümüzde sigara küresel bir kriz halini almıştır. Her sigara kullanıcısı iki kişiden birinin sigarayla ilişkili bir hastalıktan öldüğü görülmektedir.

Sigara içme ile hastalık ve ölüm oranları arasındaki bağlantı günümüzde kesin olarak gösterilmiştir. Hayatının geç döneminde bile olsa sigarayı bırakmak sigara içenlerdeki erken ölüm riskini azaltır, sağlığını iyileştirir.

NİKOTİN BAĞIMLILIĞI

Sigara dumanının 4000'den fazla kimyasal madde içerdiği bilinmektedir. Sigara içicileri nikotin bağımlılığı nedeniyle sigara içme arzusu duyarlar, ancak zararın büyük kısmı yanan tütünden çıkan katran benzeri gazlardaki diğer kimyasal maddelerden kaynaklanır.

SİGARA KOAH’IN EN ÖNEMLİ NEDENİ

Sigara içiminin neden olduğu en önemli hastalıklar solunum yolları rahatsızlıkları ve KOAH'tır. 2000 yılında Türkiye'de sigara kaynaklı KOAH nedeniyle 12.902 ölüm meydan gelmiştir ve sigara KOAH'ın en önemli nedeni olarak gösterilir.

Ortalama bir sigara tiryakisinin kalp hastalığı riski hiç sigara içmemiş birine göre yaklaşık 2 kat fazladır.

Kalp damar hastalıklarına yakalanma riski hafif sigara içicilerinde bile vardır. Risk toplamda ne kadar dumana maruz kaldığıyla orantılıdır. Pasif içicilerde kalp hastalıklarına bağlı ölümler hiç dumana maruz kalmayanlara göre %30 daha fazladır.

ÖLÜMCÜL BİRÇOK HASTALIĞA NEDEN OLMAKTADIR

Akciğer kanseri sigara üretimi ve satışından önce hemen hemen hiç duyulmamışken, 20. yy'nin başında sık görülmeye başlandı. Sigara içen kişinin akciğer kanseri riski içmeyenlere göre 15 kez fazladır ve risk zamanla artar. Bunun yanında sigara içimi diğer kanser türleri ile de ilişkilidir. Ayrıca ölümcül diğer bi çok hastalığa da neden olmaktadır.

NİKOTİN BAĞIMLILIĞI

Nikotin bağımlılığı en sık rastlanan, en ölümcül, en pahalı ve diğer bağımlılık türlerine göre daha fazla kabul gören bir bağımlılıktır. Çünkü nikotin bağımlılığının diğer insanlara zarar vermediği düşünülür (Ancak dumana maruz kalmak hastalıklara neden olmaktadır). Temini kolaydır.
Sigara bağımlılığında sigaraya başlama yaşı önemli bir noktadır. Sigara içenlerin yaklaşık dörtte biri ilk sigaralarını on yaşına gelmeden içmektedirler. Bazı ülkelerde lise öğrencileri arasında sigarayı deneme oranı yüzde 80'lere kadar çıkmaktadır.

SİGARAYI BİR KEZ DENEYEN 4 KİŞİNİN 3 TANESİ SİGARA TİRYAKİSİ OLUR

NEDEN ÇOCUKLAR VE ERGENLER SİGARAYA BAŞLIYOR?

• Anne-babalarının ya da aile büyüklerinin sigara içmeleri
• Arkadaş etkisi
• Özendirici olması
• Bir büyüme sembolü olarak görülmesi
• Bir gruba dahil olma kaygısı
• İmaj kaygıları

Bu ergenlere sorulduğunda hemen hemen yarısı gelecek 5 yıl içinde sigarayı bırakmış olacaklarını belirtirler ancak bunu sadece dörtte biri gerçekleştirebilmektedir.

NİKOTİN NASIL ÇALIŞIR?

Nikotin fiziksel ve psikolojik bağımlılık yapar.
Sigara içildikten 10 saniye içinde nikotin beyne ulaşır. Bu birçok fizyolojik etkilere neden olur:

• Kalp atımı ve kanbasıncını arttırır.
• Kan damarlarının büzüşmesi ile el ve ayaklarda sıcaklık düşüşü olur.
• Beyin dalgalarında değişimler ve kaslarda rahatlık görülür.

Yüksek miktarda tüketildiğinde nikotin zehirleyicidir. Bu nedenledir ki ilk sigara içenlerde öksürme, baş dönmesi, boğazda kuruluk ve tahriş hissedilir.

Tütünün etken maddesi nikotin merkezi santral sistemini etkileyerek bağımlılık yapar. Nikotin beyinde kimyasal ve biyolojik değişiklikler yapar. Dopamin adlı norötransmitterin salgılanmasını sağlar. Dopamin içiciye haz verir, konsantrasyonunu arttırır, enerji düzeyini yükseltir. Bu nikotinin pekiştirici etkisidir yani kişiler bu etkiyi elde etmek için maddeyi arzularlar.

Bu nörotransmitterlerin aniden salınması mutluluk hissine neden olur. Uzun süre nikotin kullananımında beyin normal fonksiyonlarını yerine getirebilmek için nikotine ihtiyaç duyar ve böylece kişi bu etkileri yaşayabilmek için daha fazla sigara tüketmeye başlar.

Bağımlılık yerleştikten sonra içici kanındaki nikotin miktarını alıştığı dozda tutmak zorundadır. Son sigaranın içilmesinden sonra kandaki nikotin miktarı azalmaya başlar ve 4 saat sonra tamamen tükenir. Nikotin kandan çekilmeye başladıkça beyin nikotin karşı aldığı savunma önlemlerini kaldırmaya başlar yani beynin fizyolojisi nikotine bağımlılık kazanmadan önceki durumuna dönmeye başlar. Bu süreç sancılı olur ve nikotin yoksunluğu sıkıntıları ortaya çıkar. Bir sigara içildiğinde nikotin salgılanacağı için nikotin yoksunluğu sıkıntıları ortadan kalkar. Yani içici aslında nikotini bu acıyı azaltmak, ağrı kesici amacı ile kullanmaya başlar. İlk dönemlerde haz kaynağı olarak kullanılan sigara, artık acıyı geçirici olarak kullanılmaya başlanır. Çünkü sigara alımı kesildiğinde dopamin salgılanması durur. Dopamin salgısı durduğunda da kişide depresif bir ruh hali meydana gelir. Sigara bırakıldıktan sonra dopamin salgısının normale dönmesi için bir süreye ihtiyaç vardır: bu süre kişiden kişiye değişir ama ortalama olarak 3 aydır.

Dopamin salgısı olmadığı için beyinde meydana gelen sıkıntının çözümü olarak zihnimizde sigara isteği meydana gelir ama bu istek sadece 3 dakika sürer.

PSİKOLOJİK BAĞIMLILIK

Bir sigara bağımlısı için çevresindeki birinin elinde gördüğü bir sigara, bir sigara paketi, daha önce sigara içtiği ortamlarda bulunma ya da onları görme veya sigara içimiyle eşleşmiş duygusal durum, içme isteğini de içeren bir koşullu tepkiye neden olur. Bu isteklilik sigara içimiyle sonlanır. Bu tür eşleşmeler bağımlılık yapıcı maddelerin hepsi için geçerli olup tekrarlayıcı kullanımın ana etmenlerinden biridir.

Sigara içiminin çok basamaklı bir işlev olması (pakete ulasma, paketi açma, paketten sigara çıkarma , sigarayı ağza yerleştirme, yakma, içe çekme, dumanı algılama ve seyretme gibi), sosyal ilişki aracı olarak işlev görmesi, içime neden olan davranışa eslik eden çok zengin bir eşleşmiş uyaran takımının oluşmasına yol açmaktadır.
Sonuç, gün boyu tazelenen sigara kullanma dürtüsünün oluşmasıdır.

YOKSUNLUK BELİRTİLERİ

Sigara içiminin durdurulmasından sonra yoksunluk belirtileri ilk hafta içinde yoğun olarak yaşanır. Kişi genellikle sıkıldığında ya da bir stres durumuyla karşılaştığında çözüm olarak gördüğü sigarayı daha çok arzulamaya başlar.

EN TİPİK YOKSUNLUK BELİRTİLERİ:

• Başağrısı
• Kaygı ve huzursuzluk
• Öfke
• Uykusuzluk/uyku bozukluğu
• Depresif duygu durumu
• Konsantrasyon güçlüğü
• Kalp hızında artış

NEDEN SİGARAYI BIRAKMALIYIM?

• Sigara içmediğiniz ilk 8 saat içinde vücudunuzdaki karbonmonoksit miktari azalırken oksijen seviyesi normal düzeyine gelir.
• Sadece 2 gün sonra kalp krizi riski düşmeye başlar.
• 48 saat içinde koku ve tat almak duyularınız gelişmeye başlar ve normale döner.
• 3 gün sonra akciğer kapasiteniz artar ve daha kolay nefes almaya başlarsınuz.
• ilk yılın sonunda kalp krizi geçirme olasılığınız yarıya iner.
• 10 yıl içinde akciğper kanserinden ölme riskiniz yarıya düşer.
• 15 yıl içinde kalp krizi geçirme olasılığınız hiç sigara içmemiş biriyle eşit düzeye gelir.

Sigarayı bırakmak sigara içenlerin yaşamları için yapacağı en iyi şeydir. Çoğu sigara bağımlısı “herkes bir gün ölecek” biçiminde düşünerek kullanımlarını sürdürmektedir. Ancak yaşamınızı daha kaliteli ve ıstırap çekmeden yaşamak sizin elinizde.

Sigara kullanımı panik atak, sosyal fobi, travma sonrası stres bozukluğu, anksiyete bozukluğu, psikotik bozukluk olan kişilerde bu tür rahatsızlıkları olmayanlara göre daha yüksek bulunmuştur.

SİGARA BAĞIMLILIĞININ TEDAVİSİ

Sigara bırakmak içen kişinin kendi isteği, kararı ve iradesiyle ilişkilidir.

Sigarayı bırakmak için kullanılan birçok yöntem vardır. Bunlar arasında sigara bırakma klinikleri, nikotin bandı, tabletler, çeşitli ilaçlar kullanılmaktadır. Ayrıca bireysel ve grup terapileri de oldukça yüksek oranda faydalı olmaktadırlar.

PSİKOLOJİK TEDAVİ

Sigara içmenin nikotin ile ilişkili bedensel yönlerinin yanı sıra ruhsal ve davranışsal yönleri de olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Bu faktörler yeterince incelenmezse, nikotin yoksunluğu geçtikten sonra kişi tekrar sigaraya başlayabilir. Bedensel, ruhsal ve davranışsal faktörler birbirleriyle yakın etkileşim halindedir. Ruhsal sıkıntı ve depresyon nikotin isteğini artırabilir. Davranışsal faktörler, örneğin televizyon izleme, telefonda konuşma, bir arkadaşı bekleme.. gibi kişinin daha önceden sigara eşliğinde yaptığı bazı aktiviteler tekrar bu aktiviteleri yaparken sigara isteğini canlanmasına neden olabilir. Çoğu sigara tiryakisi yemekten sonra ya da kahve eşliğinde sigara içer. Bu tür bir isteğin fiziksel bağımlılıkla değil psikolojik bağımlılıkla ilişkisi vardır. Bunların yanında çevrede içenlerin çok olması, içmeyi cesaretlendirici ortam, çevreye özenme veya uyum gibi çevresel faktörlerin de sigara içme nedenleri arasında olduğu unutulmamalıdır. Psikolojik destek ile bu eşleşen durum davranış bağı kırılmaya çalışılır. Uyaran kontrolü tekniğinde ortamda sigara kullanımını tetikleyen faktörlerin ortadan kaldırılması amaçlanır.

Çoğu bağımlı stres durumlarında bununla başa çıkabilme yolu olarak sigarayı kullanır. Çoğunlukla sigara bir arkadaş yerine konur. Kişinin “baş etme becerileri”, öfke kontrolü” , “iletişim becerileri” geliştirildiğinde artık sigaranın sahte arkadaşlığına ihtiyacı kalmayacaktır. Bunların yanında gevşeme egzersizleri, motivasyona yönelik çalışmalar ve değişik terapi yöntemleri kullanılmaktadır. En fazla kabul gören davranış tedavileridir. Beceri eğitimi, relaps önlenmesi, uyaran kontrolü, hızlı içme teknikleri kanıta dayalı davranış tedavi teknikleridir.

Beceri eğitimi, relaps önlenmesi tekniği; yüksek riskli durumların tanımlanması, bunlarla baş etmek için plan yapılması ve uygulama alanında davranışsal ve bilişsel başa çıkma yollarının öğretilmesini içerir.

Danışmanlık da esas amaç, sigara bağımlılığında sigaranın hoş duygular yaratmadığı aksine sigara bağımlılığı nedeniyle oluşan kötü duyguların azaltılması amacıyla içildiğinin, hoş değil de kötü duygular yaratan bir eylem haline dönüştüğünün farkında varılmasıdır.

Unutmayın!! Sigara içicilerinin yardımsız sigarayı bırakabilmeleri sadece %7,9 oranında mümkün olmaktadır. Nikotin yerine koyma tedavisi, sosyal ve davranış tedavi desteği, ilaç kombine tedavisi ile bu oran %35'lere çıkmaktadır.

Adolesanlarda yapılan bir çalışmada sigara bağımlılığı olan deneklerin bilişsel yetilerinde kontrol grubuna göre azalma olduğu ve bu azalmanın sigaraya başlama yası ile yakın bağlantısı olduğu gözlenmiştir. Bu nedenle ne kadar az sigaraya maruz kalırsanız sigaranın vücudunuzda yaptığı fiziksel ve psikolojik değişimlere o kadar az maruz kalırsınız.

Uzman Psikolog Nilüfer Yalınçetin